فضـای مـرده

با این‌که چنین پروژه‌ای حتی امروز هم به اندازه‌ کافی عجیب به نظر می‌رسد، مدیرانش در آن زمان آن‌قدر جسور بودند که حداقل پروژه‌ را به انجام برسانند! ولی انجام داریم تا انجام!

داستان از سال 1987 آغاز شد. زمانی که سه نفر به نام‌های برتیگر، لیوپولد و پترسن این ایده را مطرح کردند که با منظومه‌ای از ماهواره که در مدار پایین زمین
(Low Earth Orbit) در حال گردش باشد می‌توان کل سطح سیاره را پوشش ارتباط ماهواره‌ای داد. پروژه‌ تحت شرکت موتورولا مطرح و حق تجاری‌ آن به نام این سه نفر در سال 1988 ثبت شد.

در طرح اولیه‌ پروژه، تعداد ماهواره‌های مورد نیاز برای پوشش همه‌‌ نقاط کره‌ زمین، 77 عدد دیده شده بود. بر پایه‌ همین تئوری نیز نام پروژه ایریدیوم که عنصری با عدد اتمی 77 است، انتخاب شد. اما مدتی پس از شروع، موسسان شرکت ایریدیوم به این نتیجه رسیدند که با کسر ده ماهواره، 66 عدد از آنها هم برای رسیدن به هدفشان کافی خواهد بود و یک ماهواره‌ اضافه نیز برای مواقع خطا یا اشکال به این عدد اضافه می‌شد.

پیاده‌سازی پروژه که شامل ساخت ماهواره‌ها و پرتاب آنها به مدار مورد نظر بود، بر اساس قرارداد از جولای 1993 آغاز شد. موتورولا در اولین مرحله، مهندسی را که مسئول راه‌اندازی کارخانه‌ تولید مکینتاش برای شرکت اپل بود، استخدام کرد. او فناوری لازم برای تولید انبوه ماهواره‌ها را فراهم آورد که در نوع خودش موفقیت بزرگی از دید صنعتی به شمار می‌آمد. به طوری‌که، تولید هر ماهواره تنها پنج میلیون دلار هزینه داشت و زمان نیز به جای ماه‌ و سال، در حد چند هفته به ازای هر ماهواره بود. در زمان اوج، کارخانه موتورولا می‌توانست به طور میانگین در هر 4.3 روز یک ماهواره بسازد!

به دلیل ابعاد بالای پروژه و نیاز به انجام آن در زمان نسبتا کم، موتورولا برای ارسال ماهواره‌ها به مدار علاوه بر آمریکا، از ماهواره‌برهایی از کشورهای روسیه و همچنین سازمان فضایی چین نیز کمک گرفت.

نوی کهنه

در سال 1999، بالاخره پروژه رونمایی شد و نخستین تماس نیز با آن انجام گرفت. از دیدگاه فنی، موتورولا موفق شده بود 66 ماهواره را که هر کدام به هفت پردازنده‌ موتورولا PowerPC با فرکانس فعالیت تقریبی 200 مگاهرتز مجهز بود در مدار نزدیک زمین قرار دهد. با توجه به این‌که هر ماهواره به وسیله‌ چهار آنتن cross-link به چهار ماهواره‌ دیگر متصل می‌شد، چهار پردازنده برای مدیریت این ارتباطات تعیین شده بود و دو پردازنده نیز وظیفه‌ کنترل خود ماهواره را به عهده داشتند. یک پردازنده نیز به‌صورت یدک تعبیه شده بود. هر ماهواره توانایی پشتیبانی تا 1100 تماس همزمان تلفنی را با پهنای باند 2400bits/s دارا بود و بازه‌ فرکانسی فعالیت سیستم ایریدیوم هم بین 1618.85 تا 1626.5 مگاهرتز بود.

ولی مانند هر فناوری دیگری، موفقیت فنی یک پروژه‌ گران‌قیمت یک بحث است و موفقیت در بازار پرسرعت فناوری بحثی دیگر. موتورولا هنگام شروع به کار سیستم در سال 1998، بسیار خوشبینانه پیش‌بینی کرده بود که سال بعد بتواند 500 هزار کاربر را جذب کند، اما چند مانع بزرگ سر راه شرکت و این هدف بلندپروازانه‌اش بود.

اصلی‌ترین مشکل سیستم ایریدیوم، هزینه‌ بالای آن بود. هر دستگاه تلفن با امکان اتصال به سیستم، قیمتی حدود 3000 دلار داشت که دامنه‌ خریداران آن را بسیار محدود می‌کرد. از سوی دیگر، مکالمه با این تلفن‌ها هم گران درمی‌آمد. تعرفه‌ هر دقیقه مکالمه در سیستم سه تا شش دلار تعیین شده بود که به هیچ وجه برای کاربران عادی قابل پذیرش نبود.

مشکل بعدی، رقابت و سیستم‌های جدیدتر بود. موتورولا زمان و هزینه‌ زیادی را صرف سیستم عجیبش کرده بود و ایریدیوم زمانی به بازار معرفی شد که زیرساخت‌های شرکت‌های مخابراتی دیگر پیشرفت زیادی کرده بود و ارتباطات از طریق تلفن‌های همراه روز به روز ارزان و ارزان‌تر می‌شد. ایریدیوم راهی برای رقابت با این سیستم‌های فراگیر و ارزان‌قیمت نداشت.

در کنار تمام اینها، محدودیت‌ها و مسائل فنی نیز برای زمین خوردن پروژه مزید بر علت بود. برای استفاده از سیستم باید دید مستقیمی میان دستگاه تلفن و ماهواره‌‌ها ایجاد می‌شد که به‌این معنا بود کاربران امکان استفاده از این سیستم را داخل ساختمان‌ها یا زیر سقف نداشتند! خود سیستم هم از همان ابتدا گرفتار مشکلات فنی بود. 11 عدد از ماهواره‌های ایریدیوم به فاصله‌ کمی از قرار گرفتن در مدار، دچار ایرادات فنی شدند که برخی آنها از سیستم خارج و برخی دیگر توسط شرکت جایگزین شد.

سقوط عظیم

هزینه‌ ایجاد سیستم ایریدیوم رقمی حدود پنج میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از این رقم 5/1 میلیارد دلار بدهی شرکت موتورولا بود! علاوه بر این، سرویس‌دهنده‌های مخابراتی دیگر مانند تلکام ایتالیا و فرانس تلکام نیز صدها میلیون دلار برای گسترش سیستم خرج کرده بودند که قضیه‌ را باز هم بغرنج‌تر می‌کرد.

با این سرمایه‌گذاری عظیم و 12 سال فعالیت، پروژه‌ ایریدیوم تنها توانست به ده هزار کاربر برسد که رقمی کابوس‌وار به شمار می‌رفت. سرانجام در آگوست 1999، ایریدیوم اعلام ورشکستگی کرد. اعلامی که یکی از بزرگ‌ترین ورشکستگی‌های تاریخ اقتصاد آمریکا را رقم زد!

در پایان ممکن است بپرسید چه بلایی سر ماهواره‌های ایریدیوم آمد؟ پاسخ این است که ماهواره‌های این سیستم هنوز در مدار و در حال فعالیت هستند! اما از آنها برای کاربردهای هوانوردی، نظامی و همچنین علمی استفاده می‌شود.

البته زمزمه‌هایی هم مبنی بر همکاری شرکت SpaceX با پروژه‌ ایریدیوم برای بهره‌برداری از این ماهواره‌ها به گوش می‌رسد که باید دید سرانجام این پروژه‌ به کجا خواهد رسید.

درس‌ها

اگر پروژه‌هایی با ابعاد بزرگ تعریف می‌کنید، حواستان به‌سرعت پیشرفت فناوری باشد. طوری عمل نکنید که وقتی پروژه‌تان به بازار می‌رسد، دیگر بازاری برای آن‌ وجود نداشته باشد!

قبل از نخستین قدم در پیاده‌سازی یک پروژه، بازار هدفتان را بررسی کنید! کاربران احتمالی‌تان را بسنجید و ببینید در خوشبینانه‌ترین حالت، چند نفر حاضر به هزینه‌ کردن برای سیستم یا محصول شما خواهند بود. شاید این رقم آن‌قدر پایین باشد که اجرای پروژه اصلا معقول نباشد.

از همان ابتدا به دنبال بازگشت سرمایه نباشید! شاید لازم باشد در فازهای اولیه‌ پروژه، از تخفیفات و تشویق‌های خاصی استفاده کنید تا بتوانید تعداد کاربر موردنظرتان را جذب کنید. پس از این‌که حجم کاربران سرویس‌تان بالا رفت، می‌توانید به فکر تغییر تعرفه‌ها و سودآوری مناسب باشید.

محمود صادقی

ضمیمه کلیک جام‌جم