کارتن‌خوابی به سرعت د و د و دم

پارسال همین وقت‌ها بود که معاون توسعه و پیشگیری بهزیستی استان تهران با استناد به آماری که منبعش غربالگری معتادان متجاهر استان بود، گفت بیش از50 درصد معتادان کشور قبل از آن که سن مصرف موادشان به پنج سال برسد، کارتن‌خواب می‌شوند. او یک جامعه 8000نفره از معتادان را در اختیار داشت که 18 نفرشان شش تا ده ساله بودند که رفتند سراغ مواد و40 نفرشان از 56 سالگی به بعد استارت اعتیاد را زدند، بقیه نیز جایی میان این سنین. او از سرنوشت این معتادان خیابانی یک میانگین گرفت و گفت بیش از نیمی از اینها پنج سال نگذشت که کارتن‌خواب شدند.حالا همین حرف را لیلا ارشد می‌زند، مدیرخانه خورشید درمحله دروازه غار؛ اولین مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد زنان، مسؤولی که می‌گوید فاصله اعتیاد تا کارتن‌خوابی به پنج سال تنزل کرده است.
این فاصله اندک میان نخستین مصرف تا کارتن‌خوابی و بی‌خانمانی یک هشدار است برای جامعه ما که سال‌ها دیده بود مصرف‌کنندگان مخدرهای سنتی گرچه از کمر دوتا می‌شوند و وجهه‌شان را می‌بازند، ولی کارتن‌خواب نمی‌شوند و اگرهم بشوند خیابان خوابی‌شان دیر و دور است شاید در بازه‌ای حدودا 15 تا 20 ساله. لیلا ارشد می‌گوید وقتی به ابزار مقابله‌ای مجهز نیستیم این اتفاقات بیشتر رخ می‌دهد و کارشناسان این گزارش نیز حرفش را تایید می‌کنند و می‌گویند که اگر با کارتن‌خواب بجنگیم و نه با کارتن‌خوابی وضع همچنان همین است که هست.

مواد سنگین، اعتیاد چند ماده‌ای
هیچ معتادی به طرفه‌العین کارتن‌خواب نمی‌شود. به قول مرتضی خوشگفتار، کارشناس درمان اعتیاد حتی اگر هولناک‌ترین و پرعوارض‌ترین مواد را مصرف کند. با این حال اما اگر یک معتاد سمت برخی مواد خاص با الگوی مصرف خاص برود شکی نیست که با سرعتی بیشتر به سمت کارتن‌خوابی و بی‌خانمانی می‌رود. رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد می‌گوید یکی از این الگوهای نادرست، مصرف دوگانه و چندگانه مواد است مخصوصا ترکیب همزمان متاآمفتامین‌ها با هروئین که سرعت تخریب جسم را بالا می‌برد و مصرف‌کننده را با سرعت بیشتری به کارتن‌خوابی نزدیک می‌کند.
امید مساح، پژوهشگر اعتیاد نیز می‌گوید تجربه نشان داده مصرف کننده‌های‌تریاک حتی بعد از چند دهه مصرف نیز نه در گذشته و نه اکنون بی‌خانمان نشده و کارکردهای اجتماعی شان را از دست نمی‌دهند ولی مصرف مواد سنگین و پرعارضه‌ای همچون هروئین، کراک و شیشه که از اوایل دهه 80 باب شد، سبب شده تا زمینه برای کارتن‌خوابی و سریع شدن فرآیند بی‌خانمانی مهیا باشد.
با این که تحقیق انجام شده مربوط به حداقل دو سال قبل است، اما سال95 حمید صرامی مشاور ستاد مبارزه با موادمخدر نیز همین حرف‌ها را گفته بود و اشاره داشت به پیمایش‌های کشوری که نشان داده بود 58 درصد معتادان مبتلا به مصرف چند ماده‌ای هستند و الکل و موادمخدر و شیشه و هروئین و هر چیزی را که به دستشان برسد همزمان مصرف می‌کنند.

با این که آمار موثقی وجود ندارد که نشان دهد چند درصد ازمعتادان چند ماده‌ای سرانجام کارتن‌خواب می‌شوند و این اتفاق در عرض چند سال رخ می‌دهد ولی لااقل مشاهده پاتوق‌های پایتخت ثابت می‌کند که شانس کارتن‌خوابی بعد از اعتیاد چند ماده‌ای بشدت زیاد است.

فقر حمایتی و شیوع کارتن‌خوابی
کارتن‌خوابی را نباید ساده دید هرچند کارتن‌خواب ساده از جلوی چشممان رد می‌شود و همه چیزش ساده جلوه می‌کند. رامین رادفر می‌گوید فکر نکنید که همه کارتن‌خواب‌ها معتادند یا همه آنهایی که کارتن‌خوابی می‌کنند از ابتدا معتاد بوده‌اند، چون تحقیقی در آمریکا نشان داده که 40 درصد از کارتن‌خواب‌ها وقتی خیابان خواب و بی‌سرپناه شده اند تحت تاثیر فقر و استرس‌های ناشی از آن مصرف مواد را آغاز کرده‌اند. او در واقع می‌خواهد با این توضیح نگاه‌ها به کارتن‌خوابی را به مسیر درستش هدایت کند و ما را توجه می‌دهد به اعتیاد زنان که گرچه شیوعش کمتر از مردان است، ولی چون عمق آن از اعتیاد مردانه بیشتر و همراه است با یک دنیا انگ، زودتر به کارتن‌خوابی منجر می‌شود.
مرتضی خوشگفتار اما می‌گوید باید جامعه را به این نکته آگاهی داد که می‌توان از بسیاری از کارتن‌خوابی‌ها جلوگیری کرد یا احتمال وقوعشان را حتی الامکان به آینده‌ای دورتر موکول کرد.
او می‌گوید جامعه با مقابله‌اش با فقر و بی‌پولی و بیکاری می‌تواند جلوی اعتیاد و کارتن‌خوابی‌ها را بگیرد و خانواده‌ها با پرهیز از طرد کردن عضوی که مصرف‌کننده شده است.
او معتقد است بسیاری از خانواده‌ها اطلاعی از فرآیند اعتیاد ندارند و تاب آوری و تحملشان در برابر عضو معتاد بسیار پایین است؛ به همین دلیل وی را به محض دچار شدن به عوارض اعتیاد طرد می‌کنند.
تاکید امید مساح، پژوهشگر اعتیاد نیز بر تقویت حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی از افراد معتاد است که به اعتقاد او مانع از بروز بسیاری از کارتن‌خوابی‌ها مخصوصا از نوع سریعش می‌شود.
او می‌گوید باید خانواده‌ها را آموزش داد و تکنیک‌های برخورد با فرد مصرف‌کننده را به آنها آموخت، باید به جامعه نیز آموزش داد تا به محض دیدن یک معتاد خواستار حذف وی نشوند چون ندانستن تکنیک‌های برخورد و نگاه‌های حذفی فقط مصرف کننده‌ها را از دل خانواده‌ها بیرون می‌کشد و به خیابان‌ها می‌کشاند و به کارتن‌خوابی دامن می‌زند. مساح به همین دلایل است که تاکید دارد چاره‌ای نداریم جز این که بی‌خانمانی و کارتن‌خوابی را یک اورژانس اجتماعی بدانیم.

آغاز پیشگیری از اعتیاد در مناطق آسیب‌خیز

طرح پیشگیری از اعتیاد و ارتقای مهارت‌های شناختی رفتاری در مناطق آسیب‌خیز، دیروز در تهران کلید خورد. این اولین طرح پیشگیرانه از این جنس نیست، ولی این بار سازمان بهزیستی کشور درصدد است برنامه‌هایش را با هماهنگی خیریه‌ها و موسسات مردم‌نهاد پیش ببرد. محل اجرای طرح، مناطق پرآسیب است و جامعه هدف، افراد در معرض آسیب، ابزار کار نیز آموزش. فرید براتی سده، معاون توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور که تاکید دارد تا به حال برای افراد در معرض خطر اعتیاد کار زیادی انجام نشده، می‌گوید این افراد به علت شرایط زندگی و محیط اجتماعی پیرامونی‌شان بیشتر در معرض ابتلا هستند.
طرح پیشگیری از اعتیاد و ارتقای مهارت‌های شناختی رفتاری فعلا اجرای آزمایشی دارد و در مناطق پرآسیب استان‌های سیستان و بلوچستان، تهران، اصفهان و خراسان رضوی اجرا می‌شود که بودجه‌ای 20 میلیون تومانی برایش تعریف شده است.

مریم خباز

جامعه