پنجه‌ های غول آهنی در قلب تاریخ کرمان

اگرچه دلیل مسؤولان شهری برای احیای بافت تاریخی به‌واسطه حضور سیتی سنتر، ترغیب مردم به بازگشت و زندگی در مناطق تاریخی کرمان بود، اما غول چندطبقه تجاری این روزها هرچه بیشتر قد علم می‌کند، نفس کشیدن برای بافت تاریخی را سخت‌تر می‌کند و بیم تخریب و تهدید منظر بصری‌شان را بیشتر. کاروانسرای قدیمی کوزه‌گران و میدان ثبت ملی شده ارگ، دو بنایی هستند که تاکنون در مقابل پیکر عظیم‌الجثه سیتی‌ سنتر پشتشان لرزیده و بواسطه ارتعاشات و لرزش‌های ناشی از گودبرداری و ساخت و ساز در بخش‌هایی دچار ریزش شده اند؛ میدان ارگ یکی دو سال پیش و کاروانسرا طی همین هفته‌های اخیر. از همین حالا که اسکلت آهنی سیتی‌ سنتر به سرعت در حال قد کشیدن است، پیداست این پروژه تجاری ناهمگون با بافت تاریخی که هیچ یک از قوانین میراثی ساخت و ساز در حریم آثار ملی را رعایت نکرده و با کلی تخلفات در حال جان گرفتن است، چگونه تیشه به ریشه بافت زیبا و یکدست تاریخی دیار کریمان ایران خواهدزد.

حالا که درباره سازه‌ آهنی بافت تاریخی کرمان برایتان می‌نویسیم، نزدیک به یک دهه از آغاز ساخت و ساز آن می‌گذرد،در این مدت پروژه در دوره‌هایی به حمایت برخی نهادها و مجوزها پیش رفته و در برخی سال‌های به همت برخی مسؤولان میراثی قانون‌مدار و با توسل به قوانین موجود در این حوزه متوقف شده‌است. از جمله در سال گذشته که مخالفت سرسختانه اداره میراث فرهنگی استان کرمان پروژه را به تعطیلی کشاند، اتفاقی که متاسفانه چندان پایدار نبود و حالا دوباره ماشین‌های سنگین و جرثقیل‌های بزرگ موتورهایشان را برای تکمیل سیتی‌سنتر به کار انداخته‌اند تا به هر قیمتی شده شکل تجارت را در این بافت تاریخی تغییر دهند. تجارتی که کاسبان بازار بزرگ کرمان را هم متاثر خواهدکرد و بیم آن می‌رود در آینده نه چندان دور دیگر خبری از حجره‌های سنتی و باصفای کرمان نباشد.

نکته مهم درباره سیتی‌ سنتر کرمان مساحت بالایی است که برای ساخت این مجتمع‌تجاری از سوی مسؤولان شهری تعیین شده‌است. به گفته امید ابراهیمی، مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان این مجتمع موازی با بازار تاریخی کرمان است و از خیابان امام شروع شده و تا میدان ارگ ادامه دارد. و این یعنی مساحت سازه‌آهنی تجاری به وسعت بافت تاریخی کرمان است و به عبارت بهتر و دقیق‌تر سیتی‌سنتر حریم بافت‌های تاریخی چون کارونسرای کوزه‌گران، تیمچه، بازار کرمان و میدان ارگ را نقض کرده است؛‌آثاری که همه آنها ثبت‌ملی شده و جزو میراث ارزشمند کرمانی‌ها به شمار می‌روند. درکنار این آثار تاریخی، بناهای قدیمی و ارزشمند دیگری چون مسجد ملک و مجموعه گنجعلی‌خان وجود دارد که وجود آنها هم زیر سایه سرد و سنگین سازه‌تجاری پنهان خواهد شد اما به نظر می‌رسد هیچ کدام از این میراث برای مسؤولان استان به اندازه این مجتمع‌تجاری اهمیت نداشته که دادگاه در نهایت رای را به نفع آن صادر کرده‌است.

میراثی که یکی یکی فرو می‌ریزند

این فعال میراث‌ فرهنگی با تاکید بر این‌که سیتی‌سنتر هم از حیث ارتفاع به بافت تاریخی مشرف بوده و هم حریم کمی و کیفی را رعایت نکرده‌است، می‌گوید: متاسفانه این پروژه ۱۵ تا ۲۰ متر گودبرداری داشته و به دلیل لرزش زمین حین ساخت و ساز در طول سال‌های گذشته، آسیب‌های زیادی به بناهای تاریخی همجوار رسیده، طوری که بخش‌هایی از کاروانسرای کوزه‌گران که در نزدیک‌ترین فاصله با این مجتمع قرار دارد، طی روزهای گذشته فرو ریخته‌است. بخش‌هایی از میدان ثبت‌ملی شده ارگ هم که چسبیده به سیتی‌سنتر دو سال پیش بر اثر گودبرداری برای ساخت سازه فروریخت.

خانه از پای‌بست ویران است

اگرچه مدیریت اداره میراث‌فرهنگی استان کرمان درحال حاضر تلاش زیادی برای متوقف کردن احداث سیتی‌سنتر طی یکی دو سال گذشته انجام داد و حتی در مقطعی موفق به این مهم شد اما یکی از پرسش‌های اساسی در ارتباط با ساخت این مجتمع‌تجاری این است که اصلا چرا از ابتدا مجوز ساخت چنین سازه‌آهنی بزرگی در قلب بافت تاریخی کرمان توسط مدیران قبلی میراث و شهرداری‌های کرمان صادر شده‌است.

نکته بعدی که ابراهیمی به آن اشاره می‌کند این است که مسؤولان کنونی اداره میراث‌فرهنگی در خصوص پروژه پرتخلف تجاری شکایت کرده‌اند، اما دلیل اصلی‌شان برای این شکایت، نه اصل پروژه که تنها ارتفاع بالای این مجتمع بوده‌است. از سویی در قرارداد، بنا بر این بوده که ۶۰ درصد مساحت کل مجتمع به ساختمان اختصاص پیدا کند که در عمل این فضا به ۸۰ تا ۹۰درصد رسیده، و تخلف دیگری شکل گرفته است.

آینده تاریک بازار تاریخی کرمان

این روزها در حالی بافت تاریخی کرمان شاهد رشد سریع مجتمعی چند طبقه است که کشور در ظاهر قوانین زیادی در حمایت از بافت‌های تاریخی دارد و شاید آخرین آن را می‌توان قانون مرمت و احیای بافت‌های تاریخی مصوب سال ۹۸ دانست؛ قوانینی که طبق آن می‌بایست از بافت‌های تاریخی در جای جای ایران حمایت کرد. اما به گفته مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان نه تنها این مجتمع مشرف به بافت تاریخی شهر ساخته شده، بلکه در آینده هم مشکلات جدیدی را ایجاد می‌کند؛ چرا که امروز بر اساس ضوابط میراث فرهنگی بسیاری از حجره‌های تاریخی از لوله‌کشی آب و گاز بی‌بهره‌اند، اما طبیعی است مغازه‌های سیتی سنتر در آینده هر دو را خواهندداشت و همین وضعیت باعث می‌شود بخش عمده‌ای از کاسبان بازارهای سنتی رغبت زیادی برای حضور در این مجتمع‌تجاری داشته‌باشند.

حامیان سفت‌ و‌ سخت سیتی‌ سنتر

نکته قابل‌تامل درباره دعوای حقوقی بین میراث‌فرهنگی استان و مسؤولان سیتی‌ سنتر این است که هرچند زور مسؤولان میراث به توقف چندماهه این پروژه در سال گذشته رسید، اما به گفته ابراهیمی، در نهایت دادگستری کرمان به نفع ادامه ساخت‌وساز رای داد.

جالب این‌که زمین مورد نیاز برای ساخت این مجتمع هم که خود بخشی از بافت تاریخی بوده، توسط شهرداری در اختیار پروژه قرار گرفته است.

آن طور که ابراهیمی می‌گوید: سیتی‌سنتر در منطقه‌ای به نام گودال خشت‌مال‌ها بنا شده که علاوه‌بر وجود خانه‌های تاریخی زیاد، محل تامین خشت مورد نیاز برای ساخت بازار کرمان هم بوده و به همین دلیل ظرفیت بالایی برای گردشگری دارد، در حالی که متاسفانه اکنون تمام خانه‌های این منطقه تخریب شده است.

پنهان از چشم وزیر

ابراهیمی ادامه می‌دهد: شمال این پروژه نیز به میدان ارگ متصل می‌شود؛ میدانی که ثبت ملی است و میدان باغ ارگ را شامل می‌شود. متاسفانه تمام مغازه‌هایی که پیشتر دور میدان بوده‌اند نیز در یکی دو سال گذشته تخریب شده و تنها یک در میان میدان و سیتی‌سنتر قرار دارد. همچنین بازار کرمان راسته شمالی و جنوبی دارد که به آن بازار قلعه‌محمود می‌گویند، اما بخش جنوبی این قلعه سال‌ها پیش به دلیل ایجاد خیابان امام به طور کلی مسدود و غرفه‌های آن هم به‌تدریج متروکه شده است، حتی بخش شمالی هم در حال متروکه‌شدن است و طبیعتا با ایجاد سیتی‌سنتر اکثر بخش‌های بازار کرمان به این سرنوشت دچار می‌شوند.

این فعال فرهنگی در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: متاسفانه علی‌رغم این‌که وزیر میراث‌فرهنگی در نوروز از استان کرمان بازدید کرد، اما او را به این نقطه از شهر نیاوردند تا در جریان ساخت قضیه سیتی‌سنتر قرار نگیرد. این در حالی است که در اطراف بازار کرمان ۱۰۰ مجموعه تاریخی وجود دارد که هرکدام لایق ثبت جهانی هستند و با ساخت سازه تجاری ظرفیت جهانی‌شدن را از دست خواهند داد.

مشکل بزرگ ترافیک

یکی دیگر از مشکلات سیتی‌سنتر ایجاد مشکلات ترافیکی است که با راه‌اندازی آن شاهد چندبرابر شدن گره‌های ترافیکی هستیم. هرچند که اعلام شده یک تا دوطبقه این مجتمع پارکینگ خواهد بود، اما در عمل فضای اختصاص‌داده‌شده به پارکینگ حتی جوابگوی نیاز کسبه خود این مجتمع هم نخواهد بود چه برسد به این‌که بخواهد مشکلات ترافیکی را رفع کند. به عبارت دیگر حتی اگر ۵۰۰۰ پارکینگ هم اعمال شود هیچ منفعتی برای منطقه نخواهد داشت و در نهایت به نابودی بازار و مجموعه‌های تاریخی آن بخش منجر خواهد شد.

مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان با تاکید بر این‌که بافت تاریخی کرمان با ساخت سیتی‌سنتر آسیب جدی خواهد دید و دیگر در شهر هیچ اثر تاریخی که حریم مشخصی داشته باشد، نخواهیم داشت، ادامه می‌دهد: یکی دیگر از مشکلات ایجادشده نابودی بازار و گردشگری شهری خواهد بود، چراکه منظره مجموعه‌های تاریخی بازار، گنجعلی‌خان، وکیل و ارگ زیبایی گذشته را نخواهد داشت.

ادله دادگاه‌ پسند سیتی‌ سنتر

درست است که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان در میدان حقوقی بازی را به مسؤولان سیتی‌سنتر واگذار کرده است، اما فریدون فعالی، رئیس میراث‌فرهنگی استان درباره این پروژه به ما می‌گوید: مجوز ساخت این بنا در سنوات گذشته صادر شده و بر اساس مجوز تعداد طبقات این مجتمع هم مشخص است، اما از نگاه اداره میراث ارتفاع سیتی‌سنتر بیش از حد مجاز بود و به همین دلیل در دوران مسؤولیت بنده کار را در مراجع قانونی پیگیری و در جلسات مختلف ادله‌هایمان را هم مطرح کردیم اما قطعا وظیفه دستگاه قضایی این است که بر اساس ادله‌ها رای دهد و درنهایت (احتمالا با توجه به مجوزهای صادرشده در زمان گذشته) رای به محکومیت سازمان و به نفع سیتی‌سنتر صادر شد. حتی در دادگاه تجدیدنظر نیز ادله‌های مسؤولین پروژه محکم‌تر بود.

فعالی می‌افزاید: زمانی که پروانه ساخت این مجتمع صادر شده بود ارتفاع ساختمان مشخص نشده و صرفا اعلام شده بود که مجتمع می‌تواند در سه طبقه ساخته شود و مشخص نبودن ارتفاع ابهاماتی را ایجاد کرد که در نهایت دلایل ما محکمه‌پسند نبود، اما مساله اصلی این است که باید در ابتدا مشخص می‌شد برای هر طبقه چه ارتفاعی تعیین شده است.

آیا وزارتخانه میراث‌ فرهنگی حامی میراث کرمان است؟

اما صدور رای دادگاه استان کرمان به نفع سیتی‌سنتر باعث نشده تا مسؤولان میراثی استان دست از پیگیری بردارند؛ چراکه طبق صحبت‌های فعالی، مدیر اداره میراث‌فرهنگی استان کرمان پرونده این پروژه به تهران ارسال شده و حالا از طریق وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور در حال پیگیری است.

با این حال مساله غیرقابل‌قبول آن است که به گفته این مقام مسؤول، تنها کاری که می‌توانستند از یک سال پیش انجام دهند، شکایت از دست‌اندرکاران پروژه بوده؛ شکایتی که تنها دلیلش نیز ارتفاع بیش از حد این مجتمع تجاری بوده و نه زیر سوال بردن اصل پروژه در بافت تاریخی و ارزشمند کرمان.

حالا باید منتظر و ماند دید آیا مسؤولان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان اصلی‌ترین حامی بافت‌های تاریخی کشور می‌توانند با اتکا به قانون جلوی ساخت و راه‌اندازی یک غول آهنی با پرونده‌ای از تخلفات میراثی را در قلب بافت تاریخی کرمان بگیرند یا خیر.

زهرا رمضانی - ایران / روزنامه جام جم