چغامیش نخستین شهر ایران

محوطه‌ای بزرگ با وسعت بیش از 17 هکتار که در ابتدا روستایی کوچک بوده است. این تپه در مرکز استان خوزستان در محلی با عنوان دشت شوشان بین رودخانه‌های دز و کارون واقع شده که مستعد کشاورزی و به واسطه آن رشد جمعیت بوده است.

روستایی کوچک که در ابتدا شاید حدود 200 تا 300 نفر را در خود جای داده بود و با بهره‌گیری از منابع آب و خاک مساعد، بزرگ سپس تبدیل به شهر می‌شود.

از این‌رو، این محوطه را می‌توان از نظر باستان‌شناسی یکی از کم‌نظیرترین مکان‌های باستانی در ایران دانست که تداوم سکونت در آن از آغاز به مدت 4000 سال طول کشیده و وارد دوران شهرنشینی می‌شود.

کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه که در سال 1961 از سوی هیاتی از دانشگاه شیکاگوی آمریکا آغاز شد و به مدت 11 فصل ادامه یافت، شواهدی از لایه‌های فرهنگی ـ تاریخی آشکار ساخت که در نوع خود بی‌همتا بوده است، زیرا این مطالعات نشان داد، این لایه‌ها از قدیمی‌ترین استقرارهای مسکونی روستاهای مردمان خوزستان است که پشت سر هم و بدون وقفه ادامه داشته است و بوضوح چگونگی تبدیل یکی از روستاهای اولیه بشر به نخستین‌ شهرهای جهان را عرضه می‌دارد.

از این نظر برخی پژوهشگران، چغامیش را اولین شهر ایران می‌دانند که تاکنون شناخته شده است؛ شهری که دارای ساختمانی بزرگ و یادمانی بوده که احتمالا معبد بوده و بعدها بنا به دلایلی شاید جنگ، سوخته و متروک می‌شود.

این شهر در قرون بعدی، یعنی در هزاره چهارم ق.م (5200 سال پیش) یکی از سه مرکز مهم خوزستان بوده که با شوش رقابت می‌کرده است.

مواد و اشیای تاریخی یافت شده از این محوطه، جزو شاخص‌ترین آثار ایران هستند که بیشتر آن مربوط به دوره پیش از تاریخ می‌شوند.

ظروف سفالین منقوش، مهرهای مسطح و استوانه‌ای، گلنوشته‌ها، اشیای شمارشی و اشیای توخالی گلی مهر شده به عنوان پاکت‌های مهر و موم شده از این محوطه، ظواهری مادی و باقیمانده از جالب‌ترین ابداعات بشری یعنی فعالیت اداری و حسابداری هستند که درنهایت به اختراع خط و نگارش منجر می‌شوند؛ اختراعی که بنیاد زندگی بشر را دچار تحول عظیمی کرد و نتیجه آن ورود جوامع انسانی به دنیای تاریخی است؛ تاریخی که به واسطه آن باستان‌شناسان و مورخان را با اسامی شهرها، مکان‌ها، پادشاهان و موارد دیگر آشنا ساخت.

دکتر علیرضا سرداری - عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی