قالب شعری مستزاد

به گزارش جام جم آنلاین به نقل هدایت میزان ، مستزاد در لغت به معنای زیاد شده، افزوده شده و در اصطلاح ادبی یکی از قالب‌های شعر پارسی است. در این قالب در آخر هر مصراع، پاره یا جمله‌ای کوتاه از نوع نثر مسجع آورده می‌شود که خارج از وزن اصلی شعر است.

مستزاد در انواع شعر مانند رباعی، غزل، قطعه و به ندرت در مثنوی به کار برده شده است، چنان‌‌ چه در نوحه سرایی نیز کاربردی وسیع داشته است.

گرچه برخی معتقدند قدمت این فن به قرون ششم و پنجم هجری می‌رسد اما اغب، ابداع کننده آن را ابن‌حسام (یا حسام‌الدین هروی) می‌دانند که در قرن نهم می‌زیسته است. این بیت از اوست:

آن کیست که تقریر کند حال گدا را در حضرت شاهی؟

کز غلغل بلبل چه خبر باد صبا را جز ناله و آهی؟

پس از حسام‌الدین، شاعرانی چون وثوق‌الدوله، مشتاق اصفهانی، نسیم شمال از این قالب سود جستند.مستزادی از شیخ بهایی را در زیر مشاهده میکنید

در دوره مشروطیت نیز مورد استقبال فراوان قرار گرفت و با ظهور شاعرانی چون میرزاده عشقی، مضامین اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و انتقادی در آن راه یافت. از شاعران معاصر نیز جلال‌الدین همایی در چنین قالبی شعر سروده است که بیت زیر از اوست:

گرچه حاجت خود بری به درگاه خدا با صدق و صفا

حاجات تــــــــرا کند خــــــــداوند روا بی‌چون و چرا

ویژگی‌های مستزاد :

1) وزن قطعات مستزاد مستقل از وزن کل شعری است که در آن به کار برده شده است. اما قسمتی از همان بحر شعر است.

2) وزن پاره‌های مستزاد باید با هم یکسان بوده و کوتاه‌تر از وزن اصلی شعر بیاید.

3) پاره‌های مستزاد در معنا و مضمون شعر نقش مکمل را دارند گر چه گاه از این لحاظ نیز مستقل به کار برده شده است.

4) پاره‌ها می‌توانند در قافیه از مصراع اصلی تبعیت کنند و یا متفاوت از آن باشند

نمونه هایی دیگر از اشعار مستزاد :

گیرم که ز مال و زر کسی قارون شد ---------- مرگ است زپی!

یا آن که به علم و دانش افلاطون شد ---------- کو حاصل وی؟

اندوخته ام ز کف همه بیرون شد ---------- کو ناله ی نی؟

ز اندیشه کونین دلم پرخون شد ---------- کو ساغر می؟
(مشتاق اصفهانی)

گر حاجت خود بری به درگاه خدا ---------- با صدق و صفا

حاجات ترا کند خداوند روا ---------- بی چون و چرا

ز نهار مبر حاجت خود در بر خلق ---------- با جامه ی دلق

کز خلق نیاید کرم وجود و عطا ---------- بی شرک و ریا
(سنا)