حس خوب آرامش

دلتان را روی دست بگیرید و با ما هم بال و همسفر شوید تا حوالی جایی که مثل اینجا نیست؛ نه آسمانش تیره است و نه زمینش شلوغ و پرازدحام؛ جایی که حتی از همین حالا و همینجا تصویرش دل آدم را حالی به حالی می‌کند، نگاهتان را بی‌تاب و پای همت‌تان را مشتاق رفتن و رسیدن. اینجا مسجد است؛ باشکوه، پرابهت، قد کشیده تا آسمان، با نمایی از آجرهایی به قدمت تاریخ، به رنگ سرخ، رنگ چشمان پرآب و پرحکایت‌تان، وقتی که دل قرار از کف داده و حوصله صبر سر رفته است. اینجا مسجد جامع ارومیه است؛ اثری تاریخی و پر رمز و راز، پهلو به پهلوی بازار سنتی ارومیه.

و می‌رسیم به جایی که دل آرام می‌شود

رسیده‌ایم به ارومیه؛ خطه‌ای که نامش بیش از آن‌که تداعی‌کننده حال و روز شهر و مردمانش باشد، دریاچه نمکی نیمه‌جانش را به یاد آدمی می‌آورد؛ دریاچه ارومیه. دریاچه‌اش به کنار، حالا دلمان پرکشیده تا مرکز شهر، خیابان اقبال؛ همان راهی که می‌رسد به یک بنای قدیمی چهارگوش آجری‌رنگ، در چند طبقه با گنبدی پهن و مرتفع که قد کشیده تا یکی شود با آسمان. بنایی کهن‌تر و قدیمی‌تر از هر بنایی در این خطه ترک‌زبان.

به بافت تاریخی شهر قدم گذاشته‌اید؛ بافتی که از هر خیابان و کوچه و میدانش عطر خوش کاهگل، بوی تاریخ، بوی دوست‌داشتنی خاطرات شیرین پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها؛ نه یک نسل که ده‌ها نسل، در فضا پراکنده است؛ جایی که با یک بازار تاریخی سنتی به انتهای تاریخ شهر می‌رسد. قدیمی‌تر و دلنشین‌تر از هرجا اما، حتی قدیمی‌تر از بازار پرهیاهو و رنگ و رو رفته شهر، درست در ضلع جنوبی این بازار، مسجد کهن و پرابهتی قد برافراشته و از چهارسو صبور و آرام، شهر و مردمانش را به نظاره نشسته است؛ برای صدها سال؛ چیزی قریب به 700 سال؛ از زمان سلجوقیان تاکنون. گرچه برخی محققین معتقدند این بنای تاریخی ریشه در ایران باستان دارد؛ زمانی که آتشکده بود و آن زمان هم برای مردمانش مقدس. کافی است دمی در صحن و سرایش؛ در حیاط مستطیلی‌شکلش که با دو ورودی، به راسته سنگ‌فروشان و بازار می‌رسد، بنشینید و دل به دلش بدهید تا حکایت‌های بی‌شمار، شاد و غمگنانه از هزاره‌های دور تا همین عصر، عصر معاصر در گوش جانتان نجوا کند؛ گوشی هم بشود مهربان و صبور برای شنیدن دردهای نهفته در جان بی‌قرارتان.

سلجوقیان و این همه هنر!

نقل است که مسجد جامع ارومیه همیشه به این سروشکل نبوده و در دوره‌های مختلف تکمیل شده تا به صورت امروزی درآمده است. شبستان گنبددار قدیمی این مسجد، در واقع هسته اولیه بنای آن را تشکیل می‌دهد و در ساختمان آن همه مشخصات یک بنای قدیمی و معماری اسلامی را می‌توان مشاهد کرد. داخل شبستان گنبددار محراب گچبری نفیسی قرار دارد که در سال 676 قمری در زمان حکومت ایلخانیان با بهترین اسلوب و در حجمی بسیار بزرگ ساخته شده. این محراب از نظر گچبری یکی از زیباترین آثار هنر معماری است. بالای محراب نفیس گچبری شده مسجد، در یک کادر نسبتا عریض، کتیبه کوفی بسیار با ارزشی به صورت برجسته در دو حاشیه باریک که با نقوش گل و بوته ظریفی تزئین شده است، وجود دارد.

حجره‌های قدیمی اطراف صحن مسجد مربوط به اوایل دوره زندیه است و طبق دستنوشته موجود زمان احداث آن سال 1184 قمری است. شبستان این مسجد شش طاق‌نما دارد. اطراف این طاق نماها به وسیله اندود گچ کادربندی شده است. در چهلستون قدیمی متصل به شبستان گنبددار که زمان ساخت آن جدیدتر از شبستان اصلی به نظر می‌رسد، چندی پیش و پس از خاکبرداری از کف آن مقداری اشیاء شکسته متعلق به دوره ایلخانی به‌دست آمد.

مصالح به کار رفته در اجزای مختلف ساختمان مسجد نیز متفاوت است و کتیبه‌های کوفی دور گنبد و گچبری محراب از مهم‌ترین تزئینات آن به شمار می‌رود. درواقع سبک تزئینات، گچبری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.

مسجد جامع ارومیه در سال 1394 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

رسیدگی به مسجد جامع ارومیه در اولویت میراث فرهنگی است

بتازگی علی‌اصغر مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در بازدیدی که از شهر ارومیه و بویژه مسجد جامع این شهر داشت، در درخواستی ویژه از مدیران استانی خواست رسیدگی به بنای ارزشمند تاریخی مسجد جامع ارومیه را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند تا مسجد جامع و محوطه اطراف آن احیا شود.حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی قریشی، نماینده ولی فقیه در آذربایجان غربی و امام‌جمعه ارومیه هم بر باستانی بودن این مسجد تاکید کرد و گفت که رسیدگی به آن می‌تواند فضای معنوی و تاریخی شهر را بهبود بخشد.جلیل جباری، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی اما گفته بخشی از مسجد در سال 94 مرمت شده است.

فاطمه مرادزاده