سایه خشکسالی بر سر زندگی

به گزارش جام جم آنلاین، با افزایش تقاضا برای مصرف آب، سرانه آب ایرانیان کاهش پیدا کرده، به این شکل که تا حدود 50 سال پیش که جمعیت کشورمان حدود 19 میلیون نفر بود، سرانه آب هر ایرانی در سال حدود 7000 متر مکعب بود، اما اکنون که جمعیت کشورمان به حدود 80 میلیون نفر رسیده، سهم هر ایرانی سالانه حدود 1900 مترمکعب است.

خشکسالی، نامی آشنا

بحران آب در کشورمان داستان تازه‌ای نیست، زیرا در کتیبه‌هایی که به یادگار مانده، نکاتی در باره خشکسالی آمده که با توجه به آن، می‌توان پیشینه مشکل کمبود آب را در کشور حدس زد.

شاهرخ فاتح، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در این باره به جام‌جم می‌گوید: کشورمان با توجه به قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک به شکل طبیعی محیطی شکننده دارد. بنابراین هر تغییری در آن می‌تواند بحران زیست محیطی ایجاد کند. ناهماهنگی انسان با طبیعت و بهره‌برداری بیش از حد از منابع، ازجمله منابع آب می‌تواند عواقب ناگواری برای اکوسیستم‌های طبیعی داشته باشد.

پیش‌بینی، کاری دشوار

بارش سالانه در ایران یک سوم متوسط دنیاست، زیرا میانگین مجموع بارش‌های سالانه در جهان حدود 800 میلی‌متر است. این درحالی است که در کشورمان، این آمار به حدود 250 میلی‌متر می‌رسد و افزایش تقاضا برای مصرف آب، توسعه ناپایدار، نبود توازن زمانی و مکانی بارش‌ها و افزایش تبخیر می‌تواند سبب ایجاد مشکلات بیشتر شود.

در این میان، برخی کارشناسان از عواقب بحران آب به شکلی یاد می‌کنند که براساس آن تا چند سال آینده، حدود 50 میلیون ایرانی ناچار به کوچ اجباری خواهند شد.

رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی درباره کوچ اجباری ناشی از نبود آب که از سوی برخی افراد مطرح شده، اظهار می‌کند: پیش‌بینی آینده، کار آسان و دقیقی نیست و مدل‌های متفاوتی وجود دارد که صرفا چشم‌اندازی از آینده را آن هم با درجه شفافیت کم ارائه می‌کنند. به این ترتیب نمی‌توان درباره 50 سال آینده با صراحت و قطعیت پیش‌بینی دقیقی انجام داد.

بنابراین بهترین راهکار، مدیریت درست شرایط کنونی است. برای این کار باید منطقی و واقع بینانه به مسائل نگاه کرد.

فاتح یادآور می‌شود: کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل برای تعیین شاخص بحران آب در کشورها اشاره کرده‌ ‌ اگر میزان برداشت کشوری بیشتر از 40 درصد از منابع تجدیدپذیر آن کشور باشد،آن کشور با بحران آب رو به روست، در حالی که این آمار در کشورمان حدود 70درصد برآورد می‌شود.

آخرین خبر از خشکسالی

دوره پایش‌های آبی و کشاورزی، سال آبی نامیده می‌شود. این دوره از ابتدای مهر شروع می‌شود و تا پایان شهریور سال آینده ادامه پیدا می‌کند. با توجه به این که سال آبی 94ـ93 به‌تازگی به پایان رسیده، می‌توان میزان دقیق بارش‌ها را ارائه کرد.

رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی دراین باره می‌گوید: سال آبی 94ـ93 سال آبی مناسبی از لحاظ دریافت بارش‌ها نبود، چون از 31 استان کشور، 27 استان با کمبود بارش نسبت به شرایط بلندمدت خود مواجه بودند. در این میان، استان بوشهر با 45 درصد کاهش نسبت به بلندمدت، دشوارترین وضع را داشت. همچنین در تمام کشور نسبت به شرایط بلندمدت حدود16 درصد کاهش بارش داشته‌ایم.

این در حالی است که اگر سال آبی قبل را در نظر بگیریم، باید یادآور شد در سال آبی 93ـ92 نیز 22 استان با کمبود بارش روبه‌رو بودند. بنابراین با کنار هم قرار دادن این دو سال متوجه می‌شویم‌ 18 استان کشور دو سال پی در پی است که شرایط کمبود بارش نسبت به بلندمدت دارند.

بدهکاری به منابع آب

فاتح با بیان این که پایش خشکسالی با کمک شاخص‌های مختلف ارائه می‌شود، عنوان می‌کند: خشکسالی در کشورمان انباشته شده. شخصی را در نظر بگیرید که برای درآمد روزانه‌اش با مشکل و کمبود مواجه شود . در این حالت او برای رفع نیاز روزانه از پس‌انداز و اندوخته خود استفاده می‌کند. این شخص اگر همه پس‌انداز خود را مصرف کند، ناچار به وام گرفتن رو می‌آورد و درادامه بر میزان بدهی‌اش افزوده می‌شود. در باره منابع آبی کشورمان نیز این شرایط رقم خورده یعنی با محدودیت بارش و افزایش تقاضا و نیاز روزافزون به آب، از منابع و ذخایر موجود آب کشور برداشت شده، بدون آن که برای جایگزینی منابع برداشت شده دست‌کم در کوتاه‌مدت چاره‌ای وجود داشته باشد.

وی یادآور می‌شود: در شاخص‌های بلندمدت مشخص است‌ خیلی از مناطق کشور خشکسالی انباشته و چند‌ساله دارند و چنانچه بارش مناسبی داشته باشیم، بازهم بارش‌ها صرف مصرف روزانه می‌شود، مگر آن که از اکنون برای جبران برداشت‌ها برنامه مشخص داشته باشیم. بنابراین به زمان زیادی نیاز است تا بتوان بدهی انباشته شده قبلی را جبران کرد.

چالش‌های منابع آب در کشور

افت بارش، کاهش حجم آب‌های سطحی، بهره‌برداری بی‌رویه و افت منابع زیرزمینی، افزایش چاه‌های غیرمجاز، گسترش دشت‌های با وضع بحرانی و ممنوعه، تاثیر منفی نظام مالکیت زمین در بهره‌وری منابع آب، افزایش جمعیت،کاهش کیفیت آب از طریق پساب‌های صنعتی، کشاورزی و شهری و در نهایت راندمان پایین آب در کشاورزی از مهم‌ترین چالش‌های منابع آب کشور است.

مهدی آیینی

جامعه