سواد رسانه‌ای؛ مقوله‌ای ملی

بنابراین به‌طور طبیعی آموزش و پروش باید مسئولیت سواد رسانه‌ای را داشته باشد و باید از طریق این وزارتخانه این مفهوم در عرصه عمومی شکل بگیرد، حتی این مبحث باید در مهدکودک‌ها جاری و ساری باشد و من مهدکودک‌ها را منتسب به آموزش پرورش می‌دانم.

با وجودی که سواد رسانه ای امری ملی است و مسئولیت مستقیم آن هم به عهده آموزش و پرورش است، اما دیگر رسانه‌ها هم می توانند در این باره کمک کنند، زیرا مسئولیت اجتماعی به عهده همه رسانه‌های فعال در کشور است.

بگذارید مثالی بزنم. فرض کنید یک بیماری وارد کشور شود، گرچه وزارت بهداشت مسئولیت مستقیم مهار و پیشگیری بیماری را دارد، اما همه افراد جامعه به اندازه سهم خودشان باید پیشگیری کنند و مراقب باشند.

سواد رسانه‌ای هم باید این‌گونه باشد، با این‌که مسئولیت مستقیم با آموزش و پرورش است، اما بقیه رسانه‌ها به عنوان مسئولیت اجتماعی باید به این مساله توجه کنند، زیرا یک نهاد به تنهایی نمی تواند از عهده این کار بربیاید. بنابراین بخشی از این فعالیت‌ها به عهده صدا و سیماست.

از سوی دیگر سواد رسانه ای در معنای خاص خود مقوله پیچیده ای است که باید به مفاهیم نهفته در عمق تولیدات رسانه ای بپردازد. در ضمن کمیته‌های تخصصی باید برای بررسی کارکرد سواد رسانه ای در حوزه‌های مختلف تشکیل شود.

بحث اخلاق حرفه‌ای، اخلاق رسانه‌ای و اخلاق استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی از موضوعاتی است که لازم است در ایران به شکل بومی ‌مورد مطالعه قرار گیرد تا بتوانیم سواد رسانه‌ای را به شکل یک علم و دانش‌بومی‌ بازتولید کنیم.

سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. در واقع سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا از سفره رسانه‌ها به‌گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شد. سواد رسانه‌ای به معنی میزان دریافت آگاهی و برداشت اطلاعات از موضوعی است که بر اثر برقراری یک ارتباط با محیط اطراف خواه از طریق اطرافیان یا در مواجهه با حوادث، رویدادها و حتی از طریق بصری حاصل شده و در نتیجه دارای یک بازخورد باشد.

البته سواد رسانه ای مفهومی‌قدیمی‌و مجموعه‌ای از چشم اندازهاست که ما به‌طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض رسانه از آنها بهره‌برداری می‌کنیم تا معنای پیام‌هایی را که با آنها مواجه می‌شویم، تفسیر کنیم. ضمن این‌که مفهوم سواد رسانه ای گسترده است و برای درک آن باید همه ابعادش را شناخت، زیرا ابعاد مختلف و پیچیده‌ای دارد.

مردم با داشتن سواد رسانه‌ای می توانند چیزی را که شنیده‌اند بدرستی تجزیه و تحلیل کنند. باید به این مساله توجه کرد که این موضوع نیاز به ممارست و تمرین دارد. از حوزه فضای مجازی هم می‌توان در این‌باره کمک گرفت. برای رسیدن به درک حقیقت سواد رسانه‌ای باید به‌دنبال چراها بود و نباید راحت از آن عبور کرد.

دکتر حسن خجسته

استاد دانشگاه