واکاوی مواضع اخیر جنبش حماس

هر چند پس از انتشار این سند، خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس آن را منعکس کننده سیر تحول طبیعی این جنبش دانسته و محمود الزهار، عضو ارشد این جنبش نیز توضیح داده که این سند به منزله به رسمیت شناختن اسرائیل نیست.اما در مقابل بسیاری از تحلیلگران سیاسی و صاحب‌نظران امور منطقه غرب آسیا معتقدند از دو نکته مهم موجود در این سند که در بالا بدان اشاره شد، می‌توان چنین استنباط کرد که طیفی در درون حماس تلاش دارند زمینه را برای سازش با رژیم جعلی اسرائیل فراهم کنند.

اما سوال اساسی این است که چرا جنبش حماس به چنین وضعیتی دچار شده است؟

سال‌ها پیش در 1976 میلادی امام موسی صدر، رهبر تیزبین شیعیان لبنان در سخنرانی اش در اولین کنگره بزرگداشت شهدای جنبش امل در بیروت، جمله‌ای طلایی خطاب به یاسر عرفات رئیس وقت سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) گفت که نشان‌دهنده عمق شناخت وی از علت ضعف گروه‌های فلسطینی در برابر اسرائیل بود: «این را بدان ای ابو عمار! شرف قدس اجازه نخواهد داد به دست غیر مومنین آزاد شود.»

یقینا منظور امام موسی صدر، تنها ایمان ظاهری و به جا آوردن نماز و روزه و دیگر واجبات دینی نبوده است (هر چند برخی اعضای گروه‌های مختلف فلسطینی آن‌ زمان که در لبنان فعالیت داشتند، از این سطح از ایمان هم برخوردار نبودند!) بلکه منظور وی ایمان عمیق و راسخ به مبارزه جدی، هدفمند و هوشمندانه برای آزادسازی قدس شریف و مماشات نکردن در این باره و وحدت فلسطینیان برای این امر خطیر بود.

یقینا فشارهای سیاسی برخی کشورهای منطقه (بویژه قطر، عربستان سعودی و ترکیه) و همچنین شرایط بسیار اسفناک اقتصادی و اجتماعی ساکنان نوار غزه را نمی‌توان در مواضع اخیر حماس بی‌تاثیر دانست ولی نکته بسیار مهم درباره گروه‌های فلسطینی این است که آنها همواره از فقدان رهبری مقتدر و هوشمند رنج برده اند؛ فردی که بتواند بین فلسطینیان وحدت رویه ایجاد کرده و روح مقاومت را در آنها زنده نگه دارد.

بررسی وضعیت فلسطینیان در دوران ریاست یاسر عرفات بر سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) و همچنین پس از آن، در دوران ریاستش بر حکومت خودگردان فلسطینی، نیز نشان می‌دهد حتی وی نیز از اقتدار و توانایی لازم برای این امر برخوردار نبود و در برخی برهه‌ها حتی نیروهای تحت فرمان وی از او حرف شنوی نداشته‌اند! ضمن این‌که خود وی نیز نهایتا در تحلیلی اشتباه از نیات رژیم صهیونیستی و حامیان غربی آن، در سال 1993 به موافقت‌نامه اسلو که متضمن به رسمیت شناختن اسرائیل بود، رضایت داد و متعاقبا مسائل مهمی همچون وضعیت بیت‌المقدس، مساله بازگشت آوارگان فلسطینی، شهرک‌های صهیونیستی، مسائل امنیتی و تعیین مرزها حل نشده باقی ماند و اساسا آرمان ملت فلسطین به محاق رفت.

با عنایت به موارد ذکرشده، به نظر می‌رسد این تغییر موضع حماس نیز نخواهد توانست تاثیری اساسی و چشمگیر بر وضعیت کلی فلسطینیان در مقابل رژیم اسرائیل ایجاد کند و شاید حداکثر موجبات کاهش موقت حجم محاصره سیاسی و اقتصادی نوار غزه و بهبود زودگذر شرایط ساکنان آن را فراهم آورد.

دکتر سیدمرتضی کاظمی‌دینان

کارشناس مسائل غرب آسیا