انعطاف مواضع ترکیه؛ تاکتیکی یا راهبردی

در بیان اهمیت نقش این کشور در بحران سوریه همین بس که یک مسئول بلندپایه سوری در صحبت با اینجانب در بیان حل مشکل کشورش می‌گفت اگر ترکیه اراده کند و روند انتقال نیرو و سلاح از مرزهایش را متوقف سازد، کمتر از دو ماه بحران سوریه به پایان خواهد رسید اما رویکرد ترکیه در قبال تحولات منطقه غرب آسیا بویژه سوریه در طول شش سال بحران، از فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده است. آنچه که در تحلیل این مواضع از اهمیت برخوردار است سیر تنازلی و عقب‌نشینی ترکیه از مواضعش در قبال بحران سوریه است. با این مقدمه اشاره به چند نکته ما را در فهم این موضوع یاری می‌رساند:

ـ بسیاری از تحلیلگران سیاسی بر این باورند که بحران سوریه، برای ترکیه یک فرصت بود لذا رهبران این کشور تمام ابزارهای خود را جهت تحکیم پایه‌های این فرصت و تحقق اهداف پشت پرده خود بسیج کردند. این رویکرد عملا به‌دلیل اشتباه تحلیل و عملکرد غیرمنطقی و غیرمسئولانه رهبران حزب عدالت و توسعه، روابط میان سوریه و ترکیه به‌عنوان دو هم‌پیمان استراتژیک را به یک دشمنی استراتژیک تبدیل کرد. لیکن تحولات به‌گونه‌ای پیش رفت که امروزه بحران سوریه عملا به چالش و تهدیدی جدی برای منافع استراتژیک و درازمدت ترکیه تبدیل شده است.

ـ چند روز قبل در نشستی که با حضور نمایندگان مراکز مطالعاتی بازیگران تاثیرگذار در بحران سوریه از جمله آمریکا، روسیه، فرانسه، عربستان، ایران و ترکیه در شهر برلین تشکیل شد، نماینده ترکیه گفت که حفظ وحدت و تمامیت ارضی سوریه، مهار تروریسم و مدیریت بحران پناهندگان تنها اولویت‌های در دستور کار ترکیه در بحران سوریه است. به مفهومی دیگر، در حال حاضر نزد تصمیم‌گیران ترک انگیزه‌ای جهت اسقاط حاکمیت و برکناری بشار اسد باقی نمانده و تمام تلاش رهبران حزب عدالت و توسعه در جلوگیری از گسترده‌تر شدن دامنه بحران سوریه و ممانعت از تاثیرپذیری ترکیه از تاثیرات نامطلوب بحران سوریه خلاصه می‌شود. همراهی ترکیه در شکل‌گیری نشست آستانه و اظهارات نخست‌وزیر این کشور بویژه مواضع اخیر وی در خصوص شهر مهم و استراتژیک منبج در این راستا قابل ذکر است.

بن علی ییلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه در سخنرانی خود در شهر سینوپ گفت: آنکارا مخالف کنترل ارتش سوریه بر شهر منبج نیست، چرا که اراضی سوریه متعلق به سوری‌هاست. ما به ورود ارتش سوریه به منبج و خروج یگان‌های کرد سوری از این شهر به عنوان یک تحول منفی نگاه نمی‌کنیم، چراکه اراضی سوریه باید برای سوری‌ها باشد. وی همچنین خاطرنشان کرد که شهر منبج کلید حل بحران سوریه است.

اظهارات نخست‌وزیر ترکیه که در راستای رویکرد جدید دولت ترکیه بیان می‌شود، در واقع اشاره به مواضعی است که جمهوری اسلامی ایران بر آن تاکید می‌کرد و آن این‌که اولویت همگان باید احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و استقرار نیروهای تحت حاکمیت این کشور بر سرتاسر خاک سرزمینی خود باشد. قطعا این موضع نخست‌وزیر ترکیه چنانچه در عمل به اجرا در‌آید و ثبات مواضع این‌گونه‌ای را در مقامات ترک بیش از گذشته شاهد باشیم، در برقراری ثبات و آرامش و امنیت در سوریه و حل معضلات ناشی از انتشار خطر تروریسم در منطقه و تضمین امنیت کشورهای منطقه تاثیر بسزایی خواهد داشت. بدون شک بحران سوریه علی‌رغم میل مقامات عالیه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه، روح روابط دو کشور را به چالش کشیده و سیر رو به رشد این روابط از هنگامی که ترکیه در سال 2010 اعلام کرد نقش دولت سوریه را نادیده خواهد گرفت، متوقف شد لیکن اکنون با مشاهده علائم جدیدی در رویکرد مقامات ترک، بار دیگر امید به حرکتی مجدد در مناسبات دوستانه دو کشور در نگاه تحلیلگران سیاسی زنده می‌شود.

بدون تردید جمهوری اسلامی ایران و ترکیه می‌توانند در حفظ و تمامیت ارضی سوریه، ضرورت عدم مداخله خارجی و از بین بردن ریشه تروریسم در منطقه با یکدیگر همکاری کرده و تجربه روابط مثال‌زدنی ایران و ترکیه با دولت سوریه در قبل از بحران را مجددا تکرار کنند.

محمدرضا رئوف‌شیبانی - سفیر پیشین ایران در سوریه