کارشناسان هواشناسی در گفت‌وگو با ما نسبت به خشکسالی در ۱۴۰۰ هشدار داده‌اند

پیام‌های زمستان بی‌برف

«زمستان گرم» ترکیب متناقضی است. کنار هم قرارگرفتن این دو واژه، مخالف آن کلیشه ذهنی است که حداقل چند نسل از ما به یاد دارند. زمستان برای این نسل‌ها مترادف با برف و سرما و لباس‌های زمستانی و پناه‌بردن به بخاری و آتش و گرماست و میانه‌ای با حال و روز زمستان امسال ندارد که گرمایش حتی باعث روشن‌شدن کولرها شده‌است!

کد خبر: ۱۳۰۴۸۹۱

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، گرچه روند گرم‌شدن زمستان در چند سال اخیر شدت پیدا کرده اما این موضوع در زمستان امسال بیشتر به چشم آمده و آن‌طور که کارشناسان این حوزه به جام‌جم گفته‌اند بهمن امسال یک رکورد منفی عجیبی هم در این باره از خود به جا گذاشته و یکی از روزهای این ماه به عنوان گرم‌ترین روز زمستان ۳۰سال اخیر بوده‌است.

اما گرم‌شدن زمستان‌ها چه دلایلی دارد و مهم‌تر این‌که چه پیامدی برای ما خواهد داشت؟ برهم خوردن نظام طبیعی روند فصل‌ها تنها برف‌بازی کودکانه ما را به نوستالژی بدل می‌کند یا در شیوه زیستی ما هم تاثیرات سوئی به جا می‌گذارد؟ آنچه مشخص است این‌که گرمای زمستان امسال یک نشانه است؛ علامتی که نشان می‌دهد از بین رفتن نوستالژی کودکی‌مان با کوتاه‌شدن زمستان‌ها کمترین پیامد ممکن در فهرست عواقب این پدیده است، آن‌طور که یک اقلیم‌شناس به جام‌جم می‌گوید، فهرست این عواقب بسیار طولانی‌تر از دلایل پیدایی این اتفاق است.

مدیرکل پیش‌بینی مرکزهواشناسی نیز به جام‌جم می‌گوید، میزان گرم‌ترشدن ایران طی نیم‌قرن گذشته، عدد درشت و هولناکی است. سریع‌ترشدن تبخیر دریاچه‌ها و منابع آبی، تخریب خاک و کاهش کیفیت محصولات و از بین رفتن برخی گونه‌های جانوری، تصویری آخرالزمانی از آن چیزی است که انتظارمان را می‌کشد.

دریاچه‌های خشک و زمین پوسیده

زمستان امسال با برف و باران اندک در حال سپری‌شدن است و آن‌طور که حالا کارشناسان این حوزه می‌گویند این روند ادامه هم خواهد داشت. مهم این است که حالا با آب‌رفتن زمستان‌ها چه عواقبی در پیش داریم؟ محمد موسوی، اقلیم‌شناس معتقد است این افزایش دمای زمستانه پیامدهای بسیاری به همراه دارد که یکی از مهم‌ترین آنها کمبود منابع آبی است، آن هم در کشوری مثل ایران که روی کمربند خشکسالی قرار داردو از دیرباز با مشکل کم‌آبی روبه‌رو بوده‌است.

او به جام‌جم می‌گوید: «به عنوان نمونه به‌جز دریاچه ارومیه در حال حاضر ۲۰۰دریاچه در سراسر دنیا به همین سرنوشت دچار شده‌اند. به این مفهوم که هم دچار تبخیر شدید آب به واسطه افزایش دما شده‌اند و هم در ورودی آب به دریاچه به علت بارش کم مشکل دارند. همه اینها را بگذارید کنار استفاده بیشتر از منابعی همچون آب که دلیلی بر کمبود این منبع مهم است.»

مدیرکل پیش‌بینی مرکز هواشناسی هم باور دارد گرم‌شدن دما در زمستان باعث ذوب بیشتر برف می‌شود و ذوب برف بیشتر به مفهوم ذخیره برفی کمتر برای فصل خشکسالی یعنی بهار و تابستان است. او به ما می‌گوید: « علاوه بر تشدید ذوب،خود برف هم کمتر می‌شود، ضمن این‌که بارندگی و بارش‌های ما امسال تاکنون کمتر از حد نرمال بوده‌است.

بارش کم و دمای بالا باعث افزایش شدت تبخیراز سطح خاک می‌شود و خشک‌تر شدن سطح خاک را رقم می‌زند. همین عامل برای کشاورزی شرایط نامساعدی را پیش می‌آورد.»

پیامدی به نام از بین رفتن ذخیره برفی را در میانه گفته‌های محمد موسوی، اقلیم‌شناس هم می‌توان یافت. او هم معتقد است با تداوم این شرایط، برف ذوب‌شده از حالت ذخیره منجمد خارج و دسترسی موثرمان در زمان نیاز از بین می‌رود.

او همچنین به پیامدهای بلندمدت این اتفاق اشاره دارد و به ما می‌گوید:«طبیعت در یک شرایط معمولی پیامش را به انسان‌ها می‌رساند. به این مفهوم که وقتی هوا سرد می‌شود گیاهان و برخی گونه‌های جانوری به خواب می‌روند و با گرم‌شدن هوا شکوفایی گیاهان و بیداری این گونه‌ها آغاز می‌شود.

اما وقتی این چرخه طبیعی دچار بی‌نظمی می‌شود در نظام زیستی این گونه‌ها و گیاهان هم تاثیر مخربی می‌گذارد؛ چرا که این گونه‌ها با گرم‌شدن به طور غریزی بیدار می‌شوند اما وقتی با یک دوره موقت سرمای شدید رو به رو شوند، این نظام زیستی آسیب می‌بیند و بخش قابل‌توجهی از گیاهان را از بین می‌برد. اگر هم باعث از بین رفتن کامل آنها نشود کیفیت این محصولات را کاهش می‌دهد.»

زمستانی که آب رفت

روند فصل‌ها تغییر پیدا کرده‌است، این‌که در بهار شاهد برف باشیم و در زمستان چشممان به آسمان سیاه شود، برای ذهنیت ما طبیعی نیست. دیگر چهارفصل بودن این سرزمین به رویایی می‌ماند و ترتیب فصل‌ها انگار به هم خورده‌است.

احد وظیفه اما معتقد است این تصور اشتباهی است که گمان کنیم حالا شاهد جا به جایی فصل‌ها هستیم. او می‌گوید: «باید بگوییم طول تابستان‌های ما افزایش پیدا می‌کند و به دنبال آن زمستان‌های ما کوتاه‌تر می‌شود. در گذشته فصل بارش‌ها تا حدود خرداد ادامه داشت اما خرداد امسال در بسیاری از مناطق دیگر شاهد بارش نبودیم. از سوی دیگر بارندگی‌ها معمولا از مهرماه آغاز می‌شد اما حالا شاهد این هستیم که با گذشت چند ماه از مهر هنوز شاهد بارش‌ها نیستیم.

استناد به همان داده‌های ۵۰ساله نشان می‌دهد طول تابستان حدود یک ماه افزایش پیدا کرده و از سه به چهارماه رسیده و طول زمستان هم حالا از سه به دو ماه رسیده‌است.» محمد موسوی هم معتقد است زمستان دیگر ماهیت خود را از دست داده‌است. او ادامه می‌دهد: «یکی از پیش‌فرض‌ها در شرایط کنونی همین است که دیگر زمستان ماهیت خودش را از جهت کاهش دما از دست داده و دیگر تفکیک فصل‌ها به معنای سابق آن مصداق ندارد.

اکنون در میانه زمستان هستیم در حالی‌که دمای هوا در هیچ ساعتی از شب به صفر درجه نرسیده. به همین دلیل است که وقتی در دی و بهمن یک سیستم ابری وارد می‌شود به جای این‌که شاهد برف باشیم شاهد بارندگی هستیم. بارندگی به جای بارش به مفهوم این است که رطوبت نمی‌تواند به مرحله انجماد برسد و تبدیل به برف شود.»

زمستان داغ

وقتی از زمستان گرم حرف می‌زنیم از چه می‌گوییم؟ آنچه کارشناسان این حوزه به آن باور دارند این است که به طور کلی زمستان امسال گرم‌تر از حد طبیعی بوده‌است. به این مفهوم که اگر تغییرات دمایی کشور را از ابتدای سال آبی که اول مهر باشد تا امروز بررسی کنیم، متوجه می‌شویم دمای هوا در پاییز در نیمه‌غربی کشور بیش از حد نرمال بوده اما در نیمه شرقی این عدد کمتر از حد طبیعی بوده است.

برای فهم این موضوع احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی مرکز هواشناسی معتقد است باید ابتدا سیمای پاییزه دمای هوای کشور را توضیح داد. مدیرکل پیش‌بینی مرکزهواشناسی به جام‌جم می‌گوید: «‌دمای هوا در پهنه غربی کشورمان شامل استان‌هایی مثل ایلام، چهارمحال و بختیاری و کردستان کمتر از نرمال بوده‌است. به این مفهوم که دمای پاییزه این پهنه نسبت به دمای میانگین بلندمدت پاییز در این نقاط بیشتر از نرمال بوده اما دمای هوا در نیمه‌شرقی کشور و استان‌هایی همچون سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان در پاییز کمتر از نرمال بوده‌اند.

میانگین اعداد در هر دو پهنه کشور اما نشان می‌دهد دمای کشور تفاوت چندانی با وضعیت نرمال ندارد.» اما وضعیت زمستان حداقل در روزهای پایانی ماه دوم آن به شکل دیگری است؛ شکلی که کارشناسان این حوزه از آن به عنوان یک نشانه یاد می‌کنند.

پیامدهای بی‌نظمی فصلی

در زمستان امسال دمای کشور به طور کلی حدود یک‌درجه بالای مقیاس معمول بود. اما این ماجرا باز در نیمه شرقی کشور تقریبا در شرایط نرمال با گرایش به زیر‌نرمال بوده، در حالی‌که در نیمه‌غربی کشورمان این عدد بالای نرمال است. احد وظیفه می‌افزاید: «با ورود به ماه بهمن بی‌هنجاری مثبت دما (آنومالی) برجسته‌تر شد و دمای بهمن در مقایسه با بلندمدت حدود ۲.۶درجه سلسیوس بیشتر از نرمال است که این یک عدد قابل‌توجه‌است.»

معنای گفته او این است که زمستان امسال در مجموع بیش از ۲.۵درجه گرم‌تر از میانگین دمای زمستان نیم‌قرن گذشته است. عددی که هر چند برای مخاطب عام کم به نظر بیاید اما در باور این کارشناسان یک علامت آشکار و البته ناگوار است. ضمن این‌که این روند نشان از آن دارد که تا پایان سال هم بالاتر از نرمال بودن دما در زمستان را شاهد خواهیم بود. این گزاره به مفهوم این نیست که هوا سرد نخواهد شد اما اگر همواره میانگین بگیریم این دمای هوا به طور متوسط نسبت به آنچه در بلندمدت در زمستان‌ها رخ می‌داده‌است بالاتر خواهد بود.

محمد موسوی،اقلیم‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه زنجان معتقد است اتفاقا این بی‌نظمی فصلی باعث بروز روزهای بسیار سرد هم خواهد شد. او به جام‌جم می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های بی‌نظمی این سیستم موجود روزهایی بسیار بسیار سرد اما موقت در زمستان هم خواهد بود. این یکی از علائم سیستم‌هایی است که دچار نابهنجاری شده‌اند.»

ایران داغ‌تر شده‌است

اقلیم،‌ تنها آب و هوا نیست اما آب و هوا سنجه مناسبی برای تغییرات اقلیمی است. دلیل گرم‌شدن زمستان‌ها هم همین تغییرات اقلیمی است و تنها محدود به ایران نیست. اما تغییرات اقلیمی یک ترکیب کلی است و به طور مشخص چه دلایلی باعث گرم‌شدن زمستان شده‌است؟

احد وظیفه معتقد است امسال به طور نسبی بارندگی کمتر بوده‌است. او به جام‌جم می‌گوید: «سیستم‌های باران‌زایی که از غرب حرکت می‌کنند و کل خاورمیانه را تحت تاثیر قرار می‌دهند و ایجاد بارش می‌کنند، در کشور ما امسال به دلایل مختلف کمتر از حد نرمال بوده است. وقتی سیستم‌های باران‌زا وارد نمی‌شوند یعنی ابری هم در آسمان ظاهر نمی‌شود و به تبع آن ابرناکی کمتر، تابش آفتاب بیشتری به همراه دارد. از سوی دیگر ساختار جو به گونه‌ای بود که نفوذ هوای گرمِ عرض‌های جنوبی بیشتر ازحد طبیعی بوده و مجموعه این عوامل سبب شده زمستان امسال گرم‌تر از حد معمول باشد.»

اگر دمای ۵۰سال گذشته را رصد کنیم متوجه می‌شویم برخلاف نوسان‌هایی در این بازه زمانی همواره حرکات در مسیر گرم‌ترشدن پیش‌رفته‌است. بر اساس این داده‌ها می‌توانیم عنوان کنیم در نیم‌قرن گذشته دمای ایران حدود دو درجه افزایش پیدا کرده است. البته که این گزاره تنها محدود به ایران نیست و کشوری مانند سوئیس هم گرم‌تر شده‌است و این نشان می‌دهد تغییر اقلیم یک موضوع جدی است. توجه داشته باشیم دو درجه گرم‌ترشدن در مقیاس‌های تخصصی آن‌طور که احد وظیفه می‌گوید: «عدد درشتی است و نباید آن را با دمای یک اتاق مقایسه کرد!»

رویای ترسالی یا کابوس خشکسالی؟

اگرچه زمستان گرم امسال را باید به عنوان یک نشانه مهم در تغییرات اقلیمی پیش‌رو به حساب بیاوریم اما بارندگی‌های دو سال اخیر را هم برخی کارشناسان نشانه‌ای از ورود ایران به دوره ترسالی می‌دانند. البته که این نظر همه کارشناسان این حوزه نیست و برخلاف این عده برخی معتقدند بارندگی‌های فراتر از نرمال دو سال گذشته نه نشانه‌ای از ورود به ترسالی که به دلیل پیامدهای تغییر اقلیمی است و خوش‌باورانه است فکر کنیم به واسطه این بارندگی‌ها ایران وارد دوره ترسالی شده‌است.

این نوسان‌های بارندگی هم دلیلی بر ادعای این دسته از کارشناسان است. در حالی که سال آبی۹۷- ۹۶ یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های نیم‌قرن اخیر بوده که سال آبی ۹۸ -۹۷ پربارش‌ترین سال آبی نیم‌قرن اخیر لقب گرفته‌است. ورود به ترسالی یا خشکسالی را اگر علامت تغییرات اقلیمی بدانیم، این تغییرات در چه بازه زمانی بررسی می‌شود که بارندگی پیاپی دو‌ساله را نشانه‌ای از آن بدانیم؟ کارشناسان این حوزه معتقدند زمانی که می‌خواهیم تغییرات اقلیمی را بررسی کنیم باید یک دوره زمانی حداقل ۳۰ساله را در نظر بگیریم.

صادق ضیاییان، دبیر مرجع ملی هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم به ایسنا می‌گوید: «درمورد وضعیت بارش‌ها در ایران باید گفت بارش‌های خوب دو سال اخیر نشان‌دهنده پایان خشکسالی‌ها یا ورود به ترسالی نیست. در طول سال‌های اقلیمی گذشته، ما در کشور سال‌های خشک و ترسالی را تجربه کرده‌ایم و بر اساس آن یک میانگین عددی بارش برای ایران در نظر گرفته‌ایم؛ بنابراین صرف این که بارش‌ها طی دو سال اخیر بیشتر از حد میانگین بوده‌است نمی‌توان گفت اقلیم ما عوض شده و وارد دوره ترسالی شده‌ایم.»

آیا رصد ۳۰ساله برای فهم ترسالی یا خشکسالی را می‌توانیم به پیش‌بینی بارش‌های سال آینده تعمیم بدهیم؟ به این مفهوم که اصلا امکان پیش‌بینی وضعیت بارش‌ها در سال آینده امکان‌پذیر است؟ احد وظیفه می‌گوید، چیزی به نام پیش‌بینی بارش‌ها در سال آینده هیچ استناد علمی ندارد. او می‌گوید: حتی پیش‌بینی‌های فصلی با همه امکانات موجود با ضریب درستی ۶۰ تا ۷۰درصد صورت می‌گیرد و اگر حرفی از وضعیت بارش‌ها در یک‌سال آینده مطرح باشد، نام آن را نباید پیش‌بینی بگذاریم و تنها به واسطه آمارهای سال‌های گذشته می‌توان آن را «چشم‌انداز» بارش‌ها در سال آینده نامید.