این تکثیر در نگاه اول احتمالا باید ما انسانها را خوشحال کند که با گسترش درختان و افزایش جنگلها روبهرو هستیم اما این همه واقعیت نیست.
نتایج تحقیقات جدید نشان میدهد افزایش درختان در زمینهایی نزدیک قطب شمال که باید از خزه و گلسنگ و علف کوتاه پر باشد میتواند اثر تغییرات اقلیم را بیشتر کند. پدیدهای که اقلیم کشور ما هم از نتایج پیچیده و سخت آن تأثیر خواهد گرفت.
جنگلها میتوانند رطوبت خاک را به هوا منتقل کنند و به این ترتیب در خنک کردن جو موثر باشند. یک درخت معمولی ممکن است هر روز حدود ۱۰۰ لیتر آب را از خاک بگیرد و به صورت رطوبت به هوا بفرستد.
اگر در نظر بگیریم در سیاره ما ۳۰۰۰ میلیارد درخت وجود داشته باشد هر سال حدود ۶۰ میلیون متر مکعب آب به سمت جو میرود که معادل سیلابی شدن کل ایالات متحده با حدود شش متر آب است.
از آنجا که برای تبدیل آب مایع به بخار آب، انرژی لازم است این رطوبت به همراه ترکیبات آلی درختان، گرمای هوا را کاهش داده و با تبدیل به ابر، دما را پایین میآورد. شاید باورش سخت باشد اما ناهمسانی برگها و تفاوت در تاج درختان باعث چرخش هوا بین آنها شده و همین مسأله هم به کاهش گرما کمک میکند. دبورا لارنس، محقق محیطزیست در دانشگاه ویرجینیا میگوید: «این دو فرآیند با هم در حال حاضر به خنکشدن سطح زمین بین ۰.۴تا ۰.۶درجه سانتیگراد کمک میکنند و هر کدام حدود نیمی از کاهش را به همراه دارند.» تا اینجا همه چیز مرتب است اما داستان زمانی آغاز میشود که پای تحقیقات دیگری هم به میان میآید؛ تحقیقاتی که جنبههای متفاوتی از تاثیر درختان در هوای سیاره را نشان میدهد.
درختان، ناجی ما در تغییر اقلیم خواهند بود؟
دادههای ماهوارهای که بین سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱شمسی/ ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ میلادی به دست آمده است نشان میدهد پوشش گیاهی توندرا که از خزهها و بوتههای کوتاه و گلسنگ تشکیل شده، در اطراف قطب شمال کاهش پیدا کرده است.
مطالعه گسترده جمعی از محققان در دانشگاه پکن به سرپرستی ژو زایچون نشان میدهد گیاهان برگدار از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۹۵ / ۱۹۸۲ تا ۲۰۱۶ بین یک چهارم تا نیمی از پوششهای گیاهی سیاره زمین را شامل شدهاند در حالی که توندراها معمولا گیاهان بدون درخت و بدون برگ هستند.
تحقیقات نشان میدهد این اتفاق منحصر به زمینهای قطب شمال نیست بلکه در عرضهای جغرافیایی پایینتر از آن و بهطور ویژه در مناطق گرم و خشک هم شاهد افزایش تعداد درختان هستیم. شاید این مسأله عجیب باشد اما علتش آن است که با افزایش غلظت دیاکسیدکربن در جو، سیاره ما زودتر گرم میشود و این گرما گیاهان را قادر میسازد تا از آب به طور موثرتری استفاده و بهتر رشد کنند.
احتمالا چنین تصویری از دیاکسیدکربن برایتان عجیب و از آنچه قبلا میدانستید متفاوت باشد و باعث شود این طور فکر کنید که این اتفاق خوبی برای مهار گرمایش جهانی است زیرا افزایش جنگلها اثر خنککنندگی را به دنبال دارد.
به این ترتیب، ترکیبات آلی و بخار آب را آزاد میکند و باعث تشکیل ابرها میشود اما واقعیت این است که محاسبه اثر جنگلها در تغییرات آبوهوایی به عوامل زیادی بستگی دارد. نتایج تحقیقات جدید نشان میدهد دنیایی با جنگلهای بیشتر لزوما دنیای خنکتری نخواهد بود.
جنگلهای جدید میتوانند گرمایش را در بعضی از مناطق زمین افزایش دهند چون نور خورشید را جذب میکنند در حالی که زمینهایی که پوشش گیاهی توندرا دارند میتوانند نور خورشید را بیشتر به سمت فضا منعکس کرده در نتیجه از گرم شدن زمین جلوگیری کنند.
درخت مفید است اما نه در هر منطقهای
با بررسی وضعیت درختان در مناطق جغرافیایی مختلف به نظر میرسد محققان درباره اثرگذاری آنها بر تغییرات آبوهوایی به قطعیت نرسیدهاند و اثر آنها را منوط به منطقه زیست آنها میدانند. کریس ویلیامز جغرافیدان دانشگاه کلارک آمریکا میگوید: «اگر درختان در مناطقی قرار گیرند که برای خنک کردن آبوهوا موثر نباشند میتوانند نتیجه معکوس بدهند. در واقع پیشروی طبیعی درختان در برخی مناطق که پوشش گیاهی درختی ندارد مثل قطبها یا کاشتن درختان نامناسب در محیطهایی که ویژگیهای جغرافیایی متفاوتی با گونه درخت دارند میتواند زیانآور و دردسرساز باشد.»
این مسأله باید در رویکرد سیاستمداران کشورهای مختلف درباره توافقنامههای بینالمللی تغییرات اقلیم تاثیر بگذارد. برای مثال سیاستمداران روسیه معتقدند تقریبا یک چهارم کربن منتشر شده از سوختهای فسیلی در این کشور با جنگلهای روسیه جذب میشود. آنها به تحقیقات جدیدی که میگوید جنگلهای شمال روسیه در حال گسترش است، استناد میکنند و این طور نتیجه میگیرند که امکان ذخیره کربن بیشتر توسط جنگلها بیشتر از این هم خواهد شد پس توسعه اقتصادی روسیه میتواند فراتر برود. درنتیجه خود را بینیاز از شرکت در تعهدات بینالمللی مربوط به تغییرات اقلیمی میدانند.
زمان تصمیمگیریهای مهم رسیده است
گفتیم افزایش دمای سیاره زمین باعث شده جنگلها در سرزمینهایی که تا پیش از این محل رویش خزه و علف کوتاه بود پیشروی کنند و همین موضوع میتواند در افزایش بیشتر دمای زمین نقش داشته باشد زیرا جنگلها بیشتر از زمینهای صاف و سردسیر و سرزمینهای یخی گرمای خورشید را جذب میکنند. ماندن گرمای بیشتر در داخل سیاره از طریق افزایش درختان آن هم در مناطقی که انتظار حضورشان را نداریم تعادل جذب انرژی در سیاره ما را بر هم میزند.
بسیاری از سیاستمداران و دولتمردان معتقدند این روال طبیعی است که برای زمین اتفاق میافتد اما آنچه دادههای تحقیقاتی و آمارها نشان میدهند موید این است که گرمایش جهانی که تا به امروز با آن مواجه بودهایم محصول سوزاندن بیش از حد سوخت های فسیلی بوده است.
این مسأله گرمایش جهانی و تغییرات اقلیم را کلید زده و حالا دگرگونیهایی که به این دلیل در ساختار طبیعت رخ داده اثرات تشدیدکنندهای در افزایش دمای سیاره خواهد داشت.
در این میان به نظر میرسد حالا که این روند هولناک در جهان آغاز شده است وقت آن رسیده که ما در ایران که ششمین کشور منتشرکننده کربن در دنیا به حساب میآییم نیز تصمیمات جدی برای کاهش سهم کربن خود بگیریم. تصمیماتی که نه تنها برای اقلیم جهان موثر خواهد بود بلکه برای جنگلهای تنک زاگرس و حفظ نوار محدود جنگلهای شمال کشور نیز مهم خواهد بود.
منبع: Science.org و berkeley.edu
مریم ملی - گروه دانش و سلامت
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سیر تا پیاز حواشی کشتی در گفتوگوی اختصاصی «جامجم» با عباس جدیدی مطرح شد
حسن فضلا...، نماینده پارلمان لبنان در گفتوگو با جامجم:
دختر خانواده: اگر مادر نبود، پدرم فرهنگ جولایی نمیشد
درگفتوگو با رئیس دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا ابعاد بیانات رهبر انقلاب درخصوص تقلید زنان از مجتهد زن را بررسی کردهایم