پشت پرده‌ کودتای 28 مرداد

این تصمیم کاملا براساس نظریات دولت‌های خارجی و مداخله‌جویانه است و با هدف سرنگونی دولت صورت گرفت. این سرنگونی در هر شکلی، کودتاست.

سرنگونی یک دولت مستقر با شیوه‌های گوناگون شامل دخالت نظامی، مداخلات مردم و اجتماعی و حتی در شکل انتخابات انجام می‌شود. ما اقدامات دولت‌های آمریکا و انگلیس را از این جهت کودتا می‌دانیم که با توجه به اقدامات آنها اوضاع کشور تغییر پیدا کرده و دولت سرنگون شد و انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها سرنوشت کشور را مستقیما به دست گرفتند.

این موضوع مورد توافق برخی نویسندگان آمریکایی از جمله جیمز بیل در کتاب معروفش به نام عقاب و شیر نیز قرار دارد.

او معتقد است دقیقا مسئولیت تمام حوادثی که بعد از کودتا در ایران اتفاق افتاد،متوجه آمریکا و انگلیس است، چون این دو کشور اوضاع را دگرگون کردند و بر دربار ایران و شاه مسلط شدند و طبعا مسئول کل حوادث هستند. تردیدی نیست اقدامی که در 28 مرداد صورت گرفته، کودتاست.

جریان دوم که با این جریان مخلوط می‌شود مربوط به اختلافات دولت و مجلس از یک‌سو و چالشی است که بین دولت و شاه از سوی دیگر اتفاق می‌افتد. به این ترتیب آقای دکتر مصدق با انحلال مجلس از طریق رفراندوم، در واقع پشتیبانی قانونی و مردمی خود را از دست می‌دهد. اینجاست که شاه در غیاب مجلس، رسما دکتر مصدق را از مقام نخست‌وزیری خلع می‌کند. واکنش دکتر مصدق این است که شاه حق چنین کاری ندارد و شاه هم در مقابل به قانون اساسی استناد می‌‌کند.

در نهایت این درگیری بین دولت و دربار به این منتهی می‌شود که شاه از ترس این‌که مبادا دولت از امکانات خود علیه او استفاده کند در
25 مرداد از کشور فرار می‌کند. این در حالی است که آمریکا و انگلیس برنامه‌های خود را جداگانه دنبال می‌کردند و فرار شاه هم هیچ تغییری در برنامه‌هایشان ایجاد نکرد.

وقوع کودتای 28 مرداد 32 دلایلی داشت که مهم‌ترین آن اختلافی بود که میان رهبران نهضت ضد استعماری ملی شدن صنعت نفت به‌وجود آ‌ورده بود و خودشان هم ناخودآگاه به این اختلافات دامن زدند و عده‌ای از اطرافیان هم برای حفظ موقعیت خودشان تلاش کردند این اختلافات را شعله‌ور کنند. از سوی دیگر آمریکا و انگلیس در کنار هماهنگی‌هایی که داشتند با شوروی هم زد و بند کردند. با وجود این‌که شوروی در بسیاری از حوادث منطقه حضور داشت، اما در ماجرای کودتا با آنان همراه شد.

دکتر جواد منصوری - پژوهشگر تاریخ