بفرمایید کتاب!

حال سوالات زیادی درباره این موضوع وجود دارد؛ از جمله این‌که اساسا این مراسم باید از سوی ناشر برگزار شود یا نویسنده و مترجم؟ یا این مراسم چه هدفی را دنبال می‌کند؟ معرفی کتاب یا یک پروپاگاندای رسانه‌ای؟ چقدر این مراسم به دیده شدن و معرفی کتاب کمک می‌کند؟ چقدر باعث ترویج کتابخوانی شده است؟ و آیا بعد از حدود یک دهه توانسته واقعا به فروش کتاب، نجات شمارگان کتاب، افزایش سرانه مطالعه یا توفیق در جایزه‌ها و جشنواره‌های حوزه کتاب کمک کند؟ اینها سوالاتی است که جام‌جم آنها را از صاحب ‌نظران حوزه نشر و نقد پیگیری می‌کند.

رونمایی جای نقد را نمی‌گیرد

حمیدرضا شکارسری منتقد ادبی، برگزاری مراسم‌ رونمایی کتاب را مهم و موثر برمی‌شمرد و می‌گوید: رونمایی کتاب‌ها از دو جنبه حائز اهمیت است، یکی از جنبه فرهنگی و دیگر از جنبه اقتصادی که کمک زیادی به وضعیت کتاب می‌کند. بخش فرهنگی چنین اقداماتی به معرفی هرچه بهتر کتاب و دستیابی مخاطب به فضای اصلی کتاب منجر می‌شود. همچنین مخاطبانی که قادر به حضور در برنامه رونمایی نیستند با انتشار اثر تازه‌ای در حوزه ادبیات و شعر آشنا می‌شوند. این موضوع زمینه‌ مناسبی را برای دستیابی مخاطب به کتاب فراهم می‌کند. برگزاری مراسم‌ رونمایی کتاب‌ نیز برای حوزه کتاب جنبه اقتصادی دارد. چرا که زمینه فروش آثار را فراهم و به تبلیغ آن کمک بیشتری می‌کند. هنگامی که مراسم رونمایی اثری برگزار و اخبارش به دست مخاطبان می‌رسد، بی‌شک آنها را به خریداری اثر ترغیب می‌کند.

او می‌افزاید: حضور چهره‌های مهم در برنامه‌های رونمایی آثار ادبی نیز تاثیر زیادی روی معرفی هرچه بهتر اثر خواهد داشت،چرا که چهره‌های شناخته شده و موثر میان عموم مردم توجه آنان را جلب و خواه نا‌خواه به معرفی کتاب و فروش بیشتر آن کمک خواهد کرد. همچنین جلسات رونمایی کتاب علاوه بر مزیت‌هایش، می‌تواند به وضعیت ادبیات و شعر ما آسیب وارد کند، زیرا در مراسم رونمایی که معمولا با معرفی اجمالی اثر، شاعر یا نویسنده همراه است،آنها دیگر تن به برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب نمی‌دهند. به این ترتیب نویسنده یا شاعر به همان نکات سطحی گفته شده در مراسم رونمایی بسنده می‌کند. باید توجه داشته باشیم جلسات رونمایی کتاب جای جلسات نقد و بررسی را نمی‌گیرد، چرا که ادامه این رفتار فرهنگی، ادبیات و شعر کشور را دچار آسیب‌های جدی خواهد کرد.

شکارسری معتقد است، مراسم‌ رونمایی کتاب بیش از این که جنبه اقتصادی داشته باشد، جنبه فرهنگی قوی و مهمی دارد. هیچ‌گاه اقتصاد آثار ادبی و شعر ما خوب نبوده است، اما نمی‌توان برگزاری رونمایی کتاب‌ را در این زمینه بی‌تاثیر دانست. برگزاری جشن امضای کتاب توسط نویسنده،‌ ظرفیت خوبی برای فروش بیشتر اثر دارد، اما این موضوع بیشتر مورد استفاده چهره‌های شناخته شده است که مقبولیت، مشروعیت و شهرت زیادی دارند. به عنوان مثال، اگر من که تنها یک شاعر هستم و عمری را برای عشق و علاقه‌ خود صرف کرده‌ام، مراسم رونمایی کتاب و فروش اثر خود همراه با امضا برگزار کنم، حتی شمار زیادی از علاقه‌مندان شعر که بیشتر هم مخاطبان دائمی من هستند، پا به برنامه نمی‌گذارند، اما اگر شخصی که هم معروف و هم چهره‌شناخته شده و زیبایی دارد دست به قلم شود، بی‌شک حتی آنهایی که کتاب هم نمی‌خوانند در مراسم رونمایی کتاب حاضر می‌شوند و اثر نوشته شده وی را می‌خرند. این همان توجه به سلبریتی است که باید به وجودش اعتراف کنیم و آن را بپذیریم.

این منتقد ادبی می‌گوید: شاعران بندرت سلبریتی می‌شوند، چرا که در دنیای خود سیر می‌کنند و حرف‌ و حضور خود را در اشعارشان نشان می‌دهند. برخی شاعران علاوه بر به دست آوردن توانایی گفتن شعر خوب، راه‌های سلبریتی شدن را کشف کرده و تا حدودی موفق بوده‌اند، اما عموم شاعران که بسیار هم در کار خود توانمند هستند یا راهش را نمی‌دانند یا به هیچ‌عنوان دل به چنین کارهایی نمی‌دهند.

شلوغی رونمایی دلیل موفقیتش نیست

امیرعباس احمدی، شاعر و منتقد ادبی نیز دراین باره ضمن تائید تاثیر کارآمد چنین رویدادهایی در حوزه ترویج کتابخوانی می‌گوید، تجربه‌های برگزاری برنامه‌های رونمایی آثار ادبی نشان از تاثیر خوب بر ترویج کتابخوانی عمومی مردم دارد. چرا که ‌بارها در این برنامه‌ها شاهد فروش فوق‌العاده کتاب بوده ایم؛ بویژه برنامه‌هایی که همراه با امضای نویسنده است. جلسات رونمایی کتاب با تمامی خصوصیات خوب خود در مرحله اول، نیازمند ادامه آن با ترفندهایی است که به ماندگاری و موثرتر شدنش کمک می‌کند. از جمله همراهی چند منتقد توانمند در این نوع برنامه‌ها لازم است تا با ارائه نقدهای علمی و پوشش مناسب خبری اطلاعات را در دسترس همه علاقه‌‌مندان قرار دهند. همچنین باید از سوی منتقدان، نقدهایی منصفانه در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شود تا به معرفی هرچه بهتر اثر تولید شده منجر شود.

او به آسیب‌شناسی برگزاری برنامه‌های رونمایی کتاب می‌پردازد و ادامه می‌دهد: یکی از آفت‌ها و مشکلاتی که برگزاری برنامه‌های رونمایی کتاب‌ها دارد، تبدیل آن به یک نمایش بی تاثیراست. چرا که در برخی برنامه‌ها دیده شده، رونمایی کتاب از حالت ادبی خود خارج و به یک دورهمی دوستانه و حتی فضایی ناسالم تبدیل شده است. شلوغ شدن چنین رویدادهای ادبی و فرهنگی در کشور نمی‌تواند دلیل بر موفقیتش باشد؛ چرا که ازدحام جمعیت حاضر در این برنامه‌ها باید با حضور گسترده اهالی ادب و علاقه‌مند مطالعه صورت بگیرد. در حالی که گاهی شاهد برگزاری رونمایی کتاب‌ها با حضور زیادی از مردمی هستیم که بسادگی می‌توان تشخیص داد اصلا اهل مطالعه نیستند. به این ترتیب به هیچ عنوان نباید برگزاری رویداد ارزشمندی به عنوان رونمایی و جشن تولد یک اثر ادبی را به واقعه‌ای تشریفاتی تبدیل کنیم.

احمدی معتقد است، برگزاری رونمایی کتاب‌ به شرطی موفق خواهد بود که همراه با پوشش خبری خوب باشد به همراه ارائه خلاصه‌ای از نقد‌های منتقدان حاضر در جلسه، گزارش تصویری و انتشار یادداشت‌های بی‌طرف از سوی صاحب‌نظران. همچنین منتقدان باید دست از تعریف‌های بیهوده کتاب بردارند و نقد را منصفانه انجام دهند؛ چرا که ادامه این نوع رفتار از سوی منتقدان در جلسات رونمایی کتاب‌ها خاصیت اصلی جلسات را از بین می‌برد.

ترغیب پخش کنندگان با جلسات رونمایی

مهدی شادکام، مدیر مسئول انتشارات اقلیما موفقیت برگزاری چنین مراسمی را منوط به داشتن ویژگی‌هایی الزامی می‌داند و معتقد است، برگزاری مراسم رونمایی کتاب‌ در معرفی و ترغیب مخاطب برای مطالعه می‌تواند موثر واقع شود، ‌اما این در صورتی محقق خواهد شد که دو مبحث بسیار مهم آن بخوبی انجام شود. اول این که معرفی کتاب باید هوشمندانه صورت گیرد؛ یعنی مخاطب را برای حضور در مراسم رونمایی ترغیب کند. دوم این که چگونگی معرفی کتاب در مراسم رونمایی بسیار مهم است، چرا که مخاطبان حاضر در جلسه باید به عمق موضوع کتاب و چهارچوب اصلی آن پی ببرند تا بتوانند تصمیم‌ لازم را برای خرید و مطالعه کتاب اتخاذ کنند.

شادکام می‌افزاید: برگزاری مراسم رونمایی و معرفی کتاب، حلقه گمشده‌ای است که اگر ارتباط مناسبی با نویسنده و ناشر برقرار نکند، به فراموشی اثر تولید شده ختم می‌شود و زحمات نویسنده و ناشر را هدر می‌دهد. در حالی که اگر این ارتباط بدرستی پیگیری و اجرا شود، اثر خوبی روی فروش و علاقه‌مندسازی مخاطبان خواهد داشت. از سوی دیگر برگزاری مراسم رونمایی کتاب همراه با نقد منصفانه، شرکت‌های پخش کتاب را ترغیب به پخش، معرفی و سرمایه‌گذاری آن کتاب می‌کند.

مدیر مسئول انتشارات اقلیما در خصوص اجرای برنامه‌های جشن امضای کتاب از سوی نویسنده ادامه می‌دهد: این برنامه در صورتی موفق خواهد شد که علاوه بر نویسنده، مدیران و مسئولان حوزه‌های مختلف نشر نیز در مراسم حضور جدی داشته باشند. اگر هنگام اجرای برنامه مذکور، نویسنده اثر به تنهایی حضور داشته باشد و تعدادی از دوستان و علاقه‌‌مندان خود را برای جشن امضا دعوت کند، اتفاق تازه‌ و موثری رخ نمی‌دهد؛ چرا که دوستان و علاقه‌مندان نویسنده به هر حال آن کتاب را می‌خرند. اما اگر مدیران و مسئولان ذی‌ربط به مراسم دعوت شوند و کتاب با امضای نویسنده به همراه معرفی اثر از سوی یک منتقد ادبی شناخته شده به آنها اهدا شود، موجب معرفی هرچه بهتر و بیشتر کتاب در میان عموم مخاطبان خواهد شد. این اتفاق بویژه می‌تواند برای آثار با ارزشی که نویسندگان گمنامی دارد مورد بهره‌برداری قرار گیرد؛ زیرا نویسندگان مطرح کشور مخاطبان خود را به دست آورده و به معرفی و تبلیغ کتاب کمک می‌کنند. در حالی که نویسندگان گمنامی که در کمبود سرانه مطالعاتی کشور هنوز مخاطبان خود را جذب نکرده‌اند نیازمند معرفی هستند.