صدای ما، صدای دیگران

اولین دوبله ها، اولین دوبلورها

فعالیت دوبله در سیمای آذری از سال 71 با دوبله ویژه‌برنامه امام صادق (ع) به مدت 17 دقیقه به مدیریت محمد عبادی آغاز شد. بعد از این‌که در سال 1373 مهدی حسین‌زاده و سعید بحرالعلومی با اجرای چند نقش آیتم‌های کوتاه نمایشی در برنامه حکمت‌ها و حکایت‌ها سنگ بنای نخستین کار دوبله نمایشی را گذاشتند، فیلم سینمایی گرداب به مدت 58 دقیقه به مدیریت مهدی حسین‌زاده سال 74 اولین فیلم ایرانی بود که به زبان آذری دوبله شد. آتش در خرمن هم اولین سریال دوبله شده به زبان آذری است که توسط مهدی حسین زاده انجام شد و هشت قسمت 40 دقیقه‌ای را شامل می‌شد.

همان سال، این سریال را فرزاد مشعوف به زبان کردی هم دوبله کرد و آتش در خرمن شد اولین سریال دوبله شده در شبکه سحر. گرگ‌ها دومین سریال دوبله شده به زبان کردی بود که در سال 75 در 12 قسمت 52 دقیقه‌ای به مدیریت فرزاد مشعوف به کردی برگردانده و پخش شد.

اما سیمای اردو فعالیت دوبله را کمی دیرتر از دو سیمای آذری و کردی و در سال 79 با دوبله برنامه صنایع دستی ایران به مدیریت کمال الدین عباسی در 12 قسمت 10 دقیقه‌ای آغاز کرد و پرواز پنجم ژوئن اولین فیلم دوبله شده به زبان اردو است که سال 79 به مدیریت حسین داورنیا به اردو زبانگردانی شد. اولین سریال دوبله شده به زبان اردو هم گمشده است که سال 80 به مدیریت فرزاد مشعوف صورت گرفت و مشتمل بر 22 قسمت 25 دقیقه‌ای بود.

عمده فعالیت زبانگردانی در سیماهای انگلیسی، بوسنیایی و فرانسوی به صورت زیرنویس انجام می‌شود. با این حال از دوبله فیلم سینمایی همسر به زبان انگلیسی در سال 74، دوبله مجله فرهنگی بوسنی به زبان بوسنیایی در همان سال و دوبله برنامه ایرانشهر در سال 78 و فیلم بازی بزرگان در سال 79 به زبان فرانسوی می‌توان به عنوان اولین‌های دوبله در این سیماها نام برد.

آنها که بعدها آمدند

حلقه دوبله در شبکه سحر با افراد معدودی که در این حوزه شروع به کار کردند و اتفاقاً برخی شان غیرحرفه‌ای و دارای مشاغل و تخصص‌های دیگری بودند و صرفاً به دلیل آشنایی و تسلط بر زبانی خاص به همکاری فراخوانده می‌شدند، شکل گرفت، البته تعدادی هم از بازیگران تئاتر در این گروه‌ها حضور داشتند.

اما بتدریج و با گذشت زمان بر تعداد گویندگان عرصه دوبله در شبکه سحر و تجربه آنها افزوده شد. از سوی دیگر با افزایش ساعات پخش برنامه‌های شبکه سحر و نیاز به دوبله فیلم و سریال‌های متعدد برای رضایت مخاطبان، توجه به این حرفه بیش از پیش از سوی مدیران شبکه مدنظر قرار گرفت. به طوری که اکنون در سیماهای شش‌گانه شبکه سحر، گروه‌های مختلف دوبله در داخل و خارج از کشور به دوبله مستندها، سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی مشغول هستند. علاوه بر این برخی از بازیگران سینما و تلویزیون نیز در دوبله شبکه سحر حضور دارند که از آن جمله می‌توان به حضور میرطاهر مظلومی و ولی‌الله مومنی در دوبله آذری و گویندگی بهزاد فراهانی در دوبله سریال نردبام آسمان به زبان فرانسوی اشاره کرد.

و ما... از پل رد شدیم

دوبله، پلی فرهنگی بین جوامع مختلف است که به انتقال داشته‌های فرهنگی و میراث معنوی یک کشور به خارج از مرزهای آن کمک می‌کند. اصول و پایه‌های دوبله به عنوان یک هنر – فن، در شبکه‌های داخلی و برون‌مرزی یکی است اما شکل و فرم آن از نظر زبانی متفاوت بوده و در شبکه‌های برون‌مرزی با سختی‌های بیشتری همراه است. در کار ترجمه فیلم و سریال باید از مترجمی استفاده شود که به ادبیات و بویژه ادبیات نمایشی مسلط باشد، دیالوگ و اصطلاحات را بخوبی بشناسد و ترجمه را به گونه‌ای انجام دهد که صدا با حرکت لب‌ها مطابقت داشته باشد.

محمدعلی نوروش دوبلور و مدیر دوبلاژ سیمای آذری در این زمینه می‌گوید: ترجمه یکی از موارد مهم در دوبله و در اصل پایه آن به شمار می‌رود. ما در حال حاضر مترجم‌های بسیار خوب و ماهری در شبکه سحر داریم که در اصل مترجم خبر و تفسیر سیاسی بوده‌اند و با گسترش کار دوبله آثار داستانی، بتدریج در این حوزه شروع به ترجمه و کسب تجربه کرده‌اند.

حمیدرضا پاکزاد سرپرست دوبلاژ و صدابردار نیز با تاکید بر این‌که کار دوبله در شبکه‌های برون‌مرزی سخت‌تر از شبکه‌های داخلی است، می‌گوید: با توجه به این‌که زبانگردانی و دوبله در شبکه سحر به عنوان یک شبکه برون‌مرزی به زبانی غیر از زبان رسمی کشور انجام می‌شود، اصطلاحات باید با احتیاط بیشتری به کار رود. ضمن این‌که سینک زدن کار نیز بسیار مشکل تر است. یافتن عوامل مسلط به زبان مورد نظر و جمع کردن آنها کنار هم مشکل دیگری است که در دوبله برون‌مرزی با آن مواجه هستیم.

یک لهجه، یک گویش؛ مساله این است

یکی از ویژگی‌های دوبله در شبکه‌های برون‌مرزی مثل سیمای آذری و کردی، وجود لهجه‌های مختلف و مشکل رسیدن به لهجه و گویش واحدی است که برای همه مخاطبان سیما قابل فهم باشد.

علی احمدی آده که سال‌هاست در سیمای آذری، مدیریت دوبلاژ برنامه‌های متعدد نمایشی و غیر نمایشی را به عهده داشته، در این باره می‌گوید: با این‌که در نگاه اول، ما در ایران آذری زبان کم نداریم، همه سعی ما این است که گویش مورد استفاده در دوبله آذری به لهجه آذری باکویی یعنی لهجه مردم مخاطب ما نزدیک باشد که این کار را بسیار سخت می‌کند. از طرف دیگر وقتی افراد مسلط به این لهجه را پیدا می‌کنیم با مشکل دیگری روبه‌رو می‌شویم که به تسلط ناکافی برخی از این افراد به کتابت و قرائت آذری رایج در جمهوری آذربایجان برمی‌گردد و همین موضوع کار گزینش افراد کاملا مناسب برای حضور در گروه‌های دوبله را دشوارتر می‌کند.

تخصص و آموزش؛ هر دو با هم

دوبله فارسی از قدمتی حدودا 50 ساله برخوردار است و از افراد متخصص و حرفه‌ای بهره می‌برد، اما دوبله در شبکه‌های برون‌مرزی مثل سحر با توجه به قدمت کمی که دارد و به زبان‌های گوناگون انجام می‌شود، از چنین امکانی برخوردار نبوده یا کمتر برخوردار است.

در دوبله فارسی به طور مرتب افراد مستعد شناسایی شده و برای این کار آموزش می‌بینند، اما یافتن افرادی که به زبان‌های مورد نیاز شبکه مسلط باشند کار دشواری است و از آن مشکل‌تر، گرد هم آوردن این افراد و آموزش آنهاست، چون عده زیادی از آنها در رشته‌هایی غیر از سینما، تئاتر و تلویزیون تحصیل کرده و در شاخه‌های مختلفی مشغول به کار هستند، بنابر این هماهنگی آنها برای حضور در دوبله خود حدیثی مفصل دارد.

فرزاد مشعوف گوینده و مدیر دوبلاژ کردی و اردو در این باره می‌گوید: گویندگان دوبله فارسی اغلب افراد آموزش دیده و گلچین شده هستند، اما در شبکه‌های برون‌مرزی معمولا گویندگان واجد چنین تجربه و آموزشی نبوده و اغلب دوره‌های تخصصی دوبله را نگذرانده اند و فقط به دلیل تسلط به زبان سیما و علاقه به این زمینه، در عرصه دوبله فعالیت می‌کنند. ضمن این‌که به عنوان نمونه واحد دوبلاژ در شبکه سحر وجود ندارد و هر سیما در واقع امور دوبلاژ خود را هم به طور مستقل اداره می‌کند که این امر باعث می‌شود امکان آموزش به طور متمرکز فراهم نشود.

گامی مهم در جذب مخاطب

یکی دیگر از مواردی که بر اهمیت دوبله دراین شبکه‌ها می‌افزاید، نقش و تاثیر غیر قابل انکار آن در جذب و از آن مهم‌تر حفظ مخاطب در مورد برخی زبان‌ها و گویش‌ها است. به طور مثال در‌باره زبان اردو، فهم و درک مخاطبان اردو زبان از نگارش این زبان پایین تر از تلفظ و بیان آن است، بنابر این از آنجا که اردو زبان‌ها با زیرنویس بسختی ارتباط برقرار می‌کنند، ضرورت دوبله به این زبان، چند برابر بوده و در بعد جلب مخاطب اهمیت ویژه‌تری پیدا می‌کند.

شیدا اسلامی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)