ماجرای مـا و هیبـریـدی‌ها

وقتی می‌گوییم «هیبریدی» از چه نوع خودرویی صحبت می‌کنیم؟

به بیان ساده یک خودروی هیبریدی نوعی خودروست که از دو منبع انرژی مختلف برای به حداکثر رساندن کارایی استفاده می‌کند. با این تعریف خودروهای دوگانه‌سوزی که از بنزین و گاز طبیعی به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند هیبریدی محسوب می‌شود. اما در مقیاس جهانی، معمولا منظور از خودروی هیبریدی خودرویی است که با ترکیب انرژی الکتریکی ذخیره شده در باتری‌ها و انرژی احتراقی سوخت‌هایی چون بنزین، دیزل یا گاز مایع انرژی حرکتی خود را تامین می‌کند. در سیستم‌های هیبریدی متفاوت، ممکن است انرژی الکتریکی از طریق موتور احتراق داخلی یا از ترمزهای احیا شونده تولید شده یا برای شارژ باتری‌ها از پریز برق استفاده شود.

انواع سیستم‌های هیبریدی

هیبریدهای سری

در هیبریدهای سری مانند برخی نسخه‌های بی.ام.و آی3 (i3) ، خودرو به تنهایی با الکتریسیته حرکت می‌کند و وقتی شما در حال رانندگی هستید، موتور احتراق داخلی با شارژ باتری‌ها به محدوده حرکتی شما اضافه می‌کند. هیبریدهای سری می‌توانند بسیار پاک باشند‌؛ زیرا تمام هدف‌ها و نیات یک خودروی تمام الکتریکی را در مسافت‌های کوتاه برآورده می‌کند.

بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف این سیستم‌ها هزینه بالای آن است. با توجه به فناوری روز، باتری‌های بزرگ‌تر موردنیاز هیبریدهای سری گران‌تر از باتری‌های کوچک‌تر سیستم‌های هیبریدی موازی هستند. هزینه اضافی و پیچیدگی ژنراتور احتراق داخلی می‌تواند این خودروها را حتی گران‌تر از خودروهای الکتریکی خالص کند.

هیبریدهای موازی

این خودرو ابتدا با موتور احتراق داخلی حرکت می‌کند، اما واحد الکتریکی نیز به همین قوای محرکه متصل می‌شود و می‌تواند قدرت بیشتری هنگام شتاب‌گیری‌ها ایجاد کند. به همین علت در مصرف سوخت صرفه‌جویی می‌شود. سیستم سینرژی هیبرید تویوتا شناخته‌شده‌ترین مثال سیستم‌های هیبرید موازی است. هیبرید موازی می‌تواند به تنهایی با حالت الکتریکی نیز عمل کند؛ اگرچه معمولا فقط در سرعت‌های پایین و برای رانندگی در شهر و نواحی بسیار محدود این کار صورت می‌پذیرد. البته اندازه کوچک باتری‌ها باعث می‌شود رسیدن به حداکثر ظرفیت شارژ بسرعت امکان‌پذیر شود و هرگز نگرانی از بابت محدوده حرکتی وجود نداشته باشد. حتی اگر شارژ باتری‌ها به‌طور کامل تخلیه شود خودرو قادر است به تنهایی با موتور احتراق داخلی به حرکت ادامه دهد.

هیبریدهای ملایم

سیستم هیبرید ملایم (Mild) اساسا مشابه سیستم هیبرید موازی است و در آن موتور الکتریکی در زمان نیاز خودرو به قدرت بیشتر با موتور احتراق داخلی همکاری می‌کند. این سیستم عموما از کوچک‌ترین باتری‌ها استفاده می‌کند و به تنهایی نیز نمی‌تواند با باتری‌ها کار کند و انرژی به‌وجود آمده در زمان ترمزگیری را به الکتریسیته تبدیل و در باتری‌ها ذخیره می‌کند.

پلاگین هیبریدها

سیستم‌های پلاگین هیبرید یا PHEV تازه‌ترین نوع قوای محرکه محسوب می‌شوند و بسرعت محبوبیت خود را افزایش داده‌اند. این سیستم‌ها با اضافه کردن باتری‌هایی بزرگ‌تر که می‌تواند از منبع انرژی خارجی تغذیه شود اساس مفهوم هیبریدهای موازی را به خودروهای تمام الکتریکی نزدیک‌تر کرده‌اند.

خودروهای هیبرید موازی به‌طور چشمگیری با تجهیزات پلاگین هیبریدی سفارش داده می‌شوند؛ جدیدترین نسخه تویوتا پریوس PHEV از این فناوری بهره می‌برد که ادعا می‌شود در حالت فقط الکتریکی 48 کیلومتر طی می‌کند؛ این در حالی است که در شرایط رانندگی عادی پریوس هیبرید معمولی شاید فقط 1/6 کیلومتر در حالت تمام الکتریکی و پیش از آن که پیشرانه سوخت بنزینی وارد مدار شود حرکت کند.

جدا از پریوس، دیگر خودروهای پلاگین هیبریدی هم وجود دارند که در بین طرفداران خودرو از محبوبیت بالایی برخوردارند از جمله میتسوبیشی اوت‌لندر، مرسدس C350e و ولوو V60 . ابرخودروهای مک‌لارن P1 و پورشه 918 نیز در این دسته قرار می‌گیرند.

هیبریدی‌ها در تونل زمان

پس از اختراع خودرو در اوایل قرن گذشته، زمانی که تقاضا برای مالکیت این وسیله دوست‌داشتنی در حال بالا رفتن بود، به دلیل متناسب نبودن کشف منابع جدید نفتی با میزان مصرف سوخت خودروها، شرکت‌های خودروساز به سمت تولید خودروهای الکتریکی روی آوردند. طبق آمارهای موجود فقط در ایالات متحده آمریکا چیزی حدود 34 هزار دستگاه از این نوع خودروها تولید شد. اما به مرور زمان و با کشف منابع عظیم نفتی در جهان و تمرکز خودروسازان روی ساخت خودروهای فسیلی، تحقیق و پژوهش در این زمینه به علت گران‌تر بودن محصولات یک خودروی الکتریکی بتدریج متوقف شد. در واقع هزینه تولید خودروهای بنزینی و دیزلی به مراتب پایین‌تر بود.

قریب به یک قرن بعد تویوتا با کمک چند شرکت دیگر در سال 1376/ 1997 دوباره به عرصه تولید چنین خودروهایی به‌طور جدی وارد شد. اما این بار تولید خودروهای هیبریدی موفقیتی چشمگیر در ژاپن تجربه کرد؛ به‌گونه‌ای که توانست تنها در این کشور چیزی در حدود 18هزار دستگاه را فقط در سال اول تولید خود بفروشد و بعد از این موفقیت دیگر شرکت‌های خودروسازی در جهان شروع به تولید خودروهای الکتریکی کردند. اما هیچ‌کدام نتوانستند موفقیت تویوتا را تکرار کنند. شرکت هوندا برای اولین بار در سال 1378/ 1999 با خودروی هیبریدی خود موفق شد وارد بازار آمریکا شود و تویوتا نیز سال بعد حضور خود را در بازار آمریکا به عنوان رقیب هوندا به ثبت رساند. آمار فروش این خودروها فقط در سال 2009 چیزی حدود دو میلیون دستگاه بوده است و همچنان با توجه به پیشرفت فناوری و به طبع آن پیشرفت میزان مسافت قابل طی کردن و قدرت هیبریدی‌ها انتظار می‌رود بازار بسیار خوبی برای آن در آینده وجود داشته باشد.

هیبریدی‌ها در ایران

چند سالی است به منظور پایین آوردن میزان آلایندگی‌های ناشی از سوخت فسیلی، توجه مسئولان به استفاده از خودروهای هیبریدی در جامعه با جدیت فراوانی آغاز شد و تعدادی از خودروسازان معتبر جهانی نیز برای مشارکت در این مهم، فعالیت‌های خود را آغاز کردند. تویوتا و هیوندای از جمله خودروسازانی هستند که در ایران بیشتر به عنوان کمپانی فعال در حوزه عرضه خودروهای هیبریدی شناخته شده‌اند.

با توجه به قیمت جهانی این گونه خودروها متوجه می‌شویم به‌طور متوسط اختلاف قیمت 40 درصدی بین نمونه‌های هیبریدی و سوخت فسیلی وجود دارد؛ این مسأله در کنار کمبود زیرساخت‌های لازم و نبود دانش فنی در شبکه خدمات پس از فروش سبب شد اقبال عمومی برای استقبال از این دستاورد مهم امیدوارکننده نباشد. وضع تعرفه‌های گمرکی در حد صفر و برداشتن محدودیت‌های تردد برای این گونه خودروها همچون معافیت طرح ترافیک در سطح شهر تهران از دستاوردهای مهمی بود که توانست سهمی بسزا در باز کردن جای این خودروها در سطح خیابان‌های کشور داشته باشد.

مزایای خودروهای هیبریدی

هیبریدی‌ها برخلاف خودروهای متداول در شهر کم مصرف‌تر از جاده هستند و هرچه ترافیک بیشتر باشد مزیت آن به نسبت خودروی غیرهیبریدی بیشتر مشخص می‌شود.

هیبریدی‌ها در سرعت‌های پایین عموما کمتر از 45 کیلومتر در ساعت یا حالت کارکرد در جا کاملا بی‌صدا هستند به نحوی که شاید تصور کنید خودرو خاموش است! ناگفته نماند هیبریدی‌های جدید اگر با سرعت پایین رانده شوند حتی با فرض روشن بودن کولر نیز همچنان از موتور الکتریکی تغذیه می‌شوند.

گشتاور موتور الکتریکی از همان دور صفر به بالاترین حالت ممکن خود می‌رسد که این موضوع باعث کشش خوب موتور در هنگام حرکت است.

هیبریدی‌ها در صورت رانندگی اقتصادی، آلایندگی کمتری تولید می‌کنند و عموما به عنوان خودروی سبز شناخته می‌شوند که میزان تولید دی‌اکسیدکربن آنها در هر کیلومتر کمتر از صد گرم است. به همین علت در کشورهای غربی معاف از مالیات محسوب می‌شوند. این تیپ از خودروها در کشور ما نیز از تسهیلاتی همچون مجوز ورود به محدوده ترافیک شهر برخوردار هستند.

معایب خودروهای هیبریدی

هیبریدی‌ها از توانایی‌های اسپرت برخوردار نیستند و وزن اضافه باتری آنها گاهی سبب برهم خوردن تعادل‌شان می‌شود. از طرف دیگر دقت داشته باشید که در صورت انتخاب گزینه‌های اسپرتی همچون
پورشه کاین هیبریدی و انجام یک رانندگی اسپرت با آن، تمام مزایای ذکر شده از بین خواهد رفت.

هیبریدی‌ها طی سال‌های اخیر از رشد و تنوع بیشتری برخوردار شده‌اند. اما با این حال هنوز هم گزینه‌های محدودتری هستند. خصوصا در رده خودروهای بزرگی مانند اس.یو.وی‌ها که نشان داده‌اند از مزایای کمتری نسبت به هیبریدی‌های کوچک بهره می‌برند.

اگر مسیر تردد شما بیشتر شامل بزرگراه می‌شود هیبریدی‌ها از مزایای ذکر شده برخوردار نیستند، زیرا با افزایش سرعت در بزرگراه موتور بنزینی همواره فعال خواهد بود.

هیبریدی‌ها با توجه به اشغال فضای کف و زیر صندوق خودرو با باتری‌ها از حجم بار کمتری بهره می‌برند.

در صورت بروز خرابی تعمیرات آنها گـــران‌تـــــر و تخصصی‌تر است.

حال و هوای این روزهای هیبریدی‌ها

چندی پیش و پس از یک وقفه نسبتا طولانی در واردات خودروها و بسته‌بودن سیستم ثبت سفارش آنها توسط واردکنندگان از سوی دولت، اعلام خبر تعرفه‌های جدید و شوک افزایش هزار درصدی تعرفه واردات خودروهای هیبریدی سبب شد تمام فعالیت‌هایی که در این زمینه برای کاهش آلودگی هوا برداشته شده بود با اما و اگرها و تفسیرهای متفاوتی مواجه شود.

صحبت‌های نه چندان تخصصی سخنگوی دولت در هفته گذشته درباره افزایش تعرفه واردات این خودروها از 5 به 45 درصد نشان داد مسئولان تصمیم‌گیر در عرصه واردات خودرو شناخت درستی از مفهوم هیبرید و خودروهای الکتریکی ندارند. شوک بزرگی که از سوی دکتر نوبخت در زمینه خودروهای هیبریدی و ناکارآمد بودن آنها به جامعه وارد شد، چنان طنزگونه بود که رضا رشیدپور در برنامه «حالا خورشید» 13 دی به افزایش تعرفه‌ها و اعلام نظر غیرکارشناسی سخنگوی دولت نیز واکنش نشان داد. وی با اشاره به بحران آلودگی هوا در کل کشور و نیاز بیشتر مردم جامعه به خودروهای هیبریدی برای جلوگیری از آلودگی هوا گفت: «در کل دنیا همه در حال گسترش خودروهای هیبریدی هستند، ولی در کشور ما قیمت این خودروها به یکباره به طرز عجیبی افزایش پیدا می‌کند!» رشیدپور حتی گفت: «من قول می‌دهم که اگر در 72 ساعت آینده دلیل قانع‌کننده‌ای از سوی مسئولان برای این افزایش قیمت ارائه شود، موی خود را از ته می‌زنم و شنبه با سر تراشیده جلوی دوربین حاضر می‌شوم!» گرچه واکنش رشیدپور به صحبت‌های سخنگوی دولت بیشتر در قالب طنز بیان شده بود اما چند روز پس از آن و در 19 دی سخنگوی دولت در خصوص آخرین وضعیت تعرفه‌های جدید خودروهای هیبریدی گفت: این موضوع در کمیسیون تلفیق مورد بازنگری واقع شده و تعرفه واردات خودروهای برقی همچنان صفر است. با این حال آخرین خبرها حاکی از اعمال تعرفه خودروهای عادی بر خودروهای هیبریدی است.

محمدرضا نجفی شاهکوهی