گردشگری بی‌پشتوانه نفتی‌ ها

این غفلت سبب شد کشوری چون آذربایجان که پیش از این نیز در سرقت مشاهیر و مفاخر ایران سابقه داشته، مدعی شود که نخستین چاه‌ نفت در این کشور نوپا کشف شده است.

بازدید بالاترین شخصیت سیاسی این کشور یعنی الهام علی‌اف از موزه نفت باکو در منطقه «بی‌بی‌هیبت» ناحیه «شیخون» در «آبشوران» باکو به این خبر رسمیت بخشید تا از این راه بتوانند هم کشور خودشان را مطرح و همگردشگران بیشتری را به این کشور هدایت کنند.

نقطه مقابل هوشیاری آذربایجان، ایران است. ۱۱۲سال از کشف نفت در ایران می‌گذرد اما فقط پنج سال است که وزارت‌نفت به فکر جمع‌آوری اسناد، تصاویر، تجهیزات و ماشین‌آلات قدیمی افتاده و تاکنون پنج موزه در شهرهای مختلف کشور افتتاح کرده که در مراسم افتتاح هیچ‌کدام نه‌تنها حسن روحانی، رئیس‌جمهور بلکه بیژن نامدارزنگنه، وزیرنفت نیز حضور نداشته‌اند و این نشان از بی‌اهمیتی بخش تاریخی و فرهنگی نفت برای مسوولان دارد؛ بخشی که می‌تواند به جذب گردشگر و درآمدزایی بیشتر این حوزه کمک کند.

با وجود آنکه بسیاری از اسناد طی سال‌ها از بین رفته‌اند تاکنون بیش از ۴۰میلیون برگه سند تاریخی و ۱۳هزار شی باارزش شناسایی‌شده و ۱۲۴ نقطه مرتبط با تاریخچه نفت در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.

در تازه‌ترین اقدام نیز پنجمین موزه صنعت نفت ایران، موزه نفت‌سوزهای کرمان که پس از موزه‌نفت سبزوار، موزه بنزین خانه آبادان، موزه کارآموزان آبادان و موزه پمپ‌بنزین دروازه دولت تهران قرار دارد در ساختمان قدیمی کنسولگری انگلستان در کرمان افتتاح شد.

از جاذبه‌های موزه نفت​سوزهای کرمان علاوه بر اشیایی که در آن قرار دارد، مروری بر تاریخچه کارخانه‌های سازنده نفت‌سوز ایرانی همچون ارج، آزمایش و عالی‌نسب است که برای نخستین‌بار گردآوری شده است.

چرا نفت‌ سوزها؟

تنوع‌بخشی و نگاه همه‌جانبه تخصصی به هریک از مقولات مرتبط با صنعت نفت، جلوگیری از فراموشی موضوع و محتوا و به دنبال آن ازدست‌نرفتن مستندات و اشیای مرتبط با موضوع نفت‌سوزها و توجه به مردمی‌تربودن موضوع نفت‌سوزها و ارتباطی که با اهالی منطقه و نیز تامین و توزیع نفت منطقه پیدا می‌کند از مهم‌ترین دلایل اختصاص موزه‌ای برای نفت‌ سوزها در کرمان است.

اکبر نعمت‌اللهی، مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت درباره این موزه می‌گوید: برای راه‌اندازی این موزه با چالش‌ها و موانع مختلفی روبه‌رو بودیم که مهم‌ترین آن نبود دسترسی به هرگونه شیء و سند مرتبط با موضوع بود. عمارت «باغ‌آقا» که در دوره‌ای در اختیار کنسولگری انگلستان و سپس شرکت‌نفت انگلیس و ایران و در نهایت شرکت‌ملی نفت بود خالی از هرگونه اثر ملموس تاریخی بود، برخلاف دیگر موزه‌های نفت همچون بنزین‌خانه و کارآموزان صنعت‌نفت آبادان، پمپ‌بنزین دروازه‌دولت تهران و حتی صنعت پخش سبزوار که بخشی از میراث به‌جامانده از گذشته را در دل خود داشتند؛ لذا دست‌اندرکاران طی ماه‌ها تحقیق و پژوهش، سفرهای طولانی و پی‌درپی به اقصی‌نقاط کشور و رایزنی با موزه‌ها و مراکز فرهنگی و آرشیوی در ایران و سراسر دنیا توانستند مستنداتی را گردهم آورند که در نوع خود کم‌نظیر و حتی بی‌نظیر هستند. با قاطعیت می‌توانیم بگوییم موزه‌ای با محتوا و رویکرد مشابه نظیر موزه نفت‌سوزها و تنوع اشیای به نمایش درآمده در آن در ایران، در خاورمیانه و حتی در دنیا وجود ندارد. به این ترتیب درنهایت با ۳۰۰نمونه دستگاه نفت‌سوز که از ۱۶استان کشور گردآوری شده‌اند، موزه راه‌اندازی شد.

ضرورت آزادسازی محوطه کنسولگری

نکته‌ای که درباره موزه نفت سوزهای کرمان وجود دارد این است که طی سال‌های گذشته در محوطه باغ‌آقا که همان کنسولگری انگلیس است، ‌بناهایی ساخته‌شده که هم‌اکنون محل اقامت مدیران شرکت نفت است و این موزه در میان خانه‌های مدیران قرار دارد که کار را برای بازدید کمی سخت می‌کند و امید است این خانه‌ها نیز با دستور وزیرنفت به جای دیگری منتقل شود تا تمام مجموعه در اختیار موزه‌ها، مرکز اسناد و کتابخانه مرتبط قرار گیرد.

تاریخچه عمارت

موزه نفت‌سوزها در عمارتی موسوم به باغ‌آقا راه‌اندازی شده که در اواخر دوره زندیه و اوایل حکومت قاجار به دستور ابوالحسن‌خان بیگلربیگی‌محلاتی، حاکم وقت کرمان در محله «زریسف» که یکی از محلات خوش‌آب‌وهوای این شهر بوده، ساخته شد. سال۱۲۷۳ خورشیدی زمانی که ژنرال سرپرسی سایکس، مامور تاسیس کنسولگری انگلیس در کرمان و به دنبال آن تشکیل پلیس جنوب(تپانچه‌داران جنوب پارس) شد با اجاره اولیه عمارت که بعدها آن را خرید، منزل و محل‌کار خود را به این عمارت منتقل کرد. بعدها نیز شرکت‌نفت ایران و انگلیس در این محوطه شکل گرفت.

پس از ملی‌شدن صنعت‌نفت این مجموعه ابتدا در اختیار شرکت ملی‌نفت بود و با شکل‌گیری شرکت‌ملی پخش فرآورده‌های نفتی به عنوان مکانی برای اقامت مدیران‌ارشد و انجام برخی اموراداری و استخدامی مورد بهره‌برداری قرار گرفت و تعدادی واحد مسکونی در آن ساخته شد.

همه موزه‌های ساخته شده و در حال ساخت صنعت نفت

موزه‌های نفت آبادان: درحال‌حاضر پنج نقطه برای تاسیس موزه در شهر آبادان نظر گرفته‌شده که از این مناطق موزه بنزین خانه آبادان در محل نخستین جایگاه سوخت کشور در ۲۸دی۹۵ و موزه کارآموزان آبادان در محل آموزشگاه حرفه‌ای صنعت نفت، ۲۵دی۹۶، گشایش یافته و به‌روی عموم باز شدند.

موزه پمپ‌بنزین در تهران: جایگاه سوخت شماره۶ یا همان پمپ‌بنزین دروازه دولت تهران در سال‌های پایانی دهه۱۳۱۰ هجری شمسی مقارن با دوره پهلوی‌اول، توسط شرکت نفت انگلیس و ایران جهت توزیع فرآورده‌های نفتی همچون نفت‌سفید، بنزین و امشی احداث شد. ساختمان این جایگاه که سال‌ها به‌صورت متروکه رهاشده بود، پس از شروع فعالیت مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت‌نفت در دستور کار موزه‌شدن قرار گرفت و در تیر۱۳۹۸ افتتاح شد.

مسجد سلیمان شهر موزه‌های نفتی : در مسجدسلیمان، شهر خاستگاه صنعت‌نفت ایران، در حال حاضر پنج نقطه برای تاسیس موزه‌های نفت در نظر گرفته‌شده است که عبارتند از: چاه شماه یک، چشمه‌های نفتی سی‌برنج، نیروگاه تمبی، کارخانه تقطیر و گوگردسازی بی‌بیان و کارخانه تقطیر نمره ۹ موزه صنعت نفت غرب در کرمانشاه : این موزه در شهر کرمانشاه و در محل کارخانه حلب‌سازی و حلب‌پرکنی پالایشگاه کرمانشاه (با قدمتی یک‌صدساله) تاسیس خواهد شد.

تلمبه‌خانه‌ دارخوین، خط‌مقدم جبهه، موزه : روستای دارخوین از جمله تلمبه خانه‌هایی بود که تا پیش از افزایش تولید نفت از میدان اهواز، نفت مسجدسلیمان را به پالایشگاه آبادان منتقل می‌کرد و درواقع کل نیاز پالایشگاه به نفت خام از طریق این خط لوله تامین می‌شد. در زمان جنگ تحمیلی و به ویژه در زمان حصر آبادان، دارخوین به خط‌مقدم جبهه تبدیل شد و پس از شکست حصر آبادان نیز مقر تدارکات عملیات بود. براساس طرح جدید مطالعاتی تلمبه‌خانه دارخوین قرار است ساختمان‌ها و تاسیسات این تلمبه‌خانه به موزه نفت تبدیل شود.

سبزواری‌های پیشتاز در موزه‌نفت: موزه‌نفت سبزوار، نخستین موزه صنعت‌نفت ایران (پیش از راه‌اندازی طرح موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت‌نفت) است که در سال‌های میانی دهه۱۳۸۰ در این شهرستان با همت کارکنان شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه راه‌اندازی شد.

مرجان حاجی رحیمی - ایران / روزنامه جام جم