این خبر نگرانی های زیادی را به همراه دارد که هیچ یک تازه نیست؛ چرا که محققان، مسؤولان و مردم، دستکم در بعضی از شهرهای ایران بهخوبی آن را لمس کردهاند.
در نتایج این پژوهش آمده است که تا سال ۲۰۵۰ مناطق جنوب آسیا، حوزه خلیج فارس شامل ایران، عمان و کویت و همچنین کشورهای حاشیه دریای سرخ نظیر مصر، عربستان، سودان، اتیوپی، سومالی و یمن قابل زندگی نخواهند بود.
بسیاری از ایالتهای آمریکا هم از این قاعده مستثنا نیستند برای مثال آرکانزاس، میزوری و آیووا هم تا سال ۲۰۷۰ به سرنوشتی مشابه دچار خواهدشد.
با توجه به این که بسیاری از کارشناسان تغییر اقلیم و متخصصان محیط زیست علت فرونشست را در استان اصفهان کم آبی شدید در این منطقه دانسته اند و خیلی از استانهای دیگر ایران هم در شرایط مشابه هستند، به نظر میرسد باید اقدامات جدی برای مقابله با این شرایط آغاز شود.
بنابه گزارش سایت آروور (Arover) از هیات بیندولتی تغییر اقلیم (IPCC) با افزایش دمای جهانی حدود 1.5 درجه سانتیگراد تا پایان قرن میلادی، دورههای گرمای شدید در مقایسه با پیش از صنعتی شدن، بسیار بیشتر خواهدشد.
از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۰ گرما سالانه باعث مرگ مستقیم بسیاری از مردم جهان شدهاست. پس از آن سیل، گردباد و رعد و برق و در نهایت سرما و برف، از عوامل مرگ و میر بودهاند.
در آمریکا، دورههای گرمای شدید طی ۴۰ سال گذشته، بیش از دو برابر شدهاند. بر اساس این گزارش یکی از پیامدهای افزایش دما را نیز میتوان در حوزههای اقتصادی مشاهده کرد زیرا اگر کاری انجام نشود، بین ۳۵ تا ۱۳۲ میلیون نفر ممکن است تا سال ۲۰۳۰ دچار فقر شدید شود.
«کالین ریموند» از محققان آزمایشگاه رانش جت ناسا (JPL) در جنوب کالیفرنیا میگوید انتظار میرود این روند ادامه داشتهباشد. ریموند، نویسنده اصلی مقاله مهم تغییر اقلیم در سال ۲۰۲۰ است که در مورد گرمای شدید و تاثیر رطوبت اطلاعات جالبی را ارائه کردهاست. در این مطلب بخشهایی از این مقاله را که در Science Advances منتشر شده خواهیم آورد.
افزایش دما چطور تاب زیستن را از ما میگیرد؟
برای اندازهگیری میزان ناراحتی ناشی از گرما و خطر سلامت، پژوهشگران از دو شاخص استفاده میکنند، اولی «شاخص گرما» است که ترکیبی از دمای محیط هوا و رطوبت نسبی در سایه است و دومی «دمای مرطوب حباب»، که بیش از آن که ذهنی باشد مبتنی بر اندازهگیری دقیق و روشهای علمی است.
استرس گرمایی زمانی اتفاق میافتد که بدن نتواند گرمای اضافی را از بین ببرد و در این شرایط دمای مرکزی بدن افزایش پیدا کرده و به تبع آن ضربان قلب هم بالا میرود.
به این ترتیب تمرکز فرد کم و کمتر شده و میل به نوشیدن مایعات را هم از دست میدهد، در صورتی که این شرایط طولانی شود ممکن است منجر به بیهوشی یا حتی مرگ هم بشود. عواملی که باعث ایجاد استرس گرمایی میشوند شامل دمای بالای هوا، قرار گرفتن در معرض منابع گرمای تابشی، رطوبت بالا و تماس فیزیکی مستقیم با اجسام داغ است.
از آنجا که تعیین شاخصی برای سنجش گرما نیاز به درجهبندی دارد و این کار هم یک اندازهگیری ذهنی است و در کشورهای مختلف در جهبندی های مختلفی استفاده میشود، محققان مطالعات آبوهوا در جهان از معیاری دیگر برای تعیین دقیقتر استرس گرمایی استفاده میکنند که «دمای حباب مرطوب» نام دارد.
در این روش دماسنج با پارچهای آغشته به آب که با هوا هم تماس دارد، قرار میگیرد سپس عدد روی دماسنج خوانده میشود. با تبخیر آب از پارچه، دماسنج افت دما را ثبت میکند.
هر چه رطوبت هوا بیشتر باشد، رطوبت کمتری از پارچه تبخیر میشود. به عبارت بهتر سرعت تبخیر آب از پارچه مرطوب روی حباب دماسنج به میزان رطوبت هوا بستگی دارد و زمانی که هوا حاوی بخار آب بیشتری باشد، سرعت تبخیر کاهش پیدا میکند.
این کمیت کمک میکند محققان بتوانند میزان خنک شدن بدن انسان با تعریق را در هوای گرم و مرطوب اندازهگیری کنند و بگویند آیا شرایط، ممکن است برای سلامت فرد مضر باشد یا نه. امروزه برای تعیین این شاخص از تجهیزات الکترونیک ایستگاههای هواشناسی که با دادههای ماهوارهای کار میکنند، استفاده میشود. دمای حباب مرطوب و شاخص گرما، هر دو با استفاده از دادههای دما و رطوبت هوا محاسبه میشوند دو عامل مهمی که بر استرس گرمایی تأثیر میگذارند.
فاجعه تدریجی، فاجعه نیست؟
خبر افزایش چند دهم درجهای دما هر چند سال یک بار به گوش میرسد اما معمولا توجه کسی را جلب نمیکند؛ زیرا این طور به نظر میرسد این میزان افزایش دما محسوس نیست و تاثیر خاصی در طبیعت و زندگی روزمره ما انسانها ندارد. از سوی دیگر چون این اتفاق در بلندمدت و به آرامی رخ میدهد، فاجعه تلقی نمیشود و دلیلی ندارد نگرانش باشیم در حالیکه واقعیت چیز دیگری است.
آنچه ما به آرامی و در طول زمان احساس میکنیم درطبیعت فاجعههای زیادی میآفریند و درست است که ویرانی و خشکسالی یکباره گریبان ما را نخواهدگرفت اما همین تدریجی بودن اثرات تغییر اقلیم در سکوتی مرگبار پیامدهای جبران نشدنی برایمان خواهد داشت؛ پیامدهایی نظیر افزایش سطح آب دریاها، آبشدن یخهای قطبی، انقراض گونههای آبزی و جانوران مختلف و اختلال در اکوسیستم، فروپاشی کشاورزی به شکلی که میشناسیم، افزایش بیماریها و آتشسوزیهای مهیب و غیرقابل کنترل محصول این گرما خواهندبود. حتی رطوبت حاصل از افزایش دما هم میتواند پیامدهای زیادی برای به خطر انداختن سلامت انسان و دیگرموجودات زنده کرهزمین داشتهباشد. به همین خاطر پژوهشگران حوزه اقیلم در حال تلاشاند تا معیار دقیقی برای سنجش استرس گرمایی ناشی از تغییرات آبوهوا بیابند و با کمک آن میزان خطری را که در انتظارمان است، برایمان شرح دهند.
رطوبت زیاد چه بر سر ما خواهدآورد؟
برخلاف باورهای عمومی رطوبت بالای هوا همیشه هم خوب نیست. در واقع وجود مولکولهای آب در هوا همیشه منجر به بارندگی نخواهدشد و گاهی رطوبت زیاد در دماهای معمولی میتواند برای سلامت خطرساز شود.
کالین ریموند میگوید: «بالاترین دمای حباب مرطوبی که انسان میتواند حداقل شش ساعت آن را تحمل کرده و در آن زنده بماند، حدود ۳۵درجه سانتیگراد است. تحقیقات سالهای اخیر گروه محققان حوزه اقلیم ناسا نشان میدهد دمای حباب مرطوب در سراسر جهان در حال افزایش است و آبوهوای کرهزمین از مرز مجاز فراتر میرود.» البته ریموند در این باره تاکید دارد که حتی دماهای پایینتر از ۳۵ درجه سانتیگراد برای حباب مرطوب هم میتواند باعث مرگ افراد شود.
به عنوان مثال موج گرمای بیسابقهای که در تیرماه . ۱۴۰۰ در اقیانوس آرام و آمریکا رخ داد، حدود ۲۵ درجه سانتیگراد بود و باعث مرگ صدها نفر شد. تا زمانی که دمای حباب مرطوب بسیار کمتر از دمای پوست شما باشد، بدن شما میتواند گرما را از طریق تابش و تعریق به محیط اطرافتان آزاد کند. اما با نزدیک شدن دمای حباب مرطوب به دمای اصلی بدن، توانایی خنک شدن را از دست میدهید.
این باعث ایجاد تغییراتی در بدن شما میشود. کمآبی کاری میکند که اندامهای شما به خصوص قلب، تحت فشار قرار گیرد. خون به سمت پوست میرود تا گرما را آزاد کند و این کار اندامهای داخلی را گرسنه میکند و در نتیجه خطر مرگ، سلامت انسان را تهدید میکند.
سالمندان، افرادی که خارج از منزل کار میکنند و کسانی که بیماریهای زمینهای دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطرات دمای زیاد حباب مرطوب هستند.
بهترین راه حل برای شرایطی که دمای حباب مرطوب در منطقه بالاست، تهویه مطبوع است؛ زیرا رطوبت هوا را از بین می برد و باعث میشود عرق بدن سریعتر تبخیر شده و دمای آن پایین بیاید.
ماهوارههای هواشناسی چه کمکی به ما میکنند؟
داده های ماهوارهای می تواند به شناسایی مناطقی که دمای حباب مرطوب در آنها بالاست کمک کنند. البته در بعضی مناطق گرمسیری و کشورهای در حال توسعه هنوز ایستگاههای هواشناسی به تعداد کافی وجود ندارد و همین امر درک کامل رویدادهای هواشناسی را پیچیده می کند.
در چنین موقعیتی مشاهدات ماهوارهای ناسا نقش مهمی ایفا میکند. ابزارهای موجود در فضا مانند (AIRS) در ماهواره Aqua ناسا و آزمایشگاه رادیومتر حرارتی که در ایستگاه فضایی بینالمللی قرار دارد، میتوانند دادههای مفیدی برای مطالعه استرس گرمایی به زمین مخابره کنند. این دادهها به محققان کمک می کند در توسعه مدلهای رایانهای رویدادهای اقلیمی از آن استفاده کرده و پیشبینیهای دقیقتری داشته باشند.
ابزار AIRS ناسا هر روز پرتو فروسرخ ساطع شده از سطح زمین و جو را جمعآوری میکند و آن را در اندازهگیری های دمایی و میزان بخار آب موجود در جو به کار میبرد. این ابزار یکی از روشهای اندازه گیری گرمای شدید تیر ۱۴۰۰ در آمریکا بود.
ابزارهای جدید در سنجش استرس گرمایی، دمای حباب مرطوب و دیگر عوامل اقلیمی کاربرد دارند اما سرعت باد، زاویه تابش خورشید به منطقه و پوشش ابر، متغیرهایی هستند که هنوز به دستآوردن دادههای معتبر از آنها دشوار است.
ریموند میگوید: «سخت است بگوییم دقیقا چه زمانی ممکن است دمای حباب مرطوب جهانی به حدود ۳۵ درجه سانتیگراد برسد؛ چون این فرآیندی است که به شکل تدریجی اتفاق میافتد و در مناطق مختلف به طور متفاوتی بروز پیدا میکند اما مدلهای اقلیمی به ما نشان میدهد مناطق خاصی از سیاره زمین احتمالا در ۳۰ تا ۵۰ سال آینده، فراتر از این دما را تجربه خواهندکرد.
راهکارهای مقابله با گرما و خشکسالی
کم آبی بحران تازهای برای کشور ما نیست، برخلاف بسیاری از مسؤولان که معتقدند بارندگی های کوتاهمدت بخشی از مشکلات کشور را حل میکند و ترسالی در انتظار سرزمین ماست، داده های علمی و آمارها نشان می دهد قرار نیست نزولات جوی به تنهایی در سالهای آینده، آنچه را که پیش روی ماست، تغییر دهد.
به نظر میرسد همت دسته جمعی و تغییر سیاست آبی راه حل جدی تری است که میتوان به نتایج آن امیدوار بود. محدود کردن فعالیت صنایع آببر، تغییر الگوی کشت و ارتقای شیوههای کشاورزی، آموزش و اصلاح الگوی مصرف، استفاده از آب غیرشرب برای مصارف شهری و افزایش هزینه یا جریمه برای مشترکهای پر مصرف راهکارهایی است که اگر به درستی انجام شود میتواند کشور را از حرکت به سمت بحرانی جدی منحرف کند.
مهم این است که باور کنیم اکنون هرقدر هم که دیر شدهباشد، باز هم میتوانیم با تغییر مسیر و تغییر سیاستگذاری از خطرات کم آبی و پیامدهای آن کم کنیم.
طرحهای انتقال آب، تغییر مسیر رودخانهها و سدسازی بدون بررسی پیامدهای زیستمحیطی آن، همگی راهکارهای موقت هستند که پس از داغ شدن بحث کم آبی و بحران خشکسالی مطرح میشوند، برخی به مراحل اجرایی میرسند و برخی هم در میان راه متوقف میشوند اما آنچه مسلم است این که در این میان راهکارهای واقعی و اثرگذاری که نتیجهشان در بلندمدت مفید باشد، نیستند.
هم اکنون که بسیاری از استانهای ایران از جمله اصفهان، سیستان و بلوچستان، کرمان، خوزستان و خراسان با مشکل کمآبی و فرونشست زمین روبهرو هستند، باید برای این تغییرات در صنایع و سبک زندگی آماده شویم تا بیش از این دیر نشود.
مریم ملی - دانش / روزنامه جام جم
منابع: climate.nasa.gov/arover.net
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سیر تا پیاز حواشی کشتی در گفتوگوی اختصاصی «جامجم» با عباس جدیدی مطرح شد
حسن فضلا...، نماینده پارلمان لبنان در گفتوگو با جامجم:
دختر خانواده: اگر مادر نبود، پدرم فرهنگ جولایی نمیشد
درگفتوگو با رئیس دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا ابعاد بیانات رهبر انقلاب درخصوص تقلید زنان از مجتهد زن را بررسی کردهایم