راز داروهای ضدافسردگی
یک‌سوم بزرگسالان در انگلستان، یعنی حدود هشت‌میلیون نفر، داروهای ضدافسردگی مصرف می‌کنند. بااین‌حال، حتی پزشکان هم به‌طور کامل نمی‌دانند این داروها دقیقا چگونه بر مغز تأثیر می‌گذارند. رایج‌ترین گروه داروهای ضدافسردگی، مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین یا SSRI هستند.
برای دهه‌ها تصور می‌شد این داروها کمبود هورمون شادی، یعنی سروتونین را جبران می‌کنند. بااین‌حال، داروهای ضدافسردگی از زمان اختراع‌شان در اواخر دهه ۱۹۸۰ تغییر زیادی نکرده‌اند و هنوز نحوه دقیق عملکردشان مشخص نیست.می‌دانیم که SSRIها باعث آزادشدن سروتونین در مغز می‌شوند، اما به گفته گلین لوئیس، استاد روانپزشکی اپیدمیولوژیک در دانشگاه کالج لندن «پس از این اثر اولیه دارویی، زنجیره اتفاقات بعدی مشخص نیست». واقعیت عجیب این است که «ما واقعا نمی‌دانیم» چرا این داروها در درمان افسردگی، اختلال وسواسی-اجباری (OCD) و برخی دیگر از اختلالات مفید هستند و چرا فقط روی بعضی افراد جواب می‌دهد. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که فرض رایج کمبود سروتونین در افراد افسرده درست نیست و SSRIها به‌سادگی آن را اصلاح نمی‌کنند.به این پیچیدگی‌ها، یافته‌های یک مطالعه جدید افزوده شده که نشان می‌دهد داروهای مختلف ضدافسردگی، بسته به نوع آن، می‌توانند عوارض متفاوتی ایجاد کنند، ازجمله افزایش وزن، فشارخون بالا و تغییر ضربان قلب. این یافته‌ها اهمیت بالینی فوری دارند و بر نحوه تجویز داروها، به‌ویژه برای افرادی با مشکلات قلبی یا وزنی تأثیر می‌گذارند.
انواع داروهای ضدافسردگی
SSRI (مهارکننده بازجذب انتخابی سروتونین) این داروها سطح سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند. سروتونین نه‌تنها موجب تنظیم خلق‌وخو را می‌شود، بلکه در خواب، اشتها، رفتار جنسی و فرآیندهای فیزیکی مانند هضم و لخته‌شدن خون نقش دارد. SNRI (مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین) مشابه SSRIها هستند، اما علاوه بر سروتونین، نوراپی‌نفرین یا نورآدرنالین (هورمونی که در پاسخ «جنگ یا گریز» نقش دارد) را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.
NASSA (داروهای نوراپی‌نفرین و سروتونرژیک خاص) باعث افزایش نوراپی‌نفرین و سروتونین می‌شوند و در برخی بیماران‌عوارض جنسی کمتری نسبت به SSRI دارند، اماممکن است خواب‌آلودگی ایجاد کنند.
TCA (داروهای سه‌حلقه‌ای قدیمی) کمتر استفاده می‌شوند و در صورت اوردوز خطرناک هستند و عمدتا برای موارد شدید و مقاوم به درمان به کار می‌روند.
اثر SSRI بر مغز
SSRIها باعث افزایش سطح سروتونین در مغز می‌شوند. افزایش سروتونین در مغز شادی، آرامش و تمرکز بهتری ایجاد می‌کند. تحقیقات تصویربرداری مغزی نشان می‌دهد که SSRIها ممکن است فعالیت آمیگدالا (مرکز ترس) و هیپوکامپ (مرکز حافظه) را کاهش دهند. همچنین، مصرف طولانی‌مدت SSRI می‌تواند شکل و اندازه بخش‌هایی از مغز مانند قشر سینگولات قدامی و هیپوکامپ را تغییر دهد. این تغییرات ممکن است به «نرمال‌سازی» فعالیت مغز و بهبود حالت روانی کمک کنند، اما در همه افراد مشاهده نمی‌شوند. اثر داروها متفاوت است؛ برخی بهبود بیشتر و برخی دیگر تنها تغییرات جزئی احساس می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که SSRIها برای افسردگی خفیف چندان مؤثر نیستند و در افسردگی متوسط تا شدید بهتر است با روان‌درمانی ترکیب شوند. یکی از دلایل این تأثیر، افزایش «انعطاف‌پذیری عصبی» (نوروپلاستیسیتی) مغز توسط این داروهاست که افراد را برای پذیرش روان‌درمانی آماده می‌کند.
نقد نظریه کمبود سروتونین
با وجود باورعمومی،شواهدکمی وجود دارد که نشان دهد افسردگی، ناشی از کمبود سروتونین است. مطالعات اخیر نشان می‌دهندSSRIها کمبود سروتونین را برطرف نمی‌کنند، بلکه بیشتر پاسخ احساسی فردبه افکارمنفی راتغییر می‌دهند.اولین داروهای ضدافسردگی در دهه ۱۹۵۰ به‌طور تصادفی کشف شدند وSSRI ها از اوایل دهه ۱۹۹۰ به‌طور گسترده تجویز می‌شوند.از سال ۲۰۰۰، مصرف این داروها نه‌تنها تعداد مصرف‌کنندگان را افزایش داده، بلکه مدت زمان مصرف را نیز طولانی‌تر کرده است. حدود یک‌چهارم افراد مصرف‌کننده SSRIها بیش از پنج سال از این داروها استفاده کرده‌اند. این داروها اکنون نه‌تنها برای افسردگی، بلکه برای اضطراب، OCD، PTSD و درد مزمن نیز تجویز می‌شوند.
اثربخشی و عوارض جانبی
مطالعات نشان می‌دهند که در حدود ۷۵درصد افراد مبتلا به افسردگی شدید، مصرف داروها مؤثر بوده است. بااین‌حال، بررسی‌های بالینی نشان می‌دهند که تأثیر داروها نسبت به دارونما (پلاسبو) تنها کمی بیشتر است. به‌همین‌دلیل، داروها به‌طور گسترده تجویز می‌شوند، چون نسبتا مؤثرند، عوارض قابل‌تحملی دارند، ارزان هستند و به‌راحتی در دسترس پزشکان قرار می‌گیرند.
مطالعات جدید از دانشگاه‌های کینگز کالج لندن و آکسفورد نشان می‌دهند که اثرات جسمانی داروها بسیار متنوع است. برخی باعث افزایش‌وزن سریع، افزایش ضربان‌قلب یا فشارخون می‌شوند و برخی دیگر اثر معکوس دارند. عوارض دیگری نیز گزارش شده است: احساس بی‌حسی، مشکلات جنسی حتی پس از قطع دارو، خواب‌آلودگی و... . برای مثال، مصرف اسکیتالوپرام ممکن است طی دو سال تقریبا هشت‌کیلو افزایش وزن ایجاد کند. همچنین خطراتی مانند خونریزی، مشکلات بارداری، پوکی استخوان و شکستگی وجود دارد که به نظر با سطوح بالای سروتونین مرتبط است.
کنارگذاشتن داروها نیز دشوار است: خستگی، نوسانات خلقی، مشکلات خواب و احساس «شوک الکتریکی مغزی» از عوارض متداول است. بین ۱۰ تا ۲۰ درصد افراد نمی‌توانند داروها را قطع کنند و در برخی موارد این میزان تا ۴۰ درصد گزارش شده است.
آسیب‌های احتمالی داروهای ضدافسردگی
پروفسور مونکریف معتقد است که آسیب‌های احتمالی داروهای ضدافسردگی ممکن است بیشتر از فواید آنها باشد. او مخالف تجویز بیش از حد داروهاست و بر این باور است که SSRIها ممکن است تنها به‌طور موقت اثر آرام‌بخش داشته باشند. بااین‌حال، حتی اگر نحوه دقیق کارکرد SSRIها مشخص نباشد، پزشکان نباید تجویز آنها را متوقف کنند؛ زیرا داروها در بسیاری از افراد مفید هستند و شواهد کافی برای اثبات ضرر مطلق وجود ندارد. در نهایت، داروهای ضدافسردگی به شیوه‌های پیچیده و گوناگون عمل می‌کنند، اثربخشی‌شان به فرد بستگی دارد و هنوز علم پزشکی دقیقا نمی‌داند چرا فقط برای برخی مفیدند.این موضوع نشان می‌دهد که مغز انسان یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌هاست و فهم کامل اثر داروها بر آن هنوز در مراحل ابتدایی است.
انواع داروهای ضدافسردگی
SSRI (مهارکننده بازجذب انتخابی سروتونین) این داروها سطح سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند. سروتونین نه‌تنها موجب تنظیم خلق‌وخو را می‌شود، بلکه در خواب، اشتها، رفتار جنسی و فرآیندهای فیزیکی مانند هضم و لخته‌شدن خون نقش دارد. SNRI (مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین) مشابه SSRIها هستند، اما علاوه بر سروتونین، نوراپی‌نفرین یا نورآدرنالین (هورمونی که در پاسخ «جنگ یا گریز» نقش دارد) را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.
NASSA (داروهای نوراپی‌نفرین و سروتونرژیک خاص) باعث افزایش نوراپی‌نفرین و سروتونین می‌شوند و در برخی بیماران‌عوارض جنسی کمتری نسبت به SSRI دارند، اماممکن است خواب‌آلودگی ایجاد کنند.
TCA (داروهای سه‌حلقه‌ای قدیمی) کمتر استفاده می‌شوند و در صورت اوردوز خطرناک هستند و عمدتا برای موارد شدید و مقاوم به درمان به کار می‌روند.
اثر SSRI بر مغز
SSRIها باعث افزایش سطح سروتونین در مغز می‌شوند. افزایش سروتونین در مغز شادی، آرامش و تمرکز بهتری ایجاد می‌کند. تحقیقات تصویربرداری مغزی نشان می‌دهد که SSRIها ممکن است فعالیت آمیگدالا (مرکز ترس) و هیپوکامپ (مرکز حافظه) را کاهش دهند. همچنین، مصرف طولانی‌مدت SSRI می‌تواند شکل و اندازه بخش‌هایی از مغز مانند قشر سینگولات قدامی و هیپوکامپ را تغییر دهد. این تغییرات ممکن است به «نرمال‌سازی» فعالیت مغز و بهبود حالت روانی کمک کنند، اما در همه افراد مشاهده نمی‌شوند. اثر داروها متفاوت است؛ برخی بهبود بیشتر و برخی دیگر تنها تغییرات جزئی احساس می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که SSRIها برای افسردگی خفیف چندان مؤثر نیستند و در افسردگی متوسط تا شدید بهتر است با روان‌درمانی ترکیب شوند. یکی از دلایل این تأثیر، افزایش «انعطاف‌پذیری عصبی» (نوروپلاستیسیتی) مغز توسط این داروهاست که افراد را برای پذیرش روان‌درمانی آماده می‌کند.
نقد نظریه کمبود سروتونین
با وجود باورعمومی،شواهدکمی وجود دارد که نشان دهد افسردگی، ناشی از کمبود سروتونین است. مطالعات اخیر نشان می‌دهندSSRIها کمبود سروتونین را برطرف نمی‌کنند، بلکه بیشتر پاسخ احساسی فردبه افکارمنفی راتغییر می‌دهند.اولین داروهای ضدافسردگی در دهه ۱۹۵۰ به‌طور تصادفی کشف شدند وSSRI ها از اوایل دهه ۱۹۹۰ به‌طور گسترده تجویز می‌شوند.از سال ۲۰۰۰، مصرف این داروها نه‌تنها تعداد مصرف‌کنندگان را افزایش داده، بلکه مدت زمان مصرف را نیز طولانی‌تر کرده است. حدود یک‌چهارم افراد مصرف‌کننده SSRIها بیش از پنج سال از این داروها استفاده کرده‌اند. این داروها اکنون نه‌تنها برای افسردگی، بلکه برای اضطراب، OCD، PTSD و درد مزمن نیز تجویز می‌شوند.
اثربخشی و عوارض جانبی
مطالعات نشان می‌دهند که در حدود ۷۵درصد افراد مبتلا به افسردگی شدید، مصرف داروها مؤثر بوده است. بااین‌حال، بررسی‌های بالینی نشان می‌دهند که تأثیر داروها نسبت به دارونما (پلاسبو) تنها کمی بیشتر است. به‌همین‌دلیل، داروها به‌طور گسترده تجویز می‌شوند، چون نسبتا مؤثرند، عوارض قابل‌تحملی دارند، ارزان هستند و به‌راحتی در دسترس پزشکان قرار می‌گیرند.
مطالعات جدید از دانشگاه‌های کینگز کالج لندن و آکسفورد نشان می‌دهند که اثرات جسمانی داروها بسیار متنوع است. برخی باعث افزایش‌وزن سریع، افزایش ضربان‌قلب یا فشارخون می‌شوند و برخی دیگر اثر معکوس دارند. عوارض دیگری نیز گزارش شده است: احساس بی‌حسی، مشکلات جنسی حتی پس از قطع دارو، خواب‌آلودگی و... . برای مثال، مصرف اسکیتالوپرام ممکن است طی دو سال تقریبا هشت‌کیلو افزایش وزن ایجاد کند. همچنین خطراتی مانند خونریزی، مشکلات بارداری، پوکی استخوان و شکستگی وجود دارد که به نظر با سطوح بالای سروتونین مرتبط است.
کنارگذاشتن داروها نیز دشوار است: خستگی، نوسانات خلقی، مشکلات خواب و احساس «شوک الکتریکی مغزی» از عوارض متداول است. بین ۱۰ تا ۲۰ درصد افراد نمی‌توانند داروها را قطع کنند و در برخی موارد این میزان تا ۴۰ درصد گزارش شده است.
آسیب‌های احتمالی داروهای ضدافسردگی
پروفسور مونکریف معتقد است که آسیب‌های احتمالی داروهای ضدافسردگی ممکن است بیشتر از فواید آنها باشد. او مخالف تجویز بیش از حد داروهاست و بر این باور است که SSRIها ممکن است تنها به‌طور موقت اثر آرام‌بخش داشته باشند. بااین‌حال، حتی اگر نحوه دقیق کارکرد SSRIها مشخص نباشد، پزشکان نباید تجویز آنها را متوقف کنند؛ زیرا داروها در بسیاری از افراد مفید هستند و شواهد کافی برای اثبات ضرر مطلق وجود ندارد. در نهایت، داروهای ضدافسردگی به شیوه‌های پیچیده و گوناگون عمل می‌کنند، اثربخشی‌شان به فرد بستگی دارد و هنوز علم پزشکی دقیقا نمی‌داند چرا فقط برای برخی مفیدند.این موضوع نشان می‌دهد که مغز انسان یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌هاست و فهم کامل اثر داروها بر آن هنوز در مراحل ابتدایی است.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
کامران نجفزاده، از گزارشگری تا گفتوگوهای بیپرده در شبکه نسیم
چالشهای بیشتر در فصل جدید برمودا
«جامجم» در گفتوگو با رئیس سازمان هواشناسی کشور بررسی کرد
ابردزدی از شایعه تا واقعیت
