... ولیکن طبیب نیست

به گزارش جام‌جم، تا وقتی نیروی انسانی متخصص در حوزه سلامت، به‌شکلی منطقی در سراسر گستره جغرافیایی کشور توزیع نشود، هر اقدامی در حوزه تامین سلامت مردم با شکست مواجه می‌شود. چندی قبل باقر لاریجانی، معاون آموزشی وزیر بهداشت به بخشی از این مشکل ریشه‌دار در کشور اشاره کرد و یادآور شد: بیش از 50 درصد دانش‌آموختگان رشته‌های علوم پزشکی در تهران و کلانشهرهای کشور متمرکز هستند و به همین علت دسترسی مردم به این نیروها در همه جای کشور یکسان نیست. به گفته لاریجانی، در برخی رشته‌های علوم پزشکی با کمبود نیرو مواجه هستیم و توزیع این نیروها در نقاط مختلف کشور عادلانه نیست.

از سال 92 تاکنون، وزارت بهداشت برای حل مشکل توزیع ناعادلانه پزشکان، به رویه‌ای روی آورده است که در آن، برخی داوطلبان کنکور ساکن در مناطق محروم با سهمیه‌ای که به آنها تعلق می‌گیرد، در رشته پزشکی پذیرفته می‌شوند سپس موظف هستند بعد از فارغ التحصیلی، حتما در همان منطقه محروم به طبابت بپردازند. اگرچه تداوم این طرح می‌تواند تا حدودی مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم را برطرف کند، اما اثرگذاری این طرح حداقل چند دهه طول خواهد کشید تا فارغ‌التحصیلان بیشتری از این طریق به مراکز درمانی در مناطق محروم جذب شوند.

هم‌اکنون حدود 200 هزار دانشجو داریم که در 60 دانشگاه علوم پزشکی کشور، ادامه تحصیل می‌دهند. جدای از آن، حدود 78 هزار پزشک عمومی، 36 هزار پزشک متخصص، 50 هزار ماما، 140هزار پرستار، حدود 19هزار داروساز و حدود 26 هزار دندانپزشک هم براساس آمارهای رسمی در کشور ما فعالیت دارند. وقتی نیمی از این نیروهای انسانی متخصص در کلانشهرها متمرکز می‌شوند و حاضر نیستند در مناطق محروم فعالیت کنند، نتیجه اش این می‌شود که گاهی می‌بینیم در یک خیابان پایتخت، انبوهی از پزشکان متخصص متمرکز شده‌اند، اما در برخی مناطق محروم، تا شعاع چند کیلومتر، پزشک عمومی هم فعالیت ندارد.

تلاش‌هایی که کافی نیست

نباید از انصاف گذشت که با اجرای طرح تحول سلامت از اردیبهشت 93 تاکنون، میزان حضور پزشکان در نقاط محروم افزایش پیدا کرده؛ اگرچه هنوز به نقطه قابل قبول نرسیده است.

با اجرای طرح تحول سلامت، حدود 6000 پزشک متخصص و فوق تخصص در 338 بیمارستان و 301 شهر کشور، مشغول طبابت شدند. این برای اولین بار بود که در برخی نقاط محروم کشور، پزشک متخصص حضور پیدا می‌کرد و از این نظر باید طرح تحول سلامت را انقلابی در توزیع پزشکان دانست، اما با این اوصاف هنوز در بسیاری از نقاط کم برخوردار کشور، توزیع پزشکان به اندازه نیازهای مردم نیست و در برخی نقاط مرزی ردپایی از هیچ پزشکی وجود ندارد.

البته حسن هاشمی، وزیر بهداشت نیز توزیع نامتناسب پزشک در کشور را قبول دارد و می‌گوید: به‌طور کلی، تعداد پزشکان متناسب با جمعیت کشور نیست. کمبود پزشک در کشور نیز شکایاتی را بویژه در مناطق محروم در پی داشته است.

هاشمی تاکید دارد: مشکل عمده این است که در طول سه دهه گذشته بیمارستان آموزشی ساخته نشده است و کمبود فضا داریم. نمی‌شود آمار پذیرش را افزایش دهیم، بدون این که فضایی برای پرورش و آموزش نیرو داشته باشیم، ما حتی حداقل استانداردها را هم برای آموزش نداریم. ممکن است که بتوان در کوتاه مدت این مشکل را رفع کرد، اما در درازمدت به سلامت کشور آسیب وارد می‌شود، چرا که اگر فضای آموزش مناسب و کافی نداشته باشیم، کیفیت آموزش‌ها صدمه خواهد دید.

سر باز کردن مشکلات ساختاری نظام سلامت

براساس آمارهای رسمی وزارت بهداشت، سالانه حدود 8000 نفر در رشته‌های پزشکی قبول می‌شوند، اما تعداد بسیار کمی از این دانشجویان حاضر می‌شوند پس از فارغ التحصیلی در مناطق محروم فعالیت کنند یا حداقل در همان شهر خودشان به طبابت بپردازند.

محسن مصلحی، دبیر شورای عالی نظام پزشکی کشور، حل این مشکل را همسو با حل مشکلات ریشه‌ای نظام سلامت می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: در بیشتر کشورهای توسعه یافته، نظام ارجاع، سطح‌بندی خدمات درمانی و پزشک خانواده، نهادینه شده است. اجرای این برنامه‌های علمی باعث شده است که همه افراد این جوامع به نوعی با پزشک خانواده در ارتباط باشند؛ طوری که کمتر فردی در این کشورها پیدا می‌شود که پرونده الکترونیک سلامت نداشته باشد و با پزشک خانواده‌اش هم در ارتباط نباشد.

به گفته مصلحی، این وضعیت باعث شده که مردم در این کشورها فارغ از این‌که در کدام نقطه جغرافیایی زندگی می‌کنند، به سطوح مختلف درمانی دسترسی داشته باشند، اما در کشور ما به دلیل نهادینه‌نشدن برنامه پزشک خانواده شاهد هستیم که مردم در نقاط کم برخوردار کشور، دسترسی راحتی به پزشک ندارند.

امید به بازگشت پزشکان ناامید

با توجه به این که گفته می‌شود حدود 40 هزار پزشک عمومی در کشور، بی خیال طبابت شده اند و به مشاغل دیگری روی آورده‌اند، قطعا اجرای کامل و علمی برنامه پزشک خانواده می‌تواند این نیروهای ناامید شده از نظام سلامت را جذب کند و آنها را به سمت ارائه خدمت در مناطق محروم سوق دهد.

همایون هاشمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از زاویه دیگری به موضوع نگاه می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: به اعتقاد من، ما با کمبود پزشک مواجه نیستیم، بلکه در این حوزه با مشکل مدیریت توزیع پزشک مواجه هستیم. اگر در طول چند دهه، مدیریت درستی در توزیع پزشکان اعمال می‌شد، قطعا هم‌اکنون در مناطق محروم هم پزشکان بیشتری حضور داشتند.

به اعتقاد هاشمی، در این مسیر باید پزشکان هم همکاری بیشتری داشته باشند و برای کمک به مردمان مناطق محروم، رغبت بیشتری از خود نشان دهند. البته در این مسیر وزارت بهداشت نیز می‌تواند با تعیین مشوق‌ها برای پزشکان فعال در مناطق کم برخوردار در مسیری گام بردارد که مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم حل شود.

در بسیاری از نقاط محروم کشور، پزشکانی فعالیت دارند که مجبورند دوره طرح خدمت اجباری را بگذرانند، اما به‌دلیل اجباری بودن این حضور، خیلی از پزشکان با پایان طرح خود به کلانشهرها می‌روند. بنابراین تجربه چند دهه اخیر هم نشان داده که طرح خدمت اجباری پزشکان هم نمی‌تواند در بلندمدت، مشکل توزیع پزشکان در سراسر کشور را حل کند، بلکه حل ریشه‌ای این دغدغه به همکاری مستمر وزارت بهداشت و جامعه پزشکی نیاز دارد.