گرد‌و‌خاکی که ممکن است برای مدتی کوتاه کمرنگ شود، اما سایه‌اش همچنان بر سر همه شهر‌های کشور وجود دارد؛ سایه‌ای تیره و قهوه‌ای‌رنگ که به‌نظر می‌رسد در سال پیش‌رو، بیشتر از هر وقت دیگر شاهدش باشیم.
همه‌چیز از کشور عراق شروع شد؛ کشوری که در این چند روز، وضعیت بسیار سخت‌تری نسبت به کشور ما را
از سر گذرانده است. آنقدر که گردوغباری که در روز‌های گذشته شاهدش بودیم فقط بخش کوچکی از پدیده اصلی بوده است. این را صادق ضیائیان می‌گوید که معتقد است آنچه در تهران گذشت، باعث به‌وجود‌آمدن دیدی حدود ۱۰۰۰متری شده بود؛ آن هم در بدترین شرایط که شاخص آلودگی به بالاترین نقطه خودش رسیده بود: «اما همان وضعیت در بغداد باعث به‌وجود‌آمدن دیدی تا ۴۰۰متر شده بود؛ یعنی خیلی بیشتر از آن چیزی که در تهران اتفاق افتاده بود.»، اما انگار قرار نیست این وضعیت به تجربه‌ای چند روزه در فروردین۱۴۰۱ تبدیل شود و به تقویم برود.
این‌طور که معلوم است، وضعیت خشکسالی نشان می‌دهد این ریزگردها دوباره برمی‌گردند. ضیائیان آنقدر قاطع، سریع و البته صریح جواب می‌دهد که جای هیچ شک و، اما و اگری نمی‌ماند. وی معتقد است که این غبار‌ها قرار نیست مختص به همین چند روز باشد و تردیدی نیست که دوباره با آن روبه‌رو خواهیم شد. «واقعیت این است که ما در دوره خشکسالی به سر می‌بریم؛ چنانکه سال‌گذشته بارندگی خوبی نداشتیم و امسال هم بارش‌های خوبی در بهار و ماه‌های پیش‌رو نخواهیم داشت.» همین دو سال متوالی از خشکسالی می‌تواند اصلی‌ترین دلیلی باشد که ما را با گردوغبار روبه‌رو می‌کند. «در واقع از آنجایی که پیش‌بینی سالی خشک را داریم، انتظار می‌رود این اتفاق برای کشور‌های همسایه هم رخ داده و کانون گردوخاک در کشور‌های همسایه فعال‌شده و ما را هم دربرگیرد.»
منتظر گردوغبار باشید
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی هم از خشکسالی این روز‌ها می‌گوید؛ وضعیتی که می‌تواند هر چند وقت یک‌بار، این گردوخاک‌ها را مهمان کشور ما کند. «تجربه و مشاهدات قبلی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد هر سالی که دچار کم‌بارشی و اصطلاحا خشکی می‌شود، تعداد گردوخاک در آن بازه زمانی افزایش پیدا می‌کند.» وضعیتی که این روز‌ها ما در آن قرار داریم؛ یک خشکسالی تمام عیار!
گردوغبار این روز‌های کشور، کمی آرام گرفته، اما دور از ذهن نیست که دوباره با آن روبه‌رو شویم؛ چرا که احد وظیفه از هر موج فعال هواشناسی که با وزش شدید باد همراه است به عنوان دلیلی برای ایجاد این گردوخاک می‌گوید. «موجی که گاهی این گردوخاک بلندشده از روی زمین را به داخل ایران می‌آورد و گاهی هم جریانات شمال‌غربی، آن‌ها را به سمت کشور‌های عربی جنوب خلیج‌فارس هدایت خواهد کرد.» وظیفه از امواجی می‌گوید که طی دو هفته آینده هم ممکن است در کشور‌های همسایه گذر کنند و تا آخر سال هم تکرار شوند. «البته که فصل‌بهار، فصل گذر امواج است؛ امواجی که ممکن است در تابستان به حالت سکون برسند و این رخداد گردوخاک کمتر شود، اما بدون تردید در فروردین و اردیبهشت و حتی خرداد با دفعات بیشتری از این گردوخاک‌ها روبه‌رو خواهیم بود.»
زندگی در دوران خشکسالی
«خشکسالی کشور در سال گذشته، در ۵۰سال اخیر بی‌سابقه بوده است.» این موضوعی است که احد وظیفه روی آن تاکید دارد و معتقد است که کم‌بارشی در سال‌گذشته، تقریبا بی‌سابقه بوده که البته خیلی به بهبود وضعیت آن در روز‌های پیش‌رو امیدوار نیست. «امسال هم دست کمی نسبت به سال گذشته ندارد؛ البته که شاید بتوان گفت در مجموع وضعیت کمی بهتری را خواهیم داشت، اما در برخی مناطق ازجمله ایلام و حتی تهران از سال گذشته هم وضعیت بدتری داریم.»، اما کم‌بارشی و خشکسالی، چطور می‌تواند موجب گردوغباری بشود که تمام شهر را به رنگ تیره‌وتار در بیاورد؟ «در زمان کم‌بارشی و خشکسالی، سطح آب دریاچه‌ها تبخیر می‌شود. اتفاقی که در بسیاری از دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور‌های همسایه ازجمله عراق، سوریه و اردن هم رخ می‌دهد؛ کشور‌هایی که مناطق صحرایی و بیابانی زیادی دارد.
در نتیجه این اتفاق، رود‌هایی مانند دجله و فرات، آب زیادی ندارند که طغیان کنند و به تالاب‌ها برسانند و نهایتا باعث رشد نیزار‌ها شوند.» این را احد وظیفه می‌گوید و از وضعیتی شرح می‌دهد که به دلیل سرریز شدن آب دریاچه‌ها و بارندگی فراوان، علفزار‌ها در سطح زمین گسترش پیدا می‌کنند: «آن‌وقت است که همین علفزار‌ها به‌دلیل افزایش اصطکاک، سرعت باد را کاهش می‌دهند و نوعی سرعتگیر در زمین ایجاد می‌شود؛ سرعتگیری که اجازه نمی‌دهد باد، گرد و خاک روی زمین را بلند کند و به آسمان بیاورد.» حالا هیچ‌کدام از این اتفاق‌ها نمی‌افتد و این باد است که هرچه روی زمین هست را بلند می‌کند و به هرجا که دلش بخواهد می‌برد. انگار چاره کار فقط بارانی است که این روز‌ها نایاب شده است.
راهکاری زمانبر و هزینه‌بردار
کافی است چند دقیقه‌ای پنجره خانه را باز بگذاریم تا میز تلویزیون آنقدر خاک بگیرد که انگار چند ماه است کسی دستی بر سر و رویش نکشیده و این وضعیتی است که در بهار امسال با آن روبه‌رو شده‌ایم؛ بهاری که باید بارانی باشد و دلنواز، اما حالا با انبوهی از گردوغبار روبه‌رو هستیم که آسمان خوش‌رنگ بهار را تیره کرده، اما واقعا هیچ چاره‌ای وجود ندارد؟ سوالی که صادق ضیائیان چاره‌اش را مربوط به امروز و فردا نمی‌داند. «واقعیت این است که چنین پدیده‌هایی، راهکار‌های کوتاه‌مدت ندارند؛ یعنی این‌طور نیست که امروز هوا غبارآلود شود و با برنامه‌ریزی بتوانیم هوای فردا را بهتر از دیروز کنیم.» مدیر کل پیش‌بینی سازمان هواشناسی می‌گوید فارغ از این که اساسی‌ترین چاره برای حل این پدیده بارندگی است، اما بهتر است دست از، اما و اگر برداریم و حداقل قدم‌هایی را برای راهکار‌های بلندمدت برداریم. «حتی باد هم نمی‌تواند این اوضاع را سامان بدهد؛ پس کاشت درخت، بوته و درختچه‌های مقاوم در سطح وسیع می‌تواند تا حدوی مانع از گستردگی در این حجم شود.» راهکاری که هم هزینه‌بردار است و هم نیاز به زمان کافی برای رسیدن به نتیجه مورد نظر دارد، اما قطعا بهتر از دست روی دست گذاشتن است.
از پیش‌بینی چه خبر؟
صدای اعتراض مردم بلند شده است؛ این که چرا چنین وضعیتی را هیچ‌کس پیش‌بینی نکرده بود؟ سوالی است که صادق ضیائیان در پاسخ به خبرنگار جام‌جم می‌گوید: «اتفاقا در بازه زمانی دو و سه روز مانده به این آلودگی، ما دو هشدار اساسی درباره این وضعیت داده بودیم. آنقدر که سه‌شنبه هشدار زرد دادیم و بعد هم که متوجه شدت‌گرفتن آن شدیم، چهارشنبه، یعنی دو روز مانده به وقوع این گردوغبار، هشدار نارنجی را صادر کردیم.»، اما واقعا یکی دو روز مانده به چنین وضعیتی، کافی است برای پیش‌بینی و هشدار؟
«طبیعت ماجرا این است که پیش‌بینی گردوغبار از پیش‌بینی وضعیت بارندگی یا آلودگی‌های مرسوم سخت‌تر است و زودتر از چنین بازه زمانی امکان پیش‌بینی آن وجود ندارد؛ یعنی این‌طور نیست که بتوانیم از چند ماه قبل، پیش‌بینی این وضعیت را داشته باشیم.» موضوعی که احد وظیفه هم آن را تایید می‌کند و از دلایل علمی این اتفاق می‌گوید. «وقوع وضعیت گردوخاک، فقط به شرایط جوی بستگی ندارد؛ چرا که وضعیت سطح زمین هم در این پدیده بسیار مهم است. از طرف دیگر اطلاعاتی درباره این که باد چگونه با سطح زمین تعامل و گردوخاک ایجاد کند، اما و اگر زیادی دارد.» برای همین است که وظیفه معتقد است تازه بعد از بلندشدن گردوخاک است که می‌توان تخمین زد این موج کدام نقطه را بیشتر تحت‌تاثیر قرار خواهد داد؟
۹۶یا۷۲ساعت؟ مساله این است!
مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی می‌گوید فقط دو یا سه روز قبل از وقوع پدیده گردوغبار می‌توان آن را پیش‌بینی کرد؛ در حالی که محمدمهدی میرزایی‌قمی، سرپرست شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از قانونی می‌گوید که طبق آن، سازمان هواشناسی باید ۹۶ساعت قبل از بروز چنین حوادثی، شرایط جوی را اعلام کند و کمیته اضطرار قبل از این حادثه تشکیل و تصمیم‌گیری‌ها انجام گیرد؛ البته فرقش فقط ۲۴ساعت است، اما یک موضوع واضح و روشن است؛ این که هیچ‌چیز مطلق نیست. تجربه نشان داده که برخی از سامانه‌های جوی را می‌توان بیشتر از ۹۶ساعت هم پیش‌بینی کرد، اما پیش‌بینی برخی دیگر از سامانه‌ها حتی از ۲۴ساعت قبل هم ممکن نیست. «در واقع قاعده کلی وجود ندارد؛ چرا که بعضی از سامانه‌ها، محلی و کوچک هستند و تغییرات زیادی دارند؛ برای همین قابلیت پیش‌بینی از روز‌های قبل را ندارند.» این را، اما رئیس سازمان خشکسالی هواشناسی می‌گوید و ادامه می‌دهد: «در مقابل سامانه‌هایی در مقیاس درشت، با ساختار منظم و داشتن رفتاری طبق الگو شناخته‌شده، قابلیت این را دارند که زودتر از چهار و پنج روز پیش از وقوع پیش‌بینی شوند، اما احد وظیفه تاکید دارد که هرچه بازه زمانی پیش‌بینی طولانی‌تر شود، احتمال خطا در آن بیشتر می‌شود. «اسمش رویش است؛ پیش‌بینی! یقین در آن معنا ندارد.»
منبع: روزنامه جام جم
