مادر عروسک‌ها

اولش یک کلاه‌قرمزی بود که گاهی سر و کله پسرخاله‌اش هم پیدا می‌شد، اما به مرور دوستانش زیاد و تبدیل شدند به جمعی عروسک که دل مردم با دیدنشان و اتفاقاتی که برایشان رخ می‌داد به اصطلاح ضعف می‌رفت.

کلاه قرمزی با آن حرکات منحصر به‌فرد دستانش و صدایی که کمی تودماغی بود، محبوب شد و خیلی زود مردم متوجه شدند گوینده صدای او، حمید جبلی است اما تا هشت دی 95 که خبر رسید دنیا فنی‌ زاده از دنیا رفت کمتر کسی می‌دانست عروسک‌گردان کلاه‌ قرمزی دوست‌داشتنی، دنیا فنی‌ زاده -‌دختر پرویز فنی‌ زاده‌ - بازیگر صاحب‌سبک ایرانی است.

هشت دی‌ماه سال 95 بود که همه جا پر شد از این خبر: کلاه‌قرمزی بی‌مادر شد‌! مثل همیشه خبر کوتاه اما پر از غم بود.

دنیا فنی‌زاده برای رفتن خیلی جوان بود،‌ اما سرطان بر او و همه انگیزه‌های قوی‌اش برای زندگی غلبه کرد و او را با خود برد. در چهارمین سالروز درگذشت این هنرمند آرام و بی‌حاشیه با رضا فیاضی، بازیگر و کارگردان و عادل بزدوده طراح و سازنده عروسک هم‌صحبت شدم تا از دنیا فنی‌زاده برایمان بگویند.

عادل بزدوده: مثل پدرش باوقار بود

عادل‌ بزدوده که سال‌هاست به‌عنوان عروسک‌ساز و کارگردان عروسکی فعالیت دارد و عروسک پسرخاله را نیز ساخته درباره دنیا فنی‌زاده می‌گوید: خاطرم هست، سال 53 پدرش زنده‌یاد فنی‌زاده که از دوستانم بود او و خواهرش هستی را به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌آورد تا کارهای کانون را تماشا کنند. از همان بچگی بسیار متین و با‌وقار بود. این خصلت‌ها را با خود به بزرگسالی‌اش هم آورد و هیچ‌وقت تغییر نکرد. مهربان بود و در کار بسیار حرفه‌ای. گاهی مجبور بودیم ضبط یک نما را چند بار تکرار کنیم اما او هیچ‌وقت شاکی نمی‌شد هرچند کارش بسیار سخت بود و مهم‌تر این‌که برای برداشت مثلا دهم به اندازه برداشت اول و دوم وقت می‌گذاشت و انرژی صرف می‌کرد و نمی‌گذاشت خستگی‌اش بر کارش تاثیر بگذارد. سال 66 بود که گروه تئاتر عروسکی در کانون تشکیل شد و دنیا و رامبد جوان هم عضو این گروه بودند. هر دو کارشان عالی بود. بعد از آن که علاقه دنیا را به کار عروسکی و عروسک‌گردانی دیدم او را به آقای شاه‌محمدلو معرفی کردم و دنیا شد یکی از عروسک‌گردان‌های برنامه جینگیل و فینگیل. در سریال تلویزیونی یاقوت به مدرسه می‌رود که خودم کارگردانی کردم هم یکی از عروسک‌گردان‌ها بود. در سال‌های بعد کارش را ادامه داد و همیشه یکی از بهترین‌های کارهای عروسکی بود. او با پشتوانه‌ای که از پدر و هنر او داشت می‌توانست بازیگری را ادامه دهد؛ خوش‌چهره بود و مستعد، اما عروسک‌گردانی را انتخاب کرد برای دل خودش. عروسک‌گردان‌ها آدم‌های بسیار شریفی هستند. آنها نه دیده می‌شوند و نه صدایشان شنیده می‌شود، اما بخش زیادی از موفقیت کار عروسکی به توانمندی و صبر و حوصله آنها بستگی دارد. دنیا هم صبور بود هم خلاق و علاقه عجیبی به عروسک‌ها داشت. به آنها به چشم موجودات بی‌‌جان نگاه نمی‌کرد، آن‌قدر ارتباط عاطفی زیبا و مؤثری با آنها برقرار می‌کرد که در زمان اجرا و ضبط انگار عروسک‌ها جان می‌گرفتند و به حرکت درمی‌آمدند. دنیا برای ما بسیار عزیز بود و همه ما معتقدیم نام او برای همیشه در تاریخ هنر ایران زنده می‌ماند. دچار سرطان مغز استخوان شد؛ عارضه‌ای که ژنتیکی است اما تا جایی که توانست به کارش ادامه داد. من به همه عروسک‌گردان‌هایی که آنها را آموزش می‌دهم، می‌گویم با هر دو دست کار کنند تا هم فرسایش استخوان‌های یک دست کم باشد و هم اگر دست راست‌شان مشکلی پیدا کرد بتوانند با دست چپ کارشان را ادامه بدهند. دنیا هم با هر دو دست کار می‌کرد. وقتی دست راستش به دلیل سرطان ناتوان شد با دست چپ کارش را ادامه داد تا این‌که دیگر نتوانست. او عاشق کارش و عاشق عروسک‌ها و از همه مهم‌تر عاشق آدم‌ها بود. هنوز هم بعد از گذشت چند سال باورمان نمی‌شود که او را از دست داده‌ایم.

رضا فیاضی: دنیا با همه دوست بود

رضا فیاضی، بازیگر و کارگردان ، کار حرفه‌ای‌اش را در زمینه نمایش با آثار عروسکی شروع کرد و یکی از هنرمندانی است که در سال‌های اولیه بعد از پیروزی انقلاب فعالیتش را در تلویزیون شروع کرده‌است.

او سال 60 اولین مجموعه نمایشی عروسکی با نام زاغچه کنجکاو را برای تلویزیون مقابل دوربین برد و زنده‌یاد دنیا فنی‌زاده هم در این کار عروسک‌گردانی یکی از عروسک‌ها را به عهده داشت.

فیاضی می‌گوید در این کار هنرمندانی مانند مرضیه برومند، حسن پورشیرازی و فرشته صدرعرفایی همکاری داشتند. در همین کار بود که دنیا نشان داد اصول حرفه‌ای و اخلاقی را بلد است و می‌تواند کارش را در این حرفه ادامه دهد. ضبط کار دو سال طول کشید و این مجموعه در دو فصل 13 قسمتی پخش شد و در همه این مدت دنیا هرچند سن و سال کمتری نسبت به بقیه داشت؛ اما پا به پای همه ما کارش را انجام داد و ثابت کرد عاشق عروسک‌گردانی است.به نظرم افرادی که وارد حرفه عروسک‌گردانی می‌شوند، بیشتر به دنبال رضایتمندی درونی اند.آنها دنبال شهرت نیستند. کاری را انجام می‌دهند که دوست دارند و این را هم بگویم که از همه جسم و روحشان برای این کار مایه می‌گذارند.به نظرم این گروه از هنرمندان بسیار محترمند و دوست داشتنی. تصور کنید گاهی 10 تا 12 ساعت پشت دکور حضور دارند و عروسک را با یک دست می‌گردانند. این کار به مرور به جسم آنها آسیب‌های جدی می‌زند. خانم فنی‌زاده هرچند به سرطان استخوان مبتلا شد اما در این میان نباید از سختی کار او چشم‌پوشی کرد. تنها چیزی که عروسک‌گردان‌ها را به کارشان مقید می‌کند و به آنها انگیزه می‌دهد که ادامه دهند، عشق به عروسک‌ها و جان دادن به آنهاست. من سال‌هاست با تئاتر عروسکی آشنا هستم و زیر و بم آن را می‌شناسم و همین‌جا به احترام همه عروسک‌گردان‌ها و به‌خصوص دنیا فنی‌زاده عزیز که دیگر در میان ما نیست، کلاه از سر برمی‌دارم. من به تئاتر عروسکی علاقه زیادی دارم و الان هم مجموعه جمال جمالو و یک گپ خوشمزه را کار می‌کنم؛ اما به‌جز همان سال‌های اولیه، عروسک‌گردانی نکرده‌ام. راستش می‌دانم چقدر کار دشواری است و همیشه می‌گویم عروسک‌گردان‌ها روحیه بسیار متفاوتی دارند؛ آدم‌های مصمم و خوش‌قلبی که خلاقیت‌شان ریشه در صبر و فروتنی‌شان دارد. زنده‌یاد دنیا فنی‌زاده هم از شریف‌ترین هنرمندان بود که حوصله، فروتنی و مهربانی‌اش زبانزد همه بود. دنیا با همه دوست بود و همه دوستش داشته‌و دارند. جای او برای همیشه در بین هنرمندان خالی خواهدبود.

طاهره آشیانی - روزنامه نگار / روزنامه جام جم