یک رئیس‌جمهور و ده‌ها معما

محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی‌ها نیز نگران جابه‌جایی مهره بازی بایدن در ریاض و عزل خود از مناسبات قدرت است. موضوعی که طی روزهای اخیر در رفتار ولیعهد سعودی‌ها و همراهانش نمود یافته است.

پایان ماه عسل کاخ سفید و آنکارا؟

چهار سال حضور دونالد ترامپ را می‌توان موهبتی برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه خواند؛ از روابط تجاری بین دو خانواده ترامپ و اردوغان گرفته تا مواضع مشترک دو رئیس‌جمهوری در برابر اتحادیه اروپا و حتی مقابله رئیس‌جمهوری آمریکا با تحریم‌های کنگره علیه آنکارا و بی‌تفاوتی کاخ سفید نسبت به سرکوب کردها توسط ارتش ترکیه. اما به نظر می‌رسد ماه عسل آنکارا و واشنگتن با روی کار آمدن جو بایدن به پایان خود نزدیک شده است؛ فرضیه‌ای که البته بر اظهارنظرهای آقای بایدن در مقام معاون سابق باراک اوباما یا سناتور دموکرات و نه رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا استوار است. به عبارت بهتر ممکن است رفتار و مواضع بایدن در قبال ترکیه با مواضع قبلی وی در کسوت یک سناتور کمی تفاوت داشته باشد اما دید منفی رئیس‌جمهور جدید آمریکا نسبت به دولت اردوغان، مساله‌ای نیست که بتوان آن را کتمان کرد.

روزنامه نیویورک‌تایمز در مقاله‌ای به‌تاریخ ۱۲ نوامبر سال ۲۰۱۹ تشریح کرد که چگونه رابطه تجاری نزدیک بین جرد کوشنر و دو داماد رجب طیب اردوغان، نقش مهمی در سیاستگذاری‌های ترکیه با همسایگانش و ایالات متحده دارد.

از جمله آن عدم‌حمایت قاطع نظامیان آمریکایی از نیروهای کرد و خروج این نیروها از شمال‌شرقی سوریه که به ارتش ترکیه اجازه پیشروی‌های مهمی در این منطقه را در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی داد.

شبکه یورونیوز درخصوص روابط دولت جدید آمریکا و اردوغان (رئیس‌جمهوری ترکیه) به نکته قابل تاملی اشاره کرده است: «رئیس‌جمهوری منتخب ایالات متحده در سه دهه اخیر بارها از سیاست‌های سرکوب کردها توسط دولت‌های مختلف ترکیه انتقاد کرده است. او را می‌توان یکی از سیاستمداران آمریکایی حامی کردها دانست.» در همین راستا جو بایدن در سال ۲۰۱۴، زمانی که رابطه ترکیه و آمریکا در دوره دوم ریاست‌جمهوری اوباما به سردی گراییده بود، دولت اردوغان را یکی از عوامل پیدایش و گسترش داعش در سوریه و عراق دانسته بود؛ سخنانی که در زمان خود با انتقادات شدید آنکارا روبه‌رو شد.

اما نقطه اوج موضعگیری بایدن در تقابل با دولت ترکیه را می‌توان در مصاحبه بایدن با روزنامه نیویورک‌تایمز (در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا) مشاهده کرد. در آن مصاحبه، بایدن رئیس‌جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان را یک سیاستمدار «خودکامه» خواند و اظهار امیدواری کرد که ترکیه بتواند شاهد تغییرات از طریق مناسبات دموکراتیک باشد. برخی از سیاستمداران ترکیه و رسانه‌ها از صحبت‌های بایدن شدیدا انتقاد کردند و آن را مداخله در مسائل داخلی توسط نیروهای خارجی عنوان کردند. یکی از سخنگویان دولت ترکیه نیز به این گفته‌ها واکنش نشان داد و گفت دوره دستور دادن آمریکا به سر آمده است.

احتمال تغییر مهره آمریکا در ریاض

موضوع دیگری که بسیاری از تحلیلگران روی آن متمرکز شده‌اند، به مناسبات آمریکا و عربستان سعودی در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن باز می‌گردد. محمد بن‌سلمان، سرمایه‌گذاری زیادی برای پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا کرد. اما در نهایت، در این قمار(مانند ترامپ) به‌سختی شکست خورد.

بایدن بلافاصله پس از استقرار در قدرت، اقداماتی را علیه بن‌سلمان آغاز کرده است. بر اساس آنچه مقامات وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده‌اند، این وزارتخانه به طور موقت اجرای برخی قراردادهای مربوط به فروش تسلیحات دفاعی و نیز تجاری (با عربستان و امارات) را متوقف کرده تا دولت جدید امکان بررسی مجدد آنها را داشته باشد.

فروش جت‌های اف ۳۵ بخش اصلی معامله ۲۳میلیارد دلاری آمریکا با امارات متحده عربی است که پاییز سال گذشته میلادی امضا شد. در چارچوب این معامله، تسلیحات فوق مدرن ساخت کارخانجات جنرال اتمیک، لاک‌هید و ری‌تون به امارات متحده فروخته می‌شود.

همچنین دولت جدید آمریکا قصد دارد اسناد مربوط به قتل جمال خاشقچی را از طبقه‌بندی محرمانه سازمان سیا خارج و در جامعه آمریکا توزیع کند.

در این اسناد، تاکید شده است قتل و مثله شدن جمال خاشقچی به دستور مستقیم بن‌سلمان صورت گرفته و به عبارت بهتر، ولیعهد سعودی‌ها قاتل وی محسوب می‌شود.

بایدن، بازی هدفمندی را در قبال شخص بن‌سلمان پیش گرفته است. او سعی دارد با استناد به جنایات سعودی‌ها در جنگ یمن و ماجرای قتل خاشقچی، برای برکناری بن‌سلمان از قدرت زمینه‌سازی کند. واقعیت این است جنگ یمن از سال ۲۰۱۵میلادی و با چراغ سبز آمریکا به رژیم‌سعودی و شخص بن‌سلمان ( وزیر دفاع وقت عربستان) آغاز شد.

به عبارت بهتر، اوباما و بایدن هر دو حامی جنگ یمن و نسل‌کشی در این کشور محروم بوده‌اند. اکنون، اصلی‌ترین دغدغه بایدن و همراهانش، پایان دادن به جنگ یمن نیست، بلکه حذف بن‌سلمان از معادلات سیاسی و اجرایی ریاض است.

دموکرات‌ها و حتی عده‌ای از جمهوریخواهان معتقدند باید مهره بازی واشنگتن در دربار سعودی تغییر پیدا کند، زیرا بن‌سلمان به سبب شکست در جنگ یمن (که قرار بود مطابق تعهد بن‌سلمان در عرض دو هفته پایان یابد) و ماجرای قتل و مثله کردن جنازه جمال خاشقچی تحلیلگر منتقد سعودی، هزینه‌های زیادی برای حامی اصلی جنایات خود(کاخ‌سفید) ایجاد کرده است.

در چنین شرایطی، بایدن سعی دارد با سخن گفتن از پایان جنگ یمن، از یک‌سو خود را حامی حقوق بشر نشان دهد و از سوی دیگر، زمینه لازم را برای تغییر مهره بازی خود در ریاض و دربار سعودی ایجاد کند.

ابهام در روابط آمریکا و روسیه

بایدن از یک‌سو نسبت به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و مقامات کاخ کرملین نگاهی سلبی دارد و از سوی دیگر، با توجه به استناد همیشگی خود به کلید واژه چندجانبه گرایی، قصد ورود به منازعات تمام عیار با روس‌ها را ندارد. به نظر می‌رسد بازی واشنگتن در قبال مسکو، تابعی از بازتعریف مناسبات دولت بایدن با شرکای آمریکا در ناتوست.

بایدن مسیر سختی در قبال بازتعریف مناسبات آمریکا و اعضای ناتو پیش رو دارد. به نظر می‌رسد بایدن به‌سادگی نمی‌تواند مواضع دولت قبلی (دولت ترامپ) را در قبال ناتو تغییر دهد.

رئیس‌جمهوری جدید آمریکا به‌وضوح می‌داند اگر وی از ایده «افزایش بودجه نظامی اعضای ناتو» عقب‌ نشینی کند، حتی از سوی برخی طرفداران حزب دموکرات نیز مورد عتاب قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر، اوباما و برخی اعضای ارشد حزب دموکرات نیز موافق افزایش فشارهای آمریکا بر دیگر اعضای ناتو در خصوص تعهدپذیری اقتصادی آنها هستند.

در هر حال، باقی ماندن یا نماندن اختلافات میان آمریکا و اعضای اروپایی ناتو، نقش به سزایی در شکل‌گیری آینده روابط واشنگتن-مسکو در دوران ریاست جمهوری بایدن خواهد داشت.

علی عالمی - بین الملل / روزنامه جام جم