فراموشی بازی‌های بومی و محلی خراسان شمالی

بر اساس پژوهش‌های یونسکو، بیش از 14 هزار مورد بازی کودکانه در جهان وجود دارد که حدود 10 هزار مورد آن بین ملت‌های مختلف مشترک است و همه کودکان و حتی بزرگسالان در اوقات فراغت با این بازی‌ها سرگرم می‌شوند. از مجموع بازی‌های کودکانه بیش از 50 درصد آن متعلق به قاره آسیا و آفریقاست که این نشان‌دهنده غنی بودن فرهنگ ملل قاره‌های کهن است. در ایران نیز تاکنون بیش از 2000 بازی مفرح و سرگرم‌کننده شناسایی شده است که به بالندگی ذهن و روح کودکان کمک می‌کند، هرچند اغلب این بازی‌ها در یکی دو دهه اخیر و در سایه سنگین بازی‌های مجازی اینترنتی به حاشیه رانده و فراموش شده است.

در این میان،خراسان شمالی با برخورداری از فرهنگ غنی و متشکل از اقوام مختلف دارای بیش از 300 نوع بازی بومی و محلی است که حدود 100 نوع آن در قالب بازی یا ورزش شناسایی شده که شماری از آنها مشابه بازی‌های استان‌های دیگر و با آنها هم‌ریشه است.یک فرهنگی بازنشسته آموزش و پرورش در بجنورد درباره ویژگی این بازی‌ها به جام‌جم می‌گوید: اغلب بازی‌های بومی محلی در محوطه روباز انجام می‌شد. در این شرایط علاوه بر ایجاد تحرک و شادی و نشاط در کودکان، گاهی بزرگ‌ترها نیز در بازی مشارکت می‌کردند که نه‌تنها موجب استحکام روابط والدین و فرزندان می‌شد، بلکه والدین بر نحوه بازی بچه‌ها نیز نظارت داشتند. گاهی نیز در حین بازی گروهی مثل بازی پادشاه و وزیر که در ایامی همچون نوروز در میدان شهر انجام می‌شد، مبالغی برای نیازمندان جمع‌آوری می‌شد که لذت بازی را دوچندان می‌کرد.

رمضانعلی مهرپویا با اشاره به این که بازی‌های بومی و محلی، حس نوعدوستی و صمیمیت را نیز در بچه‌ها تقویت می‌کرد، می‌افزاید: متاسفانه امروزه بازی‌های رایانه‌ای جایگزین بازی‌های بومی و محلی شده که نه تنها پیامد مثبت بازی‌های بومی را ندارد و بی‌تحرکی و تنبلی را در کودکان رواج می‌دهد، بلکه شادی‌های کاذب را به کودکان القا می‌کند و اثرات نامطلوبی بر روح و روان آنها دارد.

علی اکبری، یکی از شهروندان بجنوردی نیز که به گفته خودش بیش از 30 سال است شهرنشین شده و به شغل رانندگی مشغول است، با شور و شوق از بازی‌های بومی دوران نوجوانی خود تعریف می‌کند و می‌گوید: در گذشته بعد از کارهای روزمره، هم سن و سالان در یک نقطه روستا جمع و تا پاسی از شب به بازی مشغول می‌شدند.

به گفته وی، انجام بازی‌های بومی و محلی هم راه به دست آوردن نیرو و نشاط برای ادامه کار و فعالیت روزانه بود و هم بهانه‌ای برای دیدن دوستان و باخبر شدن از احوال آنها هم بود.این شهروند بجنوردی به بازی‌های رایج و مورد علاقه اش در گذشته نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: بازی‌های رایج در منطقه ما کمربند بازی، کبدی، آشق بازی و تیله بازی بود که بیشتر در ایام نوروز و در فضای باز محله انجام می‌شد.

300 نوع بازی خراسان شمالی کتاب می‌شود

مسئول حوزه پژوهش و مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی، با بیان این که تاکنون برای توسعه و احیای بازی‌های بومی و محلی استان اقدامات موثری صورت نگرفته است، می‌گوید: پژوهش‌هایی در زمینه مردم‌نگاری شامل حوزه فرهنگ مادی و غیرمادی مانند خوراک، پوشاک، صنایع‌دستی و هنرهای سنتی و آداب و رسوم در حال انجام است که بخشی از این آداب و رسوم، مربوط به بازی‌های محلی است.

حسین پناهیان با اظهار تاسف از به حاشیه رانده شدن بازی‌های محلی در اکثر نقاط استان، می‌افزاید: هم اکنون بازی‌های بومی و محلی بیشتر در میان عشایر و روستاها آن هم به صورت محدود اجرا می‌شود.وی درباره شناسایی و ثبت ملی بازی‌های بومی و محلی نیز یادآور می‌شود که از بین صدها بازی استان فقط کشتی باچوخه به عنوان یک ورزش بومی و در قالب آیین‌های نوروزی به ثبت رسیده است.

در همین حال، مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی نیز از تدوین کتاب 300 نوع بازی بومی و محلی استان خبر می‌دهد که البته به گفته وی این کتاب هنوز منتشر نشده و درحال تهیه و تدوین است.

قایم باشک، اتک متک، اهم ابر، توپ دو، خرسوز، چوچو، کمربند بازی، کلاه پرک، لپربازی، شاه دزدبازی، پرتاپیک، چسنک بازی، چرق چرغ، هفت‌سنگ، کلاغ پر، طناب‌کشی، قوقو، وسط بازی، لی‌لی بازی، تیله بازی، مچ انداختن، پادشاه و وزیر و خان بازی از جمله بازی‌های محلی خراسان شمالی است که هم‌اکنون فقط نام و یادی از آنها نزد بزرگ‌ترها به یادگار مانده و ضروری است مسئولان استان فقط به گردآوری کتاب برای بازمعرفی این بازی‌ها بسنده نکنند و در جهت احیای این بازی‌ها و آموزش آنها به نسل حاضر گام بردارند.

بهنام وحیدی