فرجام منازعه ریاض و دوحه

در واقع اقدام زمامداران ریاض در قطع مناسبات سیاسی خود با یکی از اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس، نشانه‌ای گویا از میزان علاقه‌مندی آنان برای همسو کردن جبهه داخلی‌شان در جهت رویارویی با چالش‌هایی بزرگ‌تر است که برای خود متصور هستند. به همین دلیل از نظر کارشناسان، اقدام چندجانبه حکام آل‌سعود در قطع ناگهانی روابط دیپلماتیک و اعمال تحریم‌های شدید اقتصادی، تجاری و هوایی و ارائه فهرست حاوی شروط مدنظر آنان جهت تسلیم شدن امیر قطر و اذعان وی به زعامت ریاض در جهان عرب، متهورانه و در عین حال خطرناک توصیف شده است.

البته نباید از نظر دور داشت روابط بین اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس از دیرباز شاهد بروز اختلافات و حتی بحران‌هایی حاد تا سطح زد و خورد مسلحانه که عمدتا بر سر ادعاهای ارضی رخ داده، بوده است. اما پیداست آنچه که امروزه در سطح روابط عربستان و قطر به وجود آمده است، هم به‌لحاظ ماهوی و هم دلایل و علل پیدایش آن، فراتر از بحران‌های قبلی است.

اکنون پرسشی که مطرح است، این است که این تنش بی‌سابقه میان اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس به کجا خواهد انجامید؟

در واقع با توجه به شکست تلاش‌های میانجیگرانه امیر کویت برای ترمیم مناسبات و مخالفت امیر قطر برای حضور در اجلاس چهارجانبه در جده و همچنین اقدام این کشور در شکست دایره تحریم‌ها از طریق درخواست کمک از ایران و ترکیه، به نظر می‌رسد شاهزادگان آل‌سعود، در روزها و هفته‌های آتی، نه‌تنها از ادامه اقدامات تنبیهی خود علیه همسایه کوچک خود صرف‌نظر نخواهند کرد، بلکه به روش‌های دیگری جهت مطیع کردن تمیم بن حمد، امیر جوان قطر، متوسل خواهند شد.

شواهد موجود نشان می‌دهد عربستان از هم‌اکنون می‌کوشد در میان قبایل قطری اختلاف ایجاد کرده تا هواداری‌شان از قبیله حاکم را متوقف کرده و ازطرفی در خود قبیله آل‌ثانی، کشمکش و دعوای ساختگی راه بیندازد تا زعامت تمیم را به خطر اندازد. این امر با راه‌اندازی جبهه آزادیبخش قطر با رهبری ساختگی یک شاهزاده وابسته به قبیله آل‌ثانی تدارک دیده شده است. اما به نظر می‌رسد در این حوزه، قبیله آل‌ثانی از هواداری مستحکم مردم قطر و قبایل وابسته برخوردار است. از سوی دیگر ریاض، فشارهای متعددی را بر آمریکا در جهت جابه‌جایی یگان‌های نظامی‌اش در پایگاه «العدید»، بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه اعمال کرده تا به این وسیله پیامی را به زمامداران قطر در مورد پشتیبانی ظاهری واشنگتن از آل‌سعود، ارسال کند. ظاهرا در این مورد، دولت آمریکا از پذیرش این خواسته آل‌سعود سر باز زده و باوجود انتقادهای متعدد ترامپ از قطر که در جهت مصارف خاصی ابراز شده است، به نظر می‌رسد آل‌سعود موفقیت شایانی را به دست نیاورده است. حتی مردم کوچه و بازار جهان عرب بخوبی می‌دانند اقدام السیسی، زمامدار مصر در تبانی با ریاض درقطع روابط سیاسی با قطر تحت‌تاثیر پرداخت‌های هنگفت مالی آل‌سعود صورت گرفته است.

واقعیت این است میزان خشم ریاض از قطر به گونه‌ای است که چنانچه در حال حاضر فضای مستعدی برای حمله‌ور شدن به این کشور بیابد، از انجام آن خودداری نخواهد کرد و در نهایت چنین تهاجمی را در چارچوب رفع اختلافات داخلی و مطابق میثاق شورای همکاری خلیج فارس، توجیه خواهد کرد. هر چند می‌توان شواهد ملموسی برای آمادگی نظامی ریاض برای دست زدن به یک ماجراجویی تمام‌عیار ملاحظه کرد، اما فعلا این احتمال متصور نیست و هنوز زمینه‌های روانی ایجاد این برخورد مسلحانه فراهم نشده است.

یوسف غروی‌قوچانی

روزنامه‌نگار