ارتباطات بیشتر، تنهایی عمیق‌تر

با ورود به عصر دیجیتال و تلفن‌های همراه هوشمند، رسانه‌های دیجیتال به عضوی مهم و جدایی‌ناپذیر از خانواده و حلقه دوستان و آشنایان تبدیل شده‌اند؛ عضوی که حتی در بیشتر موارد، خود عامل ایجاد یا تحکیم برخی روابط فامیلی و دوستانه قدیم و جدید است و البته این روی خوشبینانه به قضیه است. بسیاری از دلخوری‌ها، سوء‌تفاهمات، روابط نامتعارف و کمرنگ شدن روابط عاطفی درون خانواده و حلقه‌های کوچک دوستی نیز ناشی از ورود این عضو به درون خانواده‌هاست که با استقبال بسیار زیاد ما از آنها، هر روز قدرتمندتر می‌شوند و رشد می‌کنند.

زندگی امروز ما بیش از حد دیجیتالی شده است؛ بنابراین این سوال در ذهن شکل می‌گیرد که چگونه اینترنت و رسانه‌های اجتماعی، روابط و زندگی شخصی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند؟

در ارتباط، اما تنها

فناوری واقعا هیجان‌برانگیز است، اما در حال حاضر ما را به مسیری هدایت می‌کند که قلبا دوست نداریم در آن حرکت کنیم. ما هم‌اکنون به روشی جدید برای تنها بودن در میان جمع‌ عادت کرده‌ایم. اینها سخنانی هستند که شری ترکل، روان‌شناس برجسته‌ آمریکایی در سخنرانی خود بیان کرد. وی معتقد است گفت‌وگو کردن بسیار متفاوت با پیام‌هایی است که از طریق چت، توییتر و ایمیل رد و بدل می‌شود. به وسیله‌ این پیام‌ها واقعا نمی‌توان یکدیگر را شناخت و درک کرد. ما در خطر هستیم، بنابراین باید راهی پیدا کنیم که بتوانیم از فناوری‌ها طوری استفاده کنیم که زندگی را دوست بداریم.

این سخنرانی و ده‌ها سخنرانی دیگر از صاحب‌نظران و چهره‌های برجسته دنیا چه در کشورهای پیشرفته و صنعتی و چه در کشورهای در حال توسعه نشانه این است که به هر حال ما وارد عصر دیجیتال شده‌ایم و سبک زندگی ما از این عصر و الزامات استفاده از بسیاری فضاها و امکانات آن بشدت متاثر شده است یا خواهد شد.

در واقع ارتباط امروز ما مانند دانه‌های تسبیحی است که نخش پاره شده، یعنی هر چند دانه‌های تسبیح در صورت مقاوم بودن شکسته نمی‌شوند، اما هر‌کدام به تنهایی حتی در صورت جمع بودن کنار هم معنا و مفهوم تسبیح بودن را از دست می‌دهند و نمی‌توانند خاصیت و کاربرد قبلی خود را داشته باشند.

از میان رفتن مرزها

با شروع عصر دیجیتال، فضای آزاد و جدیدی برای شکل‌دهی به یک زندگی دوم (Second Life) مجازی در اختیار بشر قرار گرفت. این واژه در سال‌های نه‌چندان دور و در همین دهه اخیر با آب و تاب بسیاری به عنوان یک امکان بزرگ برای زندگی دلخواه و بدون محدودیت‌های جهان حقیقی مطرح شد که البته با ورود سریع شبکه‌های اجتماعی و استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند در مرحله جدیدتری قرار گرفت. فرد می‌توانست در زندگی دوم مجازی با چهره مطلوب و دلخواه خود حضور پیدا کند و با دیگران به تعامل بپردازد و در واقع مبتنی بر رؤیاهای خویش زندگی کند؛ اما هیچ‌یک از مؤلفه‌های این زندگی واقعیت نداشتند. ورود شبکه‌های اجتماعی که روی تلفن‌های همراه و تبلت‌ها نصب می‌شوند بخشی از این خصوصیات زندگی دوم را تغییر داد و دنیای مجازی و زندگی مجازی را به زندگی واقعی بیشتر نزدیک کرد. ‌ در حال حاضر استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی از مرحله ساخت یک زندگی رویایی و خیالی خارج شده و وارد زندگی روزمره و کار و تحصیل ما شده است، بنابراین دیگر جدا کردن دو زندگی واقعی و مجازی از هم معنای چندانی ندارد. ما با هویت مجازی خود بسیاری از امور دنیای واقعی را مدیریت می‌کنیم و به همین دلیل دیگر نمی‌توانیم شخصیت و نام و هویت کاملا مستقلی در فضای مجازی برای خود بسازیم. این نزدیک شدن زندگی مجازی و حقیقی ما، شخصیت‌های مجازی و حقیقی را نیز بیشتر به هم شبیه کرده است. در واقع از دو زندگی موازی به دو زندگی رسیدیم که در یک نقطه یکدیگر را قطع کرده‌اند و این نقطه تلقی در واقع همانجایی است که باید کمی مسیر و سبک زندگی خود را طبق الگوهای عصر دیجیتال تغییر دهیم تا کم‌کم بتوانیم این دو زندگی را بر هم منطبق کنیم.

گمشده در دنیای دیجیتال

دکتر زهرا حداد، مدرس ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: سبک زندگی مردمان روزگار ما، به صورت باور نکردنی‌ای تحت تاثیر نفوذ و گسترش فناوری‌های نوین رقمی (دیجیتال) قرار گرفته است. باید بپذیریم فناوری نوین خواه ناخواه با خود تاثیرات مفید و مضری به همراه دارد. تغییر سبک زندگی میلیاردها نفر از شهروندان کره خاکی مسأله غیرقابل انکاری است و این که فناوری‌های نوظهور رقمی ما را چنان به خود وابسته کرده که مهم نیست در روستایی دور افتاده در ایران زندگی می‌کنیم یا در خیابان‌های شهرهای بزرگ اروپا و آمریکا و این رقمی شدن زندگی ما انسان‌های کره خاکی، شیوه‌ها و رفتارها و چالش‌هایی را به وجود آورده است.

وی ادامه می‌دهد: البته از بسیاری جهات این نوع زندگی خوب است؛ اما این که ما اعیاد، موفقیت‌ها، غم و شادی و مراسم مختلف را با پیامک‌های متنی، صوتی و تصویری به دوستان و آشنایان تبریک بگوییم عملا بیانگر این مسأله است که خودمان نیز بسرعت به سمت شبیه‌شدن به یک ربات در حرکت و محکوم به طرز تفکر دیجیتال هستیم. ‌ کارشناس پژوهش سازمان اسناد و کتابخانه ملی همچنین در ادامه می‌گوید: رشد و گسترش رسانه‌های رقمی و الکترونیکی و افزایش کاربرد آنها در تمام ابعاد زندگی روزمره از فعالیت‌های تجاری بزرگ بانکی، خرید و فروش رایانه‌ای و آموزش از راه دور رایانه‌ای از مدرسه تا دانشگاه گرفته تا کارهای جزئی درون خانه در حال تغییر دادن عادات بنیادین ما در زمینه‌های مختلف فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. دانش‌آموزان و دانشجویان با استفاده هرچه بیشتر از فناوری‌های آموزشی دیجیتال به شیوه‌های بهتر و منسجم‌تری از تعلیم دست یافته‌اند، هر چند همین موضوع ما را به انسان‌های تصویر مدار و وابسته به تصاویر تبدیل کرده است. از طرفی تلفن‌های همراه بیش از هر ابزار دیگر رایانه و اینترنت را به زندگی روزمره ما وارد کرده است. کافی است یک روز موبایل خود را به همراه نداشته باشیم تا مانند فردی شویم که در جزیره‌ای دورافتاده گمشده است.

آسوده، اما بی‌روح

حمیدرضا شکوهی، کارشناس رسانه نیز معتقد است: عصر دیجیتال بر زندگی ما تاثیرات دوگانه‌ای داشته است. از یک‌سو با توسعه فناوری‌های دیجیتال زندگی بسیار راحت‌تر شده و دسترسی به امکانات مختلف از طریق گوشی تلفن همراه یا یک تبلت یا رایانه شخصی موجب شده همگان، زندگی در فضای دیجیتال و آنلاین را براحتی تجربه کنند، در سایه فناوری‌های نوین با کاهش فاصله‌ها، ارتباطات افزایش یافته بدون آن که برای برقراری تعامل، نیازی به تردد از نقطه‌ای از شهر به نقطه‌ای دیگر یا از کشوری به کشوری دیگر باشد و به این ترتیب زندگی در فضای آنلاین، آسودگی بیشتری به همراه آورده است.

به هر حال چه در وجه مثبت و چه در وجه منفی، عصر دیجیتال بشدت زندگی ما را تغییر داده است. نوع تفریحات و سرگرمی‌ها، شیوه تفکر، مباحثه و مجادله، انجام کارهای اداری، روابط شخصی و دوستانه، ساعت خواب و بیداری، استراحت و... همگی از این رسانه‌های فضای مجازی که ریشه در عصر دیجیتال دارند، تاثیر پذیرفته‌اند. این موارد، همگی مجموعه‌ای از رفتارها و منشی هستند که ما به آن سبک زندگی می‌گوییم.

کاهش تعاملات انسانی

‌حمیدرضا شکوهی :زندگی در عصر دیجیتال، انسان‌ها را از فضای واقعی دور کرده و تعاملات انسانی در فضای فیزیکی را بشدت کاهش داده است. انسان‌ها کنار هم در جمع‌های دوستانه یا خانوادگی حضور فیزیکی دارند، اما در عمل، در فضای مجازی سیر می‌کنند و این به معنای کاهش تعاملات انسانی و ماشینی‌شدن ارتباطات انسانی است که می‌تواند به عنوان آسیب عصر دیجیتال بر سبک زندگی انسان‌ها محسوب شود. به عبارت ساده‌تر، در عصر دیجیتال، تعاملات انسانی به شکل فیزیکی و رودر رو کاهش یافته و ارتباط از طریق فضای مجازی بیشتر شده است.

هانیه نظری

جام‌جم