مظاهر ؛ دودمان ادبیات و هنر

همه هنرهای خاندان مصفا

موسیقی
مظاهر مصفا از طرفی برادرزاده یکی از مهم‌ترین موسیقیدانان و خواننده‌های عصر قاجار و از سوی دیگر، دایی یکی از آهنگسازهای تاثیرگذار موسیقی پاپ ایران به‌ویژه در دهه‌های 70 و 80 بود.
عمویش حسینعلی‌خان نکیسا بود؛ هم موسیقیدان بود هم تعزیه‌خوان. عمده شهرتش اما به خوانندگی‌اش بود که می‌گویند در عصر قاجار صاحب سبک بوده است. موسیقی را با تعزیه و در نقش بچه‌خوان در کنار پدر خویش در تکیه دولت شروع کرده و سپس موسیقی آوازی را زیر نظر پدر و استادان زمان خود ادامه داده‌است.
فواد حجازی، خواهرزاده مظاهر مصفا را به همکاری‌های موفقش با علیرضا عصار و محمد اصفهانی می‌شناسیم.
او علاوه بر این‌که برای این دو خواننده و بسیاری دیگر از خواننده‌های دهه 70 و 80 و اخیرا هم برای سالار عقیلی و دیگران آهنگ ساخته، تنظیم‌کننده بسیاری از آثار خواننده‌های پاپ بوده است. نوازنده ساکسیفون است و رهبری چند ارکستر را هم تجربه کرده است.

تعزیه
جز عمویش حسینعلی‌خان نکیسا که گفتیم آهنگساز و خواننده بوده و کارش را با تعزیه‌خوانی آن هم در تکیه دولت شروع کرده، پدربزرگ مظاهر مصفا نیز تعزیه‌چی بوده است.
حاج ملارجبعلی تفرشی معروف به موذن، تعزیه‌خوان معروف دربار ناصری بود و امام‌خوانی تعزیه تکیه دولت همیشه با او بود. او بعدها موذن مخصوص محمدعلی‌شاه قاجار هم شد.

ادبیات
ادبیات، پررنگ‌ترین گونه مرتبط با مظاهر مصفا و آدم‌های پیرامونش بوده است.
همسرش امیربانو کریمی که یک سال هم از مظاهر بزرگ‌تر بود، استاد زبان و ادبیات فارسی بود و مثل خود مظاهر دلباخته سبک هندی. کریمی حالا 88ســـــالگی را آغــــــاز کــــــرده و بــــــه عنـــــوان یکی از صائب‌شناسان معروف مطرح است.
پدر امیربانو کریمی، یعنی پدر همسر مظاهر مصفا را کیست که نشناسد؛ سیدکریم امیری فیروزکوهی، از شاعران پیرو سبک قدما در دوران معاصر بود. غزل و قصیده می‌سرود و جالب این‌که مثل دختر و دامادش شیفته صائب، به عنوان یکی از مهم‌ترین شاعران سبک هندی بود. البته بهتر بود می‌گفتیم که مظاهر و امیربانو چون امیری فیروزکوهی شیفته صائب بودند، نه؟!
گلزار مصفا یکی از فرزندان مظاهر است که راه پدربزرگ، پدر و مادر را ادامه داده و ادبیات فارسی را از راه آکادمی دنبال کرده و حالا دکتر زبان و ادبیات فارسی است.

سینما
خب، یک شاخه منشعب از مظاهر مصفا هم پی سینما را گرفته است؛ پسر و عروسش.
علی مصفا پسر مظاهر البته نیازی به معرفی ندارد؛ دوره‌ای از زندگی‌اش را به خاطر ازدواجش که مطلوب پدر و مادر نبود، دچار رابطه‌ای کمرنگ با پدر بود اما همواره به پدرش افتخار کرده است. مصفا را به بازی در فیلم‌های تجربه‌گرا و اخیرا کارگردانی چند فیلم می‌شناسیم. این روزها فیلم «مسخره‌باز» با تهیه‌کنندگی او روی پرده است.
لیلا حاتمی، همسر علی مصفا و عروس مظاهر مصفا هم نیازی به معرفی آن هم به این کوتاهی که اینجا مد نظر داریم، ندارد. رابطه گرمی بین او و پدر همسرش برقرار نبوده اما طبعا علاقه‌مندی حاتمی به ادبیات، که از پدرش علی حاتمی به ارث برده، می‌توانست رابطه او با خانواده مصفا را با لحظه‌هایی مرتبط با ادبیات همراه کند.

همه نقش‌های سببی و نسبی آقای شاعر
نوه حاج ملارجبعلی تفرشی (تعزیه‌خوان دربار ناصری، موذن محمدعلی‌شاه قاجار)

برادرزاده حسینعلی‌خان نکیسا (موسیقیدان، تعزیه‌خوان و خواننده معروف دوره قاجار)

همسرِ امیربانو کریمی (استاد ادبیات، صائب‌شناس و چهره ماندگار ادبیات)

دامادِ سیدکریم امیری فیروزکوهی (غزلسرا و قصیده‌سرای سبک هندی)

دایی فواد حجازی (آهنگساز
تنظیم کننده و نوازنده ساکسیفون)

پدرِ علی مصفا (بازیگر و کارگردان) و گلزار مصفا (استاد زبان و ادبیات فارسی)

پدر همسرِ لیلا حاتمی (بازیگر)

قرعه مرگ دقیقا 12 سال پس از قیصر

این روزها عکسی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که مظاهر مصفا پژوهشگر بی‌ادعای ادبیات فارسی را کنار قیصر امین‌پور نشان‌ می‌دهد؛ تصویر ظاهرا مربوط است به جلسه دفاع از پایان‌نامه دکتری قیصر در سال 1376 که مصفا نیز به عنوان یکی از استادان دانشگاه تهران در آن حضور داشته است.
نکته‌ای که حالا با انتشار این تصویر رخ نموده، تاریخ درگذشت هر دو است؛ استاد و شاگرد هر دو 8 آبان‌ماه درگذشته‌اند، قیصر سال 86 و حالا مصفا 12 سال بعد در سال 98.
وقت درگذشت قیصر، مصفا متنی در سوگِ شاعر نوشت. این متن را از کتاب «همزاد عاشقان جهان» نقل کرده‌ایم:
«قیصر، نور چشم من بود. قیصر امین‌پور، شاعر جوانمرد، گوینده اهل درد، مرد غم‌های سنگین، جوانمرد روزگار غم و شادی، ستایشگر حریت و آزادی. او را چنان که بود من نشناختم. دیگران آن گوهر گرانسنگ، آن گوینده مروّت آهنگ را چگونه شناخته‌اند؟ ستایشگر نبود. اگر ستایشگر بود، ستایشگر دردهای مردسوز و جوانمردساز خود بود قیصر، قیصر بود و شعرش فریاد دردناک از دردهای جوانمردسوز و آزادی‌کش. قدرت‌ستا نبود و صاحب‌قدرتی بود که بر وسوسه قدرت‌ستایی هماره پیروز بود. سرافراز، سربلند، پرافتخار و دردمند، گلیم مروت، قناعت و مناعت خود را از گرداب زهرآلود مردم‌کشان و مدیحت‌پسندان دور داشت. شعر در او می‌جوشید و او میان غلیان ذوق و طبع و فطرت می‌خروشید.
امین‌پور آن بود که بود. مرد بود. همت والا و طبع توانا داشت و شخصیت جوانمردی و آزادگی عزیز و گرانبهای خود را پاک و منزه نگه داشت و دامن پاک، نیالوده به کمر زد، روی برتافت و به دیار باقی شتافت.
گر فرخی بمرد، چرا عنصری نمرد؟
پیری بماند دیر و جوانی برفت زود»

صابر محمدی

ادبیات و هنر