حالا چی بخوانم؟

به همین دلیل گاهی تهیه و خواندن بعضی کتاب‌ها در بین مردم باب شده و در اکثر کتابفروشی‌ها و پشت ویترین‌ها به وفور می‌توان این‌ آثار را دید. تاریخچه مد و مدگرایی به شکل امروزی در غرب را حوالی سال ۱۹۶۰ تخمین زده‌اند اما ۶۸ سال پیش از آن یعنی در سال ۱۸۹۲ هفته‌نامه ووگ که بعدها به ماهنامه در آمریکا و سراسر جهان تبدیل شد، بحث مد را اولین‌بار از دریچه یک آمریکایی بازنمایی کرد؛ مجله‌ای که تنها به پوشش خلاصه نمی‌شد و سبک زندگی و علایق و سبک زندگی غربی را هم شامل می‌شد. در نهایت مد به یک تعریف و خصوصیت مهم رسیده؛ مد عبارت است از تغییر ناگهانی و مکرر که شامل همه یا برخی از افراد یک جامعه شده و در نهایت منجر به گرایش رفتاری خاص یا مصرف کالای به‌خصوص یا در پیش گرفتن سبکی جدید در زندگی می‌شود. ما ایرانی‌ها واژه مد و مترادف‌هایش مثل سلیقه و اسلوب را اصولا در دهه‌های مختلف با یک شاخصه در پوشش یا آرایش مو به یاد می‌آوریم؛ مثلا با شلوار‌های پرچین، مانتو‌های خیلی بلند و اپل‌دار و این اواخر هم با لباس‌های گشاد، مدل موهای خامه‌ای و مواردی از این دست. یکی از جنبه‌های دیگر پیروی از مد که شاید کمتر به آن توجه شده، مد کتابخوانی است. ما ایرانی‌ها در بازه‌های زمانی متفاوت سراغ کتاب‌های خاصی رفته‌ایم و می‌توان رد مد را روی خط زمان دید و بررسی کرد. در این مطلب مروری داریم به کتاب‌ها و نویسندگانی که در دوره‌های مختلف مد بوده‌اند به این معنا که اگر آثارشان را نمی‌خواندیم، اسباب خجالت و کسر شأن بود. این‌که چرا برخی نویسندگان و برخی کتاب‌ها در دوره‌های مختلف مد شده‌اند دلایل متعددی دارد که بسیار مختصر به مهم‌ترین‌ آنها اشاره کرده‌ایم.
روی نوار تاریخ
خواندن ادبیات روسی و کتاب‌های «جنگ و صلح»، «برادران کارامازوف» یا «باغ آلبالو» در بازه زمانی جنگ جهانی دوم، وقتی ایران در محاصره و اشغال نظامیان شوروی بود، ابزاری بود برای آشنایی قشر تحصیلکرده با تفکر کمونیستی حاکم بر روسیه. خوراک فرهنگی کشور در سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی ایران از همسایه شمالی تامین می‌شد و به همین دلیل بسیاری از کتابخوان‌ها در این دوره آثار چخوف، تولستوی، گورکی، داستایوفسکی و دیگر نویسندگان روس را دنبال می‌کردند و بعدها سراغ دیگر نویسندگان زمانه خود از جمله ارنست همینگوی رفتند.
در سال‌های دهه ۶۰ آثار دکتر علی شریعتی نیز از پرفروش‌های بازار کتاب محسوب می‌شد و خواندن آثارش در این دوره مد روز محسوب می‌شد.
کمی بعدتر، متاثر از ادبیات شوروی سابق، مؤلفان ایرانی هم داستان‌ها و رمان‌هایشان را برپایه اتفاقات اجتماعی و پیرامون خود می‌نوشتند. همین رویکرد در شعر و داستان قبل از انقلاب اسلامی ایران به‌وضوح دیده می‌شود و خلق آثاری را در پی داشته که در زمانه خود مد شده بودند. روایت‌های عاشقانه نادر ابراهیمی در «آتش بدون دود» و «یک عاشقانه آرام» و فضا‌سازی جنگ و روزهای پر التهاب دهه ۶۰ در کتاب «زمین سوخته» به قلم احمد محمود به‌دلیل تاثیرپذیری از اتفاقات روز، در بازار کتاب مورد توجه قرار گرفتند و تا مدت‌ها جزو انتخاب‌های اصلی کتابخوان‌ها بودند. این دسته آثار متاثر از قاعده مد در زمینه پوشش، در دوره‌های مختلف یک بار دیگر به صدر مد کتابخوانی برگشته و هرگز فراموش نشده‌اند.
در سال‌های دهه۷۰، رمان‌های اجتماعی و آثار انتقادی کم و بیش به حاشیه رفتند و جای آثار روس‌ها و داستان‌ها و رمان‌های نویسندگان منتقد و معترض داخلی را رمان‌های عاشقانه گرفتند. آثار عامه‌پسند از جمله کتاب‌های نویسندگانی مثل دانیل استیل و فهیمه رحیمی در بازار کتاب ایران داغ شد اما به یک دهه نرسید که فضای نشر تنوع قابل‌توجهی را تجربه کرد.
از میانه‌های دهه ۷۰ پای آثار متنوع از نویسندگان سراسر جهان به بازار ادبیات ایران باز شد و به ناگاه باز به تصرف آثار نویسندگانی مانند پائولو کوئیلو درآمد. عرفان تنیده با داستان توجه بسیاری از علاقه‌مندان به کتاب خواندن را جلب کرده بود.
طبیعی است که میل و سلیقه و مد کتابخوانی در فضای داستان‌نویسی هم مؤثر است و سبک‌ها و شیوه‌های تازه‌ای را به دنبال می‌آورد. به‌عنوان نمونه در سال‌های دهه ۸۰ تعدد کلاس‌های داستان‌نویسی آکادمیک و میل و سلیقه علاقه‌مندان به کتابخوانی، زمینه را برای نگارش آثاری به سبک کتاب‌های ریموند کارور فراهم کرد.  
از نیمه‌های دهه ۸۰ و طی دهه ۹۰، تغییرات در مدهای کتابخوانی با سرعت بیشتری طی شد و اوضاع از این قرار بود که چند سال یک نویسنده در صدر قرار داشت و خیلی زود نوبت به نویسنده بعدی می‌رسید. در این سال‌ها بسیاری از ما کتاب‌های نویسندگانی مانند رضا امیرخانی، زویا پیرزاد، اروین یالوم و اورهان پاموک را خوانده‌ایم یا مثلا این روزها همه ما پیگیر آثار هاراکی موراکامی هستیم.
بی‌تردید جوایز ادبی نیز در ایجاد مد برای کتابخوان‌ها بی‌تاثیر نبوده و از آن جمله می‌توان به ماریو بارگاس یوسا و کریستین‌بوبن اشاره کرد که به صدر پرفروش‌های ادبیات در بازار کتاب ایران دست پیدا کردند. این روزها بیشتر از هر چیز آثاری درباره مدیریت ذهن و روان در صدر فروش قرار دارد و تا دلتان بخواهد کتاب‌های این‌چنینی در بازار کتاب برای خرید و خواندن وجود دارد. از جمله کتاب‌های مورد توجه کتابخوان‌ها در یک برهه از دهه ۹۰ می‌توان به آثار علمی ـــ تخیلی اشاره کرد. با رمان‌های علمی ـــ تخیلی از جمله مجموعه «هری پاتر» دیگر کمتر کسی را می‌شد یافت که به فانتزی و جادو علاقه نداشته باشد. نمود این اتفاق را چند سال پیش در میزان استقبال از هشتمین جلد از کتاب هری پاتر یعنی«هری پاتر و فرزند نفرین شده» شاهد بودیم.
 در این یکی دو سال اخیر نیاز به دانستن درباره سیستم‌های مالی و رشد سرمایه‌گذاری در بورس و راه اندازی کسب و کارهای خانگی و کارآفرینی، کتاب‌هایی با موضوع کسب و کار مد شده‌اند.
مد کتابخوانی از نوع همه چیز
در کنار نویسندگان یا رمان‌هایی که برای دوره‌هایی مورد توجه علاقه‌مندان به کتاب بوده‌اند، نوع دیگری از مد را در فضای کتابخوانی شاهدیم و آن نفس کتاب‌خواندن به مثابه مد است به این معنا که با گسترش شبکه‌های اجتماعی، افراد زیادی پیروی از مد کتاب‌خواندن را به نمایش گذاشتند و موجی از بلاگرهای کتاب از راه رسید؛ کسانی که کتاب خواندن یا کتاب‌ها را تبلیغ کرده و می‌کنند.
صف‌های طولانی و هیاهوی افراد معروف یا بلاگرهایی را که کتاب نوشته‌اند در سال‌های اخیر به یاد داریم و نیز مخاطبانی که برای خواندن این آثار از هم پیشی می‌گرفتند مبادا از جریان مد در کتابخوانی عقب بمانند.
تغییر رژیم مصرف در خوراک فکری و مطالعه جوامع یکی از اتفاقاتی است که با همه گیر شدن و بالارفتن استفاده از فضای مجازی اتفاق افتاده و گریزی از آن نیست. اگر پیشتر‌ کتاب خواندن یک روشی بود برای پر کردن اوقات فراغت و ابزاری برای ارتقای سطح دانش، حالا به فرصتی برای بروز و نمایش بدل شده، وگرنه کم نیستند کسانی که ترجیح می‌دهند نیاز مطالعاتی خود را با جست‌وجو در اینترنت برآورده کنند.
همیشه مد
در میان انواع رمان‌هایی که در دوره‌های مختلف مد شده‌اند، کتاب‌هایی هست که گویی همیشه بوده‌اند و قرار است بمانند از جمله عاشقانه‌هایی مثل «ربکا»، «دزیره». داستان‌های عاشقانه همیشه پای ثابت مد کتابخوانی بوده و هستند.
همین روزها هم می‌توان انواع این کتاب‌ها را در بازار کتاب دید، از جمله «من پیش از تو»، «من پس از تو» اثر جوجو مویز یا رمان «ملت عشق» از الیف شافاک که در ایران بسیار پرفروش شده و همچنان در قطع‌های بزرگ، کوچک و جیبی با ترجمه‌های مختلف در بازار عرضه می‌شود.