روزه ربطی به کرونا ندارد

 دفتر استفتائات مقام معظم رهبری نیز در 31 فروردین 99 در پاسخ به این پرسش اعلام كرد: «روزه به عنوان یك تكلیف الهی در حقیقت نعمت خاص خداوند بر بندگان است و از پایه‌های تكامل و اعتلای روحی انسان به شمار می‌رود و بر امت‌های پیشین نیز واجب بوده است. روزه از ضروریات دین و اركان شریعت اسلام است و ترك روزه ماه مبارك رمضان جایز نیست مگر آن‌كه فرد، گمان عقلایی پیدا كند كه روزه گرفتن موجب ایجاد بیماری، تشدید بیماری یا افزایش طول بیماری و تأخیر در سلامت می‌شود. بنابراین اگر فردی نسبت به امور یادشده خوف و نگرانی داشته و این خوف منشأ عقلایی داشته باشد، روزه ساقط، ولی قضای آن لازم است.»

در گفت‌وگو با دكتر علیرضا مرندی، رئیس فرهنگستان علوم‌پزشكی، اثرگذاری روزه‌داری بر احتمال آسیب‌پذیر شدن بدن در برابر بیماری‌ها به‌ویژه بیماری كووید 19 را جویا شده‌ایم.

اساسا روزه‌داری در ماه مبارك پیش رو چه تفاوت‌هایی با رمضان‌های گذشته خواهد داشت؟آیا این نگرانی وجود دارد كه با روزه‌داری در این ایام بدن افراد در برابر ویروس آسیب‌پذیرتر شود؟

روزه‌داری در امسال تفاوتی با سال‌های پیش نخواهد داشت به جز این كه امسال باید در ایام ماه مبارك نیز تمام دستورات و نكات بهداشتی توصیه شده وزارت بهداشت را برای پیشگیری از شیوع كرونا در نظر داشته باشیم. اما این تصور كه به دلیل روزه‌داری ممكن است بدن در برابر كرونا آسیب‌‌پذیر شود نادرست است، مگر این كه فرد پیش از این ایام دچار این بیماری شده باشد. شاید جالب باشد بدانید مطالعات گسترده‌ای كه در كشورهای غربی بر تأثیرات روزه‌داری انجام شده و نشان داده است روزه‌داری نه‌تنها بدن را تضعیف نمی‌كند، بلكه قدرت دفاعی و سیستم ایمنی بدن در این ایام تقویت نیز می‌شود.

یعنی معتقدید تأثیرات روزه‌داری در ایام ماه مبارك بر بدن حتی احتمال ابتلا به كووید ـ 19 را كاهش نیز می‌دهد؟

در مدت روزه‌داری بدن وارد چرخه كاهش وزن شده و ممكن است به‌دلیل گرسنگی احساس ضعف هم به‌وجود بیاید، اما در این شرایط قدرت دفاعی بدن نه‌تنها كاهش پیدا نمی‌كند بلكه افزایش نیز می‌یابد.در این ایام از آنجا كه برخی مشكلات بدن كه فرد را در برابر ابتلا به كرونا مستعدتر می‌كند مانند چاقی مفرط، قندخون بالا و فشار خون همگی تنظیم می‌شوند، احتمال ابتلا نیز كاهش پیدا خواهد كرد.

از سوی دیگر استرس و نگرانی از عوامل مؤثر در تضعیف سیستم ایمنی به شمار می‌رود. اما حال و هوای ماه مبارك رمضان به گونه‌ای است كه سطح استرس كاهش یافته و آرامش فرد بیشتر می‌شود. در واقع تمام عواملی كه بدن را در برابر ویروس كرونا مستعد می‌كند، با روزه‌داری از بین می‌رود. در نتیجه هیچ دلیلی برای روزه نگرفتن در شرایط كنونی وجود ندارد.

مگر این‌كه همان‌گونه كه عرض كردم فردی مبتلا به بیماری كرونا یا بیماری دیگری شده باشد كه در این صورت روزه‌داری به توصیه پزشك برای آن شخص مناسب نباشد. ولی به صورت كلی كرونا تأثیر ویژه‌ای بر روزه‌داری ندارد.

با توجه به این‌كه شرایط كمبود آب و مواد غذایی نوعی استرس فیزیكی برای سلول‌های بدن به شمار می‌رود، آیا ممكن است به دنبال روزه‌داری بدن تحت شرایط استرس قرار بگیرد و فرآیندهای ایمنی بدن مختل شود؟

توصیه همیشگی ما این است که چه كرونا باشد و چه كرونا نباشد در این ایام حتما در فاصله افطار تا سحر پنج تا ده لیوان مایعات استفاده شود. براساس مطالعات اگر این نكات رعایت شود آب بدن آنچنان تغییری در طول روزه‌داری پیدا نمی‌كند؛ در نتیجه جایی برای نگرانی نیست. به‌علاوه در طول روزه‌داری فیزیولوژی و عملكرد سلول‌ها و در نتیجه آن، عملكرد كل بدن بهبود می‌یابد. در این ایام برخی سموم موجود در بدن نیز دفع می‌شود و هیچ‌گونه استرسی به سلول‌ها و بدن وارد نمی‌شود.

ممکن است روزه‌داری بر برخی عملكردهای بدن تأثیر منفی بگذارد؟

در روزهای ابتدایی ماه رمضان، فرد ممكن است با برخی علائم مانند احساس گرسنگی، كم‌حوصلگی و بی‌قراری و كمی كاهش تمركز مواجه شود. به مرور زمان و با گذشت چند روز، بدن به شرایط جدید عادت كرده و این علائم به‌تدریج برطرف خواهد شد. عوارض روزه‌داری به همین علائم محدود خواهد بود و هیچ‌گونه اثر سوئی مطلقا بر بدن نخواهد داشت. این صحبت‌ها براساس مطالعاتی است كه در كشورهای غربی و افراد غیرمسلمان درخصوص اثرات آن بر بیماری‌ها انجام شده است. در آن مطالعات طول روزه‌داری 16 تا 18 ساعت بوده است، اما در رمضان امسال در بلندترین روزها طول روزه‌داری كمتر از 16 ساعت خواهد بود؛ در نتیجه جای هیچ نگرانی وجود ندارد.

یعنی روزه‌داری در روند بهبود بیماران نیز مؤثر است؟

عمده دلیل روزه‌داری، برای ثواب اخروی آن است. با وجود این همان‌گونه كه اشاره كردم براساس مطالعات بسیار گسترده‌ای كه در كشورهای غربی صورت گرفته است، روزه‌داری اثرات مثبت زیادی بر بهبود سلامت فرد نیز دارد كه البته هنوز برخی از این مطالعات در جریان است. اما در میان نتایج منتشر شده مشخص شده است كه روزه‌داری در كاهش روند گسترش برخی سرطان‌ها بسیار مؤثر بوده و طول عمر افراد افزایش می‌‌یابد. همچنین عوارض بیماری التهاب مفاصل كاهش یافته، شرایط بیماران ام‌اس بهتر شده یا برگشت عوارض بیماری در آنها به تعویق می‌افتد. حتی هرچه طول روزه‌داری بیشتر شود می‌تواند عوارض ناشی از آلزایمر و بیماری فراموشی را نیز بكاهد و شرایط بیمار را بهبود ببخشد.

مكانیسم‌های اثرگذاری روزه‌داری بر روند بهبود بیماری‌ها چگونه است؟

هنوز اثرات روزه‌داری به صورت كامل برای همه بیماری‌ها مشخص نشده است. اما درخصوص بیماری‌هایی كه مطالعات‌شان به پایان رسیده است اثربخشی روزه‌داری اثبات شده است. مكانیسم اثرگذاری آنها نیز روشن شده است كه شاید از حوصله خوانندگان روزنامه خارج باشد. اما برای مثال در بیماری ام‌اس كه نوعی بیماری خودایمنی است، ممكن است روزه‌داری و به دنبال آن تقویت سیستم ایمنی در كاهش علائم این بیماری اثربخش بوده باشد.

تأكید می‌كنم، هیچ موردی نیست كه روزه‌ داری روی آن اثر منفی داشته باشد و هیچ مطالعه‌ای چنین نتیجه‌ای را گزارش نكرده است، به طوری كه روزه‌ داری در كشورهای غربی به نوعی روش درمانی توسعه پیدا می‌كند. اما متأسفانه ما در كشور به آن توجه نمی‌كنیم. در كشورهای غربی به برخی بیماران گفته می‌شود كه 16 تا 18 ساعت چیزی نخورند. معمولا در این روش‌ها ساعات گرسنگی را به‌تدریج از هشت ساعت آغاز می‌كنند تا در نهایت به 18ساعت برسند و سپس آن را تا مدت مشخصی ادامه می‌دهند. مثلا در بیماری آلزایمر اگر این روش را دو ماه ادامه دهند تا حدی بهبود پیدا می‌كنند اما اگر این روش را تا دو سال ادامه دهند تأثیرات مثبت بیشتری مشاهده خواهند كرد.

همچنین در برخی نقاط دنیا مانند جزیره‌ای در ژاپن، روزه‌داری نوعی سبك زندگی به شمار می‌رود كه در كنار رژیم غذایی كم‌كالری و كم‌شیرینی رعایت می‌شود. مشخص شده است افراد ساكن در این مناطق سلامت و طول عمر بالاتری نیز دارند.

در وعده‌های افطار و سحر چه نكات تغذیه‌ای را برای تقویت سیستم ایمنی در برابر بیماری كووید - 19 توصیه می‌کنید؟

همان‌طور كه اشاره شد توجه به مایعات بسیار ضروری است. همچنین حتما از سبزیجات و میوه‌های تازه و لبنیات نیز باید استفاده شود. مواد غذایی شیرین تا حد امكان كمتر مصرف شود. همچنین بهتر است كه در رژیم غذایی از یكی از انواع موادغذایی حاوی پروتئین مانند گوشت، تخم‌مرغ و حبوبات نیز استفاده شود. اما نیاز به استفاده از رژیم غذایی خاص و ویژه‌ای برای رمضان امسال به دلیل شیوع كرونا وجود ندارد.

توصیه‌ای ویژه‌ای در این ایام دارید؟

در دوران همه‌گیری، رعایت توصیه‌ها و نكات بهداشتی اهمیت ویژه‌ای دارد و ربطی به روزه‌داری و ایام غیر روزه‌داری ندارد. اما به هر صورت در ماه مبارك رمضان انسان بیشتر به یاد خدا است و تلاش می‌كند تا هر كاری را برای رضای خدا انجام دهد و چه كاری باارزش‌تر از این‌كه برای رضای خدا رعایت حال مردم را بكنیم. در شرایط كنونی این رعایت حال مردم یعنی تلاش كنیم تا خودمان، خانواده‌مان و سایر مردم به این بیماری مبتلا نشوند و این میسر نیست مگر با رعایت كامل توصیه‌های ستاد ملی مقابله با كرونای كشور.

عسل اخویان طهرانی - دانش و سلامت / روزنامه جام جم