رقابت گاز با نفت در سبد صادراتی ایران

به گزارش جام‌جم، تشدید تحریم‌های نفتی، انگیزه تهران برای افزایش صادرات گاز و یافتن مشتریان جدید آسیایی و اروپایی را بالا برده، به طوری که فهرست طولانی از خریداران بالقوه گاز ایران شکل گرفته و مذاکرات جدی نیز آغاز شده است.

کاهش درآمدهای نفتی ایران در دوران تحریم

دوران تحریم نشان داد درآمدهای نفتی، چندان که باید قابل اتکا و اعتماد نیست و هر لحظه امکان دارد به دلیل تشدید اختلافات بین‌المللی، سایه تحریم‌ها بر سر نفت گسترده شده و درآمدهای نفتی را کاهش دهد.

گزارش سالانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) حاکی از این است که درآمد نفتی ایران در سال گذشته میلادی با کاهش 3/8 میلیارد دلاری به 6/53 میلیارد دلار رسید. این در حالی است که درآمد نفتی ایران در سال پیش از آن 9/61 میلیارد دلار اعلام شده بود. طبق این گزارش، در نتیجه تحریم نفتی غرب علیه ایران و افت قیمت نفت درآمد نفتی ایران طی دو سال گذشته 8/47 میلیارد دلار کاهش یافته است. ایران سال 2012 از محل فروش نفت 4/101 میلیارد دلار درآمد کسب کرده بود. درآمد نفتی ایران در سال 2011 نیز 7/114 میلیارد دلار اعلام شده بود.

تاثیرپذیری شدید درآمدهای نفتی از نوسانات بازار

همچنین‌ علاوه بر تحریم، درآمدهای نفتی به شدت از نوسانات قیمت‌ها در بازارهای جهانی تاثیر می‌پذیرد. به طوری که با سقوط قیمت‌ها در طول یک سال گذشته، درآمدهای نفتی ایران کاهش قابل توجهی یافته است.

بر اساس آمار، افت بیش از ۵۰ دلاری قیمت نفت ایران در هفت ماه نخست سال جاری میلادی باعث زیان حدود ۱۳ میلیارد دلاری ایران از محل صادرات نفت خام شده است. اوپک در گزارش سالانه خود اعلام کرده است متوسط هر بشکه قیمت نفت سنگین ایران در ۷ ماهه نخست سال جاری میلادی 05/51 دلار کاهش داشته است. هر بشکه نفت سنگین ایران در سال گذشته 33/105 دلار معامله شد که این رقم در مدت مشابه سال جاری میلادی به 28/54 دلار رسیده است.

کل درآمد نفتی ایران‌ با فرض صــادرات روزانه 2/1میلیون بشکه‌ای نفت و میعانات گازی طی ماه‌های ژانویه تا جولای 2015 (برابر با دی ۹۳ تا تیر ۹۴)، معادل 678/13 میلیارد دلار برآورد شده است. اما در صورتی که قیمت نفت در سطح 33/105 دلار باقی می‌ماند حدود 543/26 میلیارد دلار طی این هفت ماه، عاید ایران می‌‎شد. بر این اساس، زیان ایران از افت قیمت نفت از ابتدای سال ۲۰۱۵ تا پایان جولای این سال بالغ بر 865/12 میلیارد دلار بوده است. به عبارتی دیگر درآمد نفتی ایران ۴۸ درصد کاهش یافته است.

افزایش رقبای نفتی

به گزارش جام‌جم، مشکل دیگری که طی سال‌های اخیر، صادرات ایران با آن مواجه شده، افزایش رقبایی است که تلاش دارند سهم ایران در بازارهای آسیایی و اروپایی را تصاحب کنند. طی سال‌های اخیر که کشورمان با شرایط سخت تحریم، دست به گریبان بود، برخی صادرکنندگان توانستند سهم ایران را در اختیار بگیرند. بر این اساس عربستان و عراق به بازارهای ایران در قاره آسیا چشم دوختند و روسیه و نیجریه سراغ سهم ایران در بازار اروپا رفتند. به دلیل شباهت زیاد نفت ایران با نفت عربستان و عراق، این کشورها توانستند به راحتی بازار آسیا را در اختیار بگیرند.

نفت اورال روسیه نیز که از لحاظ کیفیت، بسیار به نفت صادراتی ایران به اروپا شباهت داشت، در دوران غیبت ایران از بازار قاره سبز، سهم ایران را اشغال کرد.

بر این اساس، ایران برای افزایش صادرات نفت باید با رقبای سرسختی مبارزه کند که هر روز به تعداد آنها افزوده می‌شود و احتمالا در سال‌های آینده شاهد ظهور رقبایی جدیدتر خواهیم بود.

‌گاز، جایگزین مطمئن نفت

در زمانی که صادرات نفت به طور پیوسته با شرایط سخت‌تری مواجه شده، گاز در حال توسعه نفوذ خود در بازار جهانی انرژی است. تولیدکنندگان گاز بر خلاف نفت‌محدودتر هستند و بنابراین رقابت کمتری در آن جریان دارد. با توجه به افزودن گاز در سبد انرژی جهان است که قرن بیست و یکم به‌عنوان قرن گاز نامگذاری شده است.

افزایش سهم گاز در سبد انرژی جهان

مجموع انرژی مصرفی تولیدشده در جهان از محل سوخت‌های فسیلی (شامل نفت و گاز و زغال سنگ و همچنین انرژی هسته‌ای و هیدروالکتریک و انرژی‌های تجدیدپذیر و زیستی) از سال ٢٠٠٤ تا پایان ٢٠١٤ از 5/10556 میلیون تن معادل نفت خام به 4/12928 میلیون تن افزایش یافته است. اما، گاز طبیعی تولید شده در جهان در ده سال گذشته از ٢٧١١ میلیارد مترمکعب در سال به ٣٤٦١ میلیارد مترمکعب رسیده و دارای افزایش 7/21 درصدی بوده است. طی این دوره، مصرف جهانی گاز طبیعی نیز با افزایش ٦٩٤ میلیارد مترمکعبی از ٢٦٩٩ میلیارد مترمکعب به ٣٣٩٣ میلیارد مترمکعب در سال رسیده که رشد 7/25 درصدی را نشان می‌دهد.

همچنین آمار نشان می‌دهد طی ده سال گذشته، سهم گاز طبیعی از مجموع کل انرژی مصرفی تولید شده از منابع مختلف در جهان از 1/23 درصد به 6/32 درصد افزایش یافته است.

ایران، دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی دنیا

بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، ایران بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گازی دنیاست، هر چند برخی موسسات بین‌المللی انرژی معتقدند که رتبه اول در اختیار روسیه بوده و جایگاه دوم به ایران اختصاص دارد.

اما شرکت بریتیش پترولیوم (بی‌پی) در گزارش‌های چند سال اخیر خود اعلام کرده که ایران دارای بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان است. بر اساس آمارهای شرکت بی‌پی، ایران هم اکنون با داشتن ۳۴ تریلیون متر مکعب ذخایر، بزرگ‌ترین منبع گازی جهان را در اختیار دارد. بر این اساس، بیش از ۱۸ درصد ذخایر متعارف گاز جهان در ایران قرار دارد. این در حالی است که ذخایر نفتی ثابت شده ایران نیز نزدیک به ۱۵۸ میلیارد بشکه برآورد شده که کمی بیشتر از ۹ درصد کل ذخایر نفتی جهان است.

ایران که سهم قابل توجهی از پارس‌جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گازی دنیا را در اختیار دارد، پروژه‌های متعددی را برای افزایش تولید گاز تعریف کرده و بر این اساس قصد دارد با راه‌اندازی فازهای جدید پارس جنوبی، تولید گاز را تا سال ‌96 به یک میلیارد مترمکعب در روز افزایش دهد.

طرح‌های صادرات گاز ایران

قراردادهای گازی، چندساله و طولانی‌مدت هستند؛ بنابراین ثبات قیمت بیشتری دارند. بر این اساس، توجه به افزایش صادرات گاز، می‌تواند درآمد بیشتر و مطمئن‌تری را عاید کشور کند. در حال حاضر، ایران صرفا به ترکیه گاز صادر می‌کند، اما قصد دارد با یافتن مشتریان جدید در منطقه و اروپا، میزان صادرات گاز خود را افزایش دهد. بر این اساس، آغاز صادرات گاز به عراق در ماه‌های آینده در دستور کار است.

پاکستان کشور دیگری است که تمایل خود را برای واردات گاز از ایران اعلام و قراردادی را نیز امضا کرده‌ که البته تاکنون اقدامی برای احداث خط لوله انتقال گاز انجام نداده است.

‌ صادرات گاز به اروپا وکشورهای ورای خلیج فارس

‌ایران، مذاکراتی جدی را با کشورهای حوزه خلیج‌فارس (امارات، کویت، بحرین و عمان) با هدف صادرات گاز انجام داده است. اغلب کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با وجود دارا بودن منابع غنی نفت، از ذخایر کافی گاز محروم هستند و در بین آنها فقط ایران و قطر بر حجم عظیم ذخایر گازی دسترسی دارند و می‌توانند آن را به دیگر کشورها صادر کنند.

اروپا مقصد دیگر صادرات گاز ایران در سال‌های آینده خواهد بود که ایران توجهی ویژه به آن دارد. تخمین زده می‌شود ایران در گام اول بتواند سالانه 25 تا 30 میلیارد مترمکعب گاز به اروپا صادر کند.

هرچند هنوز هیچ قرارداد صادرات گاز به قاره سبز، ‌نهایی نشده، اما مذاکرات رسمی و غیررسمی برای یافتن مشتری و چانه‌زنی بر سر قیمت‌ها جریان دارد.

آرش فراهانی

جام جم