کشف بزرگ در خلیج فـارس

دکتر محمدرضا کمالی، رئیس پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت در حاشیه دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی انرژی کیش و در‌باره اهداف طرح مروارید خلیج فارس به جام‌جم گفت: شناسایی ظرفیت‌های اکتشاف نشده اعم از نفت و گاز در گستره خلیج فارس و دریای عمان به وسعت 183 هزار کیلومتر مربع، از اهداف طرح مروارید خلیج فارس بوده که توسط پژوهشگاه صنعت نفت در حال اجراست. شناسایی سنگ منشا مولد نفت و تعیین زمان زایش هیدروکربن و مشخص کردن مسیرهای مهاجرت و زمان انباشته شدن نفت و گاز در نفتگیرها و تعیین کیفیت و حجم نفت و گاز از مهم‌ترین اهداف این طرح محسوب می‌شود.

وی ضمن اشاره به این که طرح مروارید خلیج فارس، از پیشرفته‌ترین طرح‌هایی بوده که در صنعت نفت به اجرا گذاشته شده است، افزود: با استفاده از مدل‌سازی پیشرفته، اهداف اکتشافی شناسایی، رتبه‌بندی و درصد ریسک حفاری در آنها مشخص می‌شود. در این پروژه، میادین و ساختمان‌ها در گستره‌ای بسیار وسیع، شامل منطقه خلیج فارس از شمال غرب تا جنوب شرق بعلاوه دریای عمان مطالعه شده است تا تمام ظرفیت‌های کشف نشده شناسایی شود. در این طرح، ‌جمع‌آوری داده‌ها و تهیه بانک اطلاعاتی کامل شامل اطلاعات زمین‌شناسی، ژئوفیزیک، پتروفیزیک، ژئوشیمی و مهندسی نفت برای تمام میادین هیدروکربنی و 700 حلقه چاه با موفقیت انجام شده است‌؛ موضوعی که پیش از اجرای این طرح، به صورت یکپارچه و منسجم وجود نداشته است. این بانک اطلاعاتی می‌تواند برای سرعت بخشیدن به تصمیم‌گیری‌ها در برنامه‌های آینده موثر واقع شود. در حین انجام کار، دستاوردهایی حاصل شده که برای ادامه برنامه‌ها و فعالیت‌های کارفرمای شرکت نفت فلات قاره، سودمند است و موجب ایجاد ارزش افزوده خواهد شد.

کمالی به ذکر نمونه‌ای اشاره کرد و گفت: در یکی از میادین شمال غرب خلیج فارس گمان می‌رفت ارتباط یکی از مخازن شناسایی شده از طریق لایه‌ای نفوذ‌ناپذیر با مخزن پایینی قطع شده است‌. این موضوع داده‌های مخزن آن را القا می‌کرد، اما مطالعات انجام شده با استفاده از تکنیک‌های روز مانند بایومارکرها نشان داد ارتباط قائمی بین مخزن نفتی در بخش پایین با مخزن گازی در بالا وجود دارد که در صورت تولید از کلاهک گازی، مخزن نفتی تحت تاثیر منفی قرار خواهد گرفت و از این رو تولید از مخزن گازی اقتصادی و صیانتی تشخیص داده نشد.

رئیس پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت با اشاره به مورد دیگری از پیشرفت‌های این طرح در حین کار عنوان کرد: مطالعات یکی از میادین، وجود نفت سنگین در یکی از مخازن را پیش‌بینی کرد که با حفاری‌های اکتشافی و توصیفی منطبق است.

وی با اشاره به دستاورد دیگر طرح مروارید خلیج فارس ادامه داد: درحالی که تحقیقات لرزه‌نگاری و حفاری چاه‌های اکتشافی قبل از انقلاب، از خشک بودن برخی مخازن بزرگ در مجاورت میدان پارس جنوبی حکایت دارد، مطالعات ‌طرح مروارید خلیج فارس نشان می‌دهد امکان وجود گاز شیرین در افق‌های پایین‌تر (که حفاری نشده‌اند) وجود دارد.

کمالی، میادین هیدروکربنی در خلیج فارس و خشکی را متفاوت دانست و توضیح داد: در خشکی، میادین ما از نظر حجم درجای نفت و وسعت فیزیکی بزرگ تر هستند. در مقابل مخازن موجود در خلیج فارس به نسبت کوچک‌تر هستند، اما گستره‌ای وسیع را از نظر عمق پوشش می‌دهند، به گونه‌ای که لایه‌های متعدد حاوی نفت، گاز و میعانات است.

وی با اشاره به نتایج مطالعات طرح مروارید خلیج فارس با بیان این که آمار دقیقی از مخازن نفت و گاز که در اعماق، لایه‌ها و بلوک‌های مختلف به صورت پراکنده دیده می‌شوند، تا پایان جمع‌بندی طرح نمی‌توان ارائه کرد، افزود: می‌توان پیش‌بینی کرد دستاورد بزرگی حاصل شده و احتمال کشف چند هدف اکتشافی جدید در این طرح وجود دارد. نکته مهم این است که برای اولین بار از مدل‌سازی با استفاده از پیشرفته‌ترین متدهای شناخته شده دنیا استفاده شده است. از ویژگی‌های مدل‌سازی سه‌بعدی این است که نه‌تنها امکان مشاهده مخازن به صورت سه‌بعدی وجود دارد، بلکه مقدار هیدروکربن آن اعم از نفت و گاز نیز توسط آن تائید می‌شود.

رئیس پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت، مطالعات انجام شده در طرح مروارید خلیج فارس را چند‌بعدی دانست و تصریح کرد: در این طرح، کاری چندرشته‌ای انجام شده که شامل زمین‌شناسی، پتروفیزیک، ژئوشیمی، ژئوفیزیک و مدل‌سازی است. در نهایت تمام اطلاعات به‌دست آمده با تمام اطلاعاتی که طی50 تا 60 سال گذشته جمع شده بود،‌ ادغام خواهد شد تا به این ترتیب هرجا کمبود اطلاعات وجود دارد با داده‌ها و اطلاعات موجود از دیگر پروژه‌ها و مطالعات تکمیل شود. محصول این تلاش و کوشش به گردآوری تمام داده‌ها و اطلاعات بالادستی خلیج فارس که قبلا در صنعت نفت و در شرکت‌های مختلف به صورت پراکنده وجود داشت، انجامیده است. این مقام مسئول، یکی از مشخصات اجرای طرح مروارید خلیج فارس را استفاده از پیشرفته‌ترین فناوری‌های دنیا ذکر کرد و گفت: با استفاده از فناوری‌های پیشرفته دنیا می‌توان خانواده‌های نفتی موجود را شناسایی و مشخص کرد نفت مخازن در چه زمانی تولید شده، چه زمان مهاجرت کرده، در چه عمقی ذخیره شده، حجم این ذخیره چقدر بوده و با چه درصدی از ریسک حفاری در آنها روبه‌رو هستیم. از آنجا که حفاری در صنعت نفت و بویژه حفاری در دریا بسیار پرهزینه است، ارجح است احتمال خشک بودن یا موفقیت حفاری قبل از آغاز عملیات بررسی شود.

کمالی با اشاره به درصد پیشرفت طرح عنوان کرد: با همه بزرگی و چالش‌های متعدد در این طرح، ان‌شاءالله درصددیم در پایان سال 94 این پروژه پایان یابد تا امکان استفاده از دستاوردهای آن میسر شود.

رئیس پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت در‌باره مطالعات انجام شده در دریای عمان نیز گفت: در دریای عمان فقط یک چاه حفاری شده و بیشتر اطلاعات مورد استفاده در این طرح از داده لرزه‌نگاری استخراج شده است.

طرح مروارید خلیج‌فارس

مروارید خلیج فارس، بزرگ‌ترین طرح اکتشاف نفت و گاز ایران به وسعت بیش از ۱۳۸ هزار کیلومتر مربع، از غرب خلیج فارس تا تنگه هرمز و دریای عمان است که توسط شرکت ملی نفت ایران و پژوهشگاه صنعت نفت درحال اجراست. قرارداد این طرح (طرح مدل‌سازی سیستم‌های نفتی خلیج فارس و دریای عمان) با هدف کشف و شناسایی سنگ منشا مولد نفت، تعیین زمان زایش هیدروکربورها و تعیین مسیرهای مهاجرت و زمان انباشته شدن نفت و گاز در نفتگیرها و شناسایی کمی و حجمی اعم از نفت و گاز در پهنه خلیج فارس و دریای عمان و رده‌بندی مناطق دارای ظرفیت تجمع‌های هیدروکربوری برای اکتشاف، مهرماه ١٣٩٠ میان شرکت نفت فلات قاره ایران به عنوان کارفرما و پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان پیمانکار به امضا رسید.

امیررضا قویدل

جام‌جم