محیط‌بانی در ارتفاع ۴هزار متری + عکس

هنوز خورشید صبحگاهی از پشت کوه دنا بیرون نیامده و خیابان های یاسوج در سکوت سحرگاهی است که گروههای سرشماری حیات وحش حرکت می کنند.

مقصد پارک ملی و منطقه حفاظت شده دناست. جایی که یکی از غنی ترین مناطق زیستی کره زمین از نظر تنوع گیاهی و جانوری در ایران و دنیاست که در سال ۲۰۱۰ میلادی از سوی سازمان یونسکو به عنوان دهمین ذخیرگاه بیوسفری ایران و پانصد و پنجاهمین ذخیره‌گاه زیست کره دنیا نام گرفت.

کوه دنا از هرکجای یاسوج و اطراف آن پیداست. کوهی که به سان دیواره ای عظیم به طول 90 کیلومتر از شرق به غرب کشیده شده است. ابتدای آن از گردنه سنگ و منگ شروع می شود و در میمند و گاموره به پایان می رسد.

از دور دست که نگاه می کنی این رشته کوه استوار پشت سر یاسوج و سی سخت و دهها روستای دامنه هایش ایستاده و پشت گرمی مردمان دنا نشین است.

اما دنا تنها یک کوه سترگ با سنگ های بزرگ و سخت و ۴۷ قله بالای چهار هزار متر نیست. دنا کوهی است که به جنوب زندگی بخشیده و آبادانی را به مردمان این دیار ارزانی داشته است.

در اطراف این کوه که نماد پاک سرشتان تاریخ است، ۱۸۳ چشمه پرآب می جوشد. همچون چشمه میشی، لواسپید، خکون، نهمون، سریز که سر چشمه بسیاری از رودخانه های پر آب جنوب ایران چون ماربر، بشار، خرسان، کارون و مارون هستند. رودهایی که دشت های تشنه جنوب را سیراب می کنند.

در مسیر رفتن به سوی دنا رود بشار همسفرمان است. رودی که چون اسبی وحشی شیهه می کشد و از میان دره ها و تنگه های پایین دست دنا می گذرد تا هر چه زودتر سرش را بر دامن نیلی خلیج فارس نهد و بیاساید.

بلوط های دنا اما ایستاده اند و رهگذران را به تماشا نشسته اند. آنها تا ارتفاع ۲۵۰۰ متری همه جا را پوشانده اند. در میان این درختان و نواحی و ارتفاعات مختلف گونه های جنگلی دیگری نظیر بنه، کیکم، ارژن، شن و انواع بادام کوهی مشاهده می شود.

هر چه به دنا نزدیکتر می شویم بیشتر مسحور قامت این کوه اسطوره ای می شویم و خود را در کنار اسطوره های آن می بینیم. کوهی که هزار افسانه و راز مگو در دل خود دارد. از آن جمله افسانه کی خسرو پادشاه دادگستر ایران زمین که می گویند در جایی از این کوه به آسمان پرواز کرد.

این افسانه از گذشته های دور سینه به سینه نقل شده و هنوز سالخوردگان و سفید مویان این دیار آن را برای جوانترها بازگو می کنند.

نام هایی در دنا و اطراف آن همچون تل خسرو، چشمه بشو، بردشاه، راه آسمانی، غار کی خسرو و گردنه بیژن به این افسانه رنگ حقیقت می بخشند.

شاید به همین دلیل باشد که عشق به شاهنامه فردوسی در میان مردم این دیار موج می زند و اغلب کهنسالان روستاهای دامنه دنا شاهنامه خوانان متبحری هستند و شعرها و داستانهای شاهنامه را از براند.

اما دنا یکی از آخرین تکه های زمین است که هنوز طبیعت بکر و دست نخورده اش را حفظ کرده و مأمن آخرین نسل از حیات وحش و گونه های نادر گیاهی است.

یکی از همسفران که عضو یکی از تشکل های زیست محیطی است و همچون دیگر همراهان به دنا عشق می ورزد، می گوید: در ذخیره گاه زیست‌کره دنا حدود یک هزار و ۲۵۰ گونه گیاهی شناسایی شده و این منطقه ۱۵.۶ درصد از کل تنوع گیاهی ایران را در خود جای داده که از این تعداد ۴۵ گونه اندمیک دنا است.

غریب سجادیان می افزاید: این منطقه دارای ۱۵۵ گونه جانوری پرنده، ۲۴ گونه جانوری پستاندار، ۲۰ گونه آبزی و ۳۹ خزنده است و پلنگ، کل وبز، قوچ، میش، سیاه گوش، خرس، خرس قهوه ای بزرگ، گرگ، روباه، کفتار، شغال، گورکن، موش کور، موش خرما، سنجاب جنگلی، خرگوش، سمور، راسو، گراز، خفاش نعل اسبی، گربه، کاراکال، گربه شنی، گربه پالاس، خفاش گوش بلند، سگ آبی، تشی و چندین گونه دیگر از مهمترین گونه های جانوری این منطقه هستند.

وقتی به دو راهی کَره می رسیم، حرف های او نا تمام می ماند زیرا مسیرمان باید از هم جدا شود. عده ای به پاسگاه آب سپاه می روند و ما با ماشینی که به استقبالمان آمده به سمت روستای کره و پاسگاه محیط بانی پشت کره می رویم.

ابتدا از روستای زیبای کره می گذریم و پس از آن در جاده ای خاکی و سنگ لاخی به سوی پاسگاه حرکت می کنیم.

زیبایی مسیر آنچنان همه را مجذوب خود کرده که کمتر به تکانهای شدید ماشین در جاده ناهموار توجه می کنیم اما راننده(بیژن آذریان) که خود مسئول پاسگاه محیط بانی «پشت کره» است مدام از وضعیت آن شکایت می کند.

با این حال ما همچنان چشم به طبیعت اطراف دوخته و گوش به صدای زیبای پرندگان باز کرده ایم. اینگار پا به سرزمینی رویایی گذاشته ایم. از میان تنگه ای باریک که عبور می کنیم، آذریان می گوید که «بالای این تنگه قلعه ای باستانی است که هنوز آثاری از آن به جا مانده است».

او قدمت این قلعه را مربوط به دوران ساسانیان می داند اما من در ذهنم به دنبال پیوند این قلعه با اسطوه هایی هستم که نامهایشان بر مکانهایی در دنا جاودان مانده است.

پس از مدتی با گذر از تنگه ها و دره های صعب العبور و جنگل انبوه بلوط به پاسگاه محیط بانی می رسیم. آنجا چندین محیط بان و مسئولین محیط زیست به استقبالمان می آیند.

اکنون دیگر نیمی از آفتاب از پشت کوهها سرکشیده و بر برف های سفید نوک قله های دنا نور پاشیده است. بر خلاف تصورم هوا خیلی سرد نیست و نسیم بهاری قدم به دامنه های دنا هم گذاشته است.

محیط بانان، فعالین تشکل های زیست محیطی، نماینده سازمان محیط زیست، یک محیط بان میهمان و دو مسئول محیط زیست استان همه آماده هستند تا سرشماری حیات وحش را آغاز کنند.

همه برای دیدن حیات وحش دنا سراز پا نمی شناسیم و اصرار داریم هرچه زودتر به ارتفاعات بالاتر برویم. اینجا قلب دناست و صدای تپش زندگی را می توان در جای جای آن شنید.

کل و بزها در اوایل صبح از صخره های کوه پایین می آیند و علوفه های تازه را می چرند. این فرصت خوبی است که بتوانیم با چشم غیرمسلح گله های کل و بز را ببینیم. با خوردن صبحانه ای و نوشیدن چایی گرم همه به اتفاق هم پیاده به سوی ارتفاعات بالا می رویم.

راه ناهموار است و شیب های تندی دارد. شیبهایی که نفس ها را به شماره انداخته است. در میان نفسهای تندی که می زنم به این فکر می کنم که محیط بانان دنا چگونه در تعقیب و گریز شکارچیان این شیب های تند و سنگلاخها را می پیمایند.

دنا همیشه مورد طمع بوده و هفته ای نیست که پژواک گلوله ای تن دنا را نلرزاند و آرامش را از حیات وحش این زیست بوم کهن نگیرد.

۳۰ محیط بان تلاشگر دنا شب و روز ندارند و چشم به کوه و کمرهای دنا دارند تا غریبه ای سکوت زیبای جنگل و آرامش را نشکند.

آنها در حفاظت از این سامان، سرمای سرد زمستان های دنا را به جان می خرند و در زیر آفتاب تموز تابستان جان به لب می شوند تا جریان حیات در دنا ادامه یابد.

محیط بانان دنا در جنگ نابرابر با شکارچیان و دیگر متخلفین زیست محیطی گاهی زخمی می شوند تا زخمی بر چهره طبیعت زیبای این زیست بوم نیفتد، در مواجه با طبیعت خشن این کوه گاهی مصدوم می شوند تا صدمه ای به حیات وحش زده نشود.

در دوسال گذشته محیط بانان این استان چندین بار مورد حمله مسلحانه قرار گرفته و یا مضروب شده اند.

طی این سالها چندین محیط بان کهگیلویه و بویراحمد زخمی و حتی برخی از آنها نقص عضو شدند.

علی افشار، وحید ترحمی، محمد فصیح مفرد و چندین و چند محیط بان دیگر در سال گذشته مجروح شدند و بارها جان این پاسداران طبیعت در درگیری مسلحانه با شکارچیان به خطر افتاده است.

آنها اگرچه بی مهری های زیادی می بینند اما عاشق کارشان هستند و همه ناملایمات را به جان می خرند تا از گنجینه ای که امانت دار آن هستند، حفاظت کنند.

محیط بانی در ارتفاع چهارهزار متری

فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد می گوید: دنا به دلیل صعب العبور بودن یکی از سخت ترین مناطق کشور برای حفاظت است.

جمشید عبدی پور می افزاید: شرایط توپوگرافی دنا به شکلی است که دارای ارتفاعات صعب العبور و دره های عمیق و پرتگاههای خطرناک است و این کار محیط بانی را سخت تر کرده است.

وی افزود: اغلب ماموریت های محیط بانان در ارتفاعات بالای چهارهزار متر است و در هر ماموریت یک جفت کفش و لباس محیط بانان پاره می شود.

عبدی پور با بیان اینکه شرایط محیط بانی در دنا با محیط بانی درمناطق حفاظت شده دشت تفاوت دارد، می گوید: این درحالی است که محیط بانان در مناطق حفاظت شده دشت و کویر با خودرو و موتور جابجا می شوند اما در دنا این کار امکان پذیر نیست و محیط بانها باید با پای پیاده محیط بانی کنند.

فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد عنوان می کند: در کویر اختلاف ارتفاع، پرتگاهها و حمله حیوانات وحشی وجود ندارد اما در دنا یک محیط بان همیشه در خطر است.

عبدی پور افزود: دما در زمستانهای دنا گاهی تا ۱۵ درجه زیر صفر می رسد و شرایط را برای حفاظت بسیار سخت می کند و گاهی یک محیط بان برای دستگیری شکارچی باید چند شبانه روز در کوه بماند.

زخمی شدن ۱۹ محیط بان طی سالهای اخیر

فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد به ضعف قوانین در حمایت از محیط بانان اشاره می کند و می گوید: محیط بانان اگرچه ضابط خاص دادگستری هستند اما همچون نیروهای انتظامی دیده نمی شوند.این در حالی است که شرایط کاری و شغلی آنها سخت تر از ضابطین عام است.

عبدی پور تصریح می کند: در حالی که محیط بانان در سخت ترین شرایط جغرافیایی و توپوگرافی کار می کنند اما سختی کار به آنها تعلق نمی گیرد.

وی عنوان می کند: علاقه به تفنگ و شکار در بین مردم این استان زیاد است و تبع این مسئله، شکارچیان منطقه بیشتر از سایر مناطق هستند و کار محیط بانان بیشتراست.

فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد همچنین به درگیری محیط بانان و شکارچیان و خطرات آن اشاره می کند و می گوید: چندی پیش یک گروه از شکارچیان با اسلحه ژ ۳ و خشاب جنگی به منطقه آمدند و در یک درگیری مسلحانه ۸۰ گلوله ژ ۳ به سوی محیط بانان شلیک کردند.

عبدی پور تصریح می کند: در سالهای اخیر ۱۹ محیط بان در استان در درگیری با شکارچیان زخمی و مضروب شدند.

محیط بانان غم نان دارند

مسئول پاسگاه محیط بانی پشت کره هم از وضعیت معیشت محیط بانان ابراز نگرانی می کند و می گوید: کار محیط بانی کاری بسیار پر استرس و سخت است و فشارهای زیادی به محیط بانان وارد می شود و آنان در سرمای زمستان و گرمای تابستان آن هم در کوه و کمرها و مناطق صعب العبور با کمترین حقوق و هیچ منتی کار می کنند.

بیژن آذریان می افزاید: حقوق محیط بانان چه از نظر کیفی و چه کمی متناسب با شرایط کاری آنها نیست و این حقوق هم کم است و هم سر موقع پرداخت نمی شود و کفاف زندگی آنها را نمی دهد. از لحاظ زمان کار هم سه برابر یک کارمند عادی کار می کنند اما دریافتی بسیار کمی دارند.

وی می گوید: محیط بانان هر لحظه از شبانه روز باید مراقب باشند و روزهای تعطیل و غیر تعطیل ندارند.

آذریان ادامه می دهد: خانواده هایمان را هم خیلی کم می بینیم و در خانه هم که هستیم اگر صدای شلیکی بشنویم باید فوری به کوه بازگردیم.

وی کار محیط بانی در دنا با توپوگرافی ناهموار را بسیار سخت می داند و می گوید: بسیاری از محیط بانان ما از ناحیه کمر، چشم، پا و زانو دچار حادثه شدند.

این محیط بان بیان می کند: شکارچی ها آرامشمان را از بین برده اند و هفته ای نیست که چند گروه شکار در دنا دستگیر نشوند.

وی تصریح می کند: ما محیط بانان خود در طبیعت بزرگ شده ایم و عشق به طبیعت است که باعث شده به رغم همه مشکلات به کارمان ادامه دهیم.

برای مرگ بزکوهی و بزغاله هایش گریه کردم

آذریان بدترین لحظه یک محیط بان را زمانی می داند که با لاشه کشته شده حیات وحش مواجه شود و می گوید: مدتی پیش وقتی لاشه بزکوهی را دیدم که توسط یک حیوان وحشی دریده شده و دو بچه در شکم داشت تا دو روز اشک می ریختم.

خستگی یک محیط بان وقتی بر طرف می شود و لبخند وقتی جای اشک را می گیرد که ببیند زحماتش جواب داده و تعداد حیات وحش منطقه در طول یک سال افزایش یافته است.

سرشماری سالانه حیات وحش که توسط نمایندگان سازمان محیط زیست و تشکل های زیست محیطی انجام می شود فرصتی است تا بتوان لبخند را بر لبان محیط بانان دید.

مثل امروز و «حامد کره» محیط بان جوان دنا که پیشاپیش همه می رود و با دیدن گله ای از حیات وحش لبخند بر لبش شکفته می شود و سرشماران را خبر کند.

خیلی زود اولین گله از کل و بزها نمایان می شود و همه شروع به شمارش می کنند. بعد همه آمار خود را اعلام می کنند اما من آنقدر مجذوب این گله زیبا و پازن های سفید آن شده ام که یادم می رود تا چند شمرده بودم.

آنچه همه بر روی آن توافق می کنند 270 راس است اما حامد بسیار معترض است و می گوید من تا 300 راس را دیدم. آن طرفتر گله ای دیگر نمایان می شود. گله ای که 80 راس است و گویا متوجه حضور ما شده اند و به همین خاطر به سوی میانه کوه می روند.

در دیگر جاهای این منطقه بازهم گله های زیادی از کل و بزها دیده می شوند و زبان فعالین زیست محیطی و نماینده سازمان به تحسین عملکرد محیط بانان منطقه باز می شود و این انگار همه خستگی یکساله محیط بانان را به در می کند.

بالاترین جمعیت کل و بز کشور در کهگیلویه و بویراحمد

مدیرکل محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد، جمعیت گونه غالب پستانداران استان (کل و بز) در مناطق حفاظت شده استان را چشمگیر و قابل توجه می داند.

عطا پورشیرزاد افزود: براساس این سرشماری ها، این استان بالاترین جمعیت کل و بز را در کشور داراست.

وی بیان می کند: این اتفاق میمون نتیجه تلاش شبانه روزی و ایثار و از جان گذشتگی محیط بانان در حفاظت از مناطق حفاظت شده است.

پورشیرزاد می گوید: بیش از ۱۱درصد مساحت کهگیلویه و بویراحمد را مناطق حفاظت شده تشکیل داده و در مجموع بیش از ۳۰۰ هزار هکتار منطقه حفاظت شده در استان وجود دارد که با توجه به وسعت یک درصدی کهگیلویه و بویراحمد نسبت به کشور، این استان در این زمینه جایگاه بسیار خوبی داراست.

تعداد محیط بانان کمتر از استاندارد جهانی

وی تعداد محیط بانان در این استان را به نسبت وسعت مناطق حفاظت شده بسیار کم عنوان می کند و می گوید: طبق استانداردهای بین المللی برای هر هزار هکتار یک محیط بان باید مشغول فعالیت باشد اما هر محیط بان ما جور سه محیط بان را می کشد.

پورشیرزاد بیان می کند: هم اکنون مناطق حفاظت شده این استان تنها یک چهارم استاندارد جهانی محیط بان دارند و ۸۰ محیط بان از مناطق حفاظت شده استان و ۳۰ محیط بان از منطقه حفاظت شده دنا حفاظت می‌کنند.

وی تصریح می کند: فرهنگ غالب علاقه به شکار در استان کار را برای محیط بانان ما سخت کرده و این نیاز به افزایش محیط بانان را بیشتر کرده است.

دستگیری ۴۵۵ متخلف در سال گذشته

مدیرکل محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد می گوید: در سال گذشته ۳۶۹ تخلف زیست محیطی در این استان اتفاق افتاد و در این رابطه ۴۵۵ نفر دستگیر شدند.

پورشیرزاد می افزاید: ۲۸ اسلحه غیر مجاز، ۶۵ اسلحه مجاز و پنج اسلحه جنگی از این متخلفین کشف و ضبط شد.

خطی از تشعشع سرخ غروب خورشید بر قله های دنا افتاده و حالا همه میهمانان امروز دنا به سوی یاسوج و خانه هایشان باز می گردند اما محیط بانان همچون همیشه در دنا می می مانند تا از امانتی که به دستشان سپرده شده حفاظت کنند و آن را به نسل آینده بسپارند.

دنا این زیست بوم کهن زاگرس، همیشه مورد هجوم نامهربانی ها بوده است و جای تازیانه های جهل و باورهای غلط بر تن رنجور آن هویداست. بی شک مرگ اکوسیستم دنا مرگ زندگی در بخشی از جغرافیای ایران است و چه تراژدی غم انگیزی است که جنگل های بلوط بیابان شود، رودخانه اش مرداب و صدای زوزه باد جای آواز خوش پرندگان آن را پر کند.(مهر)