هنر دواتگری سنتی در محصولات مدرن

کلمه دواتگر از مشتقات واژه‌ای قدیمی است که به نوشت‌افزاری به‌نام دوات اطلاق می‌شد. دوات درواقع ترکیبی از جای مرکب، قلم و قلم تراش بوده است. دواتگری به تهیه زیرساخت برای انجام هنرهای دیگر بر روی فلز (مانند حکاکی، قلمزنی، میناکاری، طلاکوبی و ...) یا انجام چکش‌کاری مستقیم روی فلزاتی همچون مس و برنج مربوط می‌شود.

دواتگری امروز هم از ارزش و اعتبار خوبی برخوردار است، زیرا هنرمند فلزکار در صورتی قادر به ارائه هنر خود روی سطوح فلزی است که زیرساخت آن به‌دست دواتگری خبره و ممتاز آماده شده باشد؛ اما متأسفانه با کم‌شدن کاربرد تزئینی ظروف و لوازم فلزی، بیم آن می‌رود که در آینده‌ای نه‌چندان دور دیگر شاهد هنری به اسم دواتگری سنتی نباشیم.

شرکت «هنر پویان خلاق لوتوس» (که به‌اختصار با نام «لوتوس» از آن یاد خواهیم کرد) با دغدغه احیای دواتگری سنتی از طریق به‌روزسازی کاربرد این هنر و ادغام آن با فناوری‌های نوین، مدتی است پا به‌عرصه کسب‌وکارهای استارت‌آپی گذاشته است.

بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت لوتوس در گفت‌وگو با جام‌جم از داستان شکل‌گیری مجموعه لوتوس می‌گوید و از محصول خلاقانه و منحصربه‌فرد شرکتش رونمایی می‌کند.

او در خصوص زمینه فعالیت شرکت لوتوس و نحوه آغاز کار آن می‌گوید: «به‌طور کلی موضوع فعالیت ما صنایع دستی اصفهان هستند، اما به‌شکل ویژه‌ای روی محصول ابداعی خودمان متمرکز شده‌ایم. این محصول که برای اولین بار در کشورمان طراحی و ساخته شده و هیچ‌گونه مشابهی ندارد، نسل جدیدی از آبنمای رومیزی است که با استفاده از گل‌های مسی دست‌ساز تولید می‌شود. شرکت لوتوس در اوخر سال ۹۸ به‌طور رسمی ثبت شد و در سال ۹۹ نیز موفق به دریافت گواهی خلاقیت و فناوری از معاونت علمی‌وفناوری نهاد ریاست‌جمهوری شدیم.»

محمدحسن زادهوش می‌افزاید: «درواقع کار ما تلفیقی از مباحث علمی، هنری و فنی است که در بخش هنری، سبک کاری ما به‌نوعی زیرمجموعه دواتگری سنتی اصفهان محسوب می‌شود. متأسفانه روند فراموشی و انقراض هنر دواتگری، به‌عنوان مادر تمام هنرهایی که روی فلزات پیاده‌سازی می‌شوند، چند سالی است که سرعت گرفته است؛ به‌همین دلیل یکی از اهداف اصلی ما در مجوعه لوتوس، احیای این هنر کهن است که در محصول آبنمای رومیزی ما نیز این هدف به‌شکل پر رنگی دنبال شده است.»

او در ادامه می‌گوید: «اگر مسائل مربوط به تعیین زوایای مناسب برای قرارگیری گل‌های مسی و استقرار آنها در موقعیت‌های تعیین شده، با استفاده از فنونی مانند جوشکاری، فرم‌دهی، خم‌کاری و ... را مرتبط با بخش فنی کسب‌وکارمان بدانیم، یکی از معضلاتی که با بهره‌گیری از علم و دانش روز دنیا، موفق به مرتفع کردن آن شدیم را قطعا باید در بخش علمی کارمان دسته‌بندی کنیم. این مشکل از آنجا ناشی می‌شود که عضو اصلی و جدایی ناپذیر در همه آبنماها، «آب» است! همان‌طور که می‌دانید اکسیژن از عناصر موجود در آب است و وقتی در مجاورت فلز قرار می‌گیرد، منجر به اکسیدشدن آن می‌شود که حاصل این واکنش شیمیایی، تغییر رنگ فلز و تیره‌شدن سطح آن است.»

او درباره روشی که برای حل مشکل اکسیدشدن فلز مس به‌کار گرفتند، توضیح می‌دهد: «تصمیم گرفتیم راهی برای ضدآب‌کردن سطوح فلزی محصول‌مان پیدا کنیم؛ بنابراین برای دستیابی به پوشش مناسب، شروع به تعامل با تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و حتی چند شرکت خارجی کردیم و از آنها کمک گرفتیم. درنهایت به یک فرمول خاص رسیدیم و بر اساس آن ترکیبی از مواد مختلف را برای استفاده به‌عنوان پوشش ضدآب بر روی سطوح مسی محصول‌مان در نظر گرفتیم. امروز این ترکیب از مواد، به‌طور انحصاری برای مجموعه ما تولید می‌شود.»

چشم‌انداز آینده شرکت «لوتوس»

مدیرعامل مجموعه لوتوس، درباره چشم‌اندازی که برای کسب‌وکارش متصور است، می‌گوید: «یکی از اهداف کلی ما برای آینده، تبدیل‌شدن به مرجع تخصصی آبنماهای فلزی در کشور است. مطابق با این هدف، در نظر داریم علاوه‌بر ساخت آبنماهای رومیزی برای منازل، گونه‌ای از آبنماها را با ارتفاع دو تا سه متر برای استفاده در فضای بیرونی ساختمان‌ها یا در هتل‌ها، تالارها، لابی ساختمان‌ها، فرودگاه‌ها و ... طراحی و تولید کنیم.»

او در ادامه اظهار می‌دارد: «ما از ظرفیت بسیار بالای محصول‌مان برای صادرات به سایر کشورهای دنیا آگاهیم و در گذشته نیز نمونه‌هایی را به کشورهای سوئیس و ترکیه ارسال کرده بودیم. اما متأسفانه در این مسیر تازه وارد شده‌ایم و مطلع نبودن از سازوکارها باعث شده است نتوانیم با شرکت‌ها یا اشخاصی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، ارتباط برقرار کنیم.»

زادهوش در پایان با اشاره به حمایت‌نشدن کارش از جانب مسئولان، می‌گوید: «کار ما به‌دلیل داشتن خطرات و آلودگی‌های زیست‌محیطی (مانند آلودگی صوتی و مخاطرات ناشی از کار با اسیدها)، نیاز به فضای کار مخصوص و مناسب‌سازی شده دارد. ما عضو شهرک علمی‌وتحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان هستیم و در حال حاضر در مرکز رشد این شهرک استقرار داریم، اما برای توسعه کسب‌وکارمان حتما به یک فضای کاری مناسب نیاز داریم که درخواست آن را نیز به مسئولان شهرک داده‌ایم. امیدواریم سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با حوزه کسب‌وکارهای استارت‌آپی، هم در زمینه‌های مالی و هم از نظر تسهیل‌کحردن برخی از شرایط موجود، حمایت‌های بیشتری از فعالان این حوزه داشته باشند.»

ویژگی‌های منحصربه‌فرد آبنمای رومیزی

موسس شرکت لوتوس در خصوص ویژگی‌های خاصی که محصول تولیدی این شرکت دارد، به جام‌جم می‌گوید: «به‌دلیل جنبه‌های مختلف علمی، هنری و فنی موجود در مسیر ساخت نسل جدیدی از آبنماهای رومیزی، کار تحقیق و طراحی این محصول را تقریبا دو سال پیش از ثبت رسمی شرکت لوتوس، آغاز کردیم و همان‌طور که گفته شد در سال ۹۸ و هم‌زمان با تأسیس شرکت، نمونه اولیه‌ای از محصول‌مان را تولید کردیم.»

او در ادامه با اشاره به جمله «طراحی و ساخت نسل جدیدی از آبنمای رومیزی، با استفاده از گل‌های مسی دست‌ساز» که برای توصیف منحصولات این شرکت به کار می‌رود، توضیح می‌دهد: «با کمی تأمل در این عبارت متوجه می‌شوید که جنبه تزئینی و دکوری این محصول کاملا خودنمایی می‌کند و آبنما فقط بخش ظاهری محصول ماست که به آن جذابیت مضاعفی می‌دهد. بنابراین استفاده از هنر دست در ساخت این کالا و همچنین دکوری‌بودن آن را می‌توان به‌عنوان بخشی از ویژگی‌هایش در نظر گرفت. نورپردازی خاصی که در راستای افزایش زیبایی بصری این محصول به‌کار گرفته شده و احساس آرامشی که صدای جاری‌شدن آب، به‌عنوان نمادی از طبیعت، برای مشتری ایجاد می‌کند را نیز باید به‌عنوان ویژگی‌های منحصربه‌فرد دیگری از این کالا در نظر گرفت.»

زادهوش در ادامه ضمن اشاره به برخی از فرصت‌هایی که در کنار فرآیند طراحی و ساخت این آبنما پدیدار شده‌اند، خاطرنشان می‌کند: «با توجه به اینکه گل‌های مسی به‌کار رفته در این محصول همه حاصل هنر دست هستند و به‌صورت صنعتی و با استفاده از ماشین‌آلات و قالب‌ها به‌وجود نمی‌آیند، تیراژ تولید ما محدود است؛ اما برای اینکه بتوانیم این تیراژ را تا حد ممکن بالا ببریم، نیروهایی را به‌صورت تخصصی آموزش داده‌ایم تا بتوانند بخش‌هایی از فرآیند ساخت این کالا را در خانه انجام دهند. بیشترر آنها را خانم‌های خانه‌دار و هنرمند تشکیل می‌دهند. به این ترتیب یکی از فرصت‌های جانبی ناشی از تولیدات ما، ایجاد زمینه اشتغال برای تعدادی از هنرمندان اصفهانی است. در حال حاضر حدود ۲۵ نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با مجموعه لوتوس همکاری می‌کنند که تقریبا ۱۰ نفر از آنها، خانم‌های هنرمندی هستند که در بخش ساخت گل‌های مسی دست‌ساز ما را یاری می‌دهند.»

وی می‌افزاید: «یک فرصت جانبی دیگر، از برون‌سپاری نشأت می‌گیرد؛ برای مثال بخشی از مشتریان ما اعلام می‌کردند که تمایل دارند رنگ گل‌های به‌کار رفته در آبنما متفاوت باشد. برخی به رنگ طلایی و برخی هم به رنگ نقره‌ای علاقه داشتند؛ بنابراین تصمیم گرفتیم بخش آبکاری را به فرآیندمان اضافه کنیم تا بتوانیم با استفاده از روکش، رنگ‌های متنوعی را بنا بر سلیقه مشتری، در محصول نهایی ایجاد کنیم. ما این کار را در قالب برون‌سپاری انجام دادیم تا ضمن جلوگیری از تحمیل هزینه‌های پیش‌بینی نشده به مجموعه‌مان، از ظرفیت‌های خالی مانده در دیگر کارگاه‌ها نیز استفاده کنیم و به‌نوعی آنها را هم از منفعت مالی بهره‌مند کرده باشیم.»

فراز سهیلی آزاد - نشان ایرانی 2 / روزنامه جام جم