عوامل تنش‌زا در روابط 2 همسایه

این مجموعه مسائل به شرح ذیل فهرست می‌شود: اول، وجود خط دیورند (اختلافات مرزی بین افغانستان و پاکستان) است. بر این مبنا که استقرار دولت قوی و باثبات در افغانستان باعث خواهد شد نسبت به برداشته شدن این خط و موضوعاتی به منظور ترسیم خطوط جدید مرزی بین کابل و اسلام‌آباد مطرح شود. دوم، افغانستان سرچشمه بسیاری از منابع غنی آبی است که به پاکستان وارد می‌شود. ثبات در افغانستان ممکن است باعث تغییر جهت مسیر این آب‌ها شود. سوم، پاکستان از گروه‌های شبه‌نظامی مانند طالبان،‌ داعش و القائده به منظور ایجاد «مزیت‌سازی» در جهت منافع خود استفاده می‌کند و همین موضوع باعث جلب توجه قدرت‌های بزرگ به پاکستان خواهد شد.

با توجه به موارد سه‌گانه فوق این نتیجه‌گیری حاصل می‌شود که بی‌ثباتی و آشفتگی در افغانستان به نفع اسلام‌آباد خواهد بود. مواردی که در چند روز اخیر گفته می‌شود مبنی بر این‌که شرایط بین دو کشور به سمت یک رویارویی نظامی و جنگ پیش می‌رود به نظر صحیح نخواهد بود به این دلیل که افغانستان در شرایطی نیست که قادر باشد با همسایه خود جنگی را آغاز کند. اما باید توجه داشت جنگ تبلیغاتی و درگیری‌های نظامی مرزی بین دو طرف جریان دارد که متاثر از فضای جنگ سردی است که در چند دهه اخیر میان افغانستان و پاکستان حاکم است.

در این یادداشت لازم است مواردی در رابطه با وضعیت و شرایط زیست گروه‌های شبه‌‌نظامی از جمله طالبان ذکر شود. طالبان به گروه‌های مختلفی تقسیم شده است. برخی از این گروه‌های رادیکال به صورت پیوسته و عضو طالبان محسوب می‌شوند. اما برخی دیگر تنها به طالبان وابستگی دارند. این شبه‌نظامیان که عمدتا در پاکستان مستقرند، بعضی از ماموریت‌های داخلی و حتی منطقه‌ای را به طور مستقل انجام می‌دهند. نکته بعد این‌که ارتباط سیاست و حکومت در پاکستان با این گروه‌های شبه‌نظامی و رادیکال از طریق آی‌اس‌آی. (سازمان اطلاعات نظامی پاکستان) برقرار می‌شود اما باید توجه داشت آی‌اس‌آی. در این رابطه گاهی به صورت مستقل از دولت و ساختار ارتش اقداماتی سری را به سرانجام می‌رساند که حتی دولت هم از آن اطلاعی ندارد و در برخی موارد هم در چارچوب ارتباطات ارتش با گروه‌های رادیکال مذهبی عمل می‌کند.

به طور عمده سه نیرو در صحنه سیاست پاکستان، نقش برجسته‌ای ایفا می‌کنند: 1- احزاب سیاسی 2- گروه‌های رادیکال مذهبی یا اسلام‌گرا‌ها 3- نظامیان. از گذشته‌های طولانی به طور سنتی بین اسلامگراها و نظامیان ارتباطات قوی و ریشه‌داری برقرار بوده است و در برخی موارد ارتش برای اعمال فشار بر دولت، کارهای خود را از طریق این گروه‌های رادیکال مذهبی انجام می‌دهد. بنابر این ممکن است بخشی از این تحولات مربوط به تسویه‌حساب‌های ارتش با دولت هم باشد. ضمن این‌که گروه‌های رادیکال هم سیاست‌های خاص خود را دنبال می‌کنند. در مجموع وقوع اتفاقات تروریستی در پاکستان قابل ارزیابی است.

در همین رابطه لازم به ذکر است نظریه‌ای وجود دارد تحت عنوان «زنجیره وسیله – هدف». گاهی اوقات یک وسیله به نام گروه‌های رادیکال مذهبی در خدمت اهداف آی‌اس‌آی. قرار می‌گیرد. اما گاهی خود این وسیله که گروه رادیکال است از آی‌اس‌آی. به عنوان یک ابزار برای پیشبرد برنامه‌ها و اهدافش استفاده می‌کند. بنابر این ممکن است برخی از این حملات تروریستی خارج از اراده‌ ای‌اس‌آی. باشد و در چارچوب منافع گروه‌های رادیکال حادث شود.

دکتر نوذر شفیعی

عضو هیات علمی دانشگاه