میراث مشترک ایران و روسیه

همچنانکه در کتابخانه‌های روسیه نیز آثار دستنویس متعددی به زبان روسی می‌توان یافت که در آنها بخش‌هایی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین، به اجمال و تفصیل معرّفی شده است و در این میان دستنویس‌های هم وجود دارند که تحولات فرهنگی، روابط تاریخی، تعاملات اجتماعی و اقتصادی، ارتباطات سیاسی و حتّی تقابلات نظامی بین دو کشور ایران و روسیه را به گونه‌ای گزارش کرده‌اند، کما اینکه نسخه‌هایی نیز می‌توان به زبان فارسی یافت که به روابط بین روسیه و عثمانی یا انگلستان و فرانسه و مانند آنها می‌پردازد.

با این اوصاف، در میان چرخه پژوهش‌های درون کشوری یا حتی بین المللی، به نظر می‌رسد درباره این نوع آثار تراثی مشترک، تاکنون فعالیت‌ها اندکی صورت گرفته است و با این پیش فرض، برمجامع علمی دو کشور، ضروری است، به این منابع مهمّ تراثی و کهن، بیش از پیش توجّه نمایند. تردیدی نیست با تلاش‌های علمی و با نگاه منشوری به زوایای مختلفِ این متون گرانسنگ، می‌توان بسیاری از حلقه‌ها و نقاط تاریک و مبهمِ روابط تاریخی میان دو کشور و تعاملات فرهنگی دو ملّت ایران و روسیه را روشن می‌گردد.

در این نوشتار کوتاه، فهرستواره‌ای از این دستنویس‌های ارزشمند، موجود در گنجینه‌های تراثی ایران اسلامی، ارائه گردیده است؛ آثاری که نقطه تلاقی تعاملاتِ علمی ـ فرهنگی دو ملتِ ایران و روسیه محسوب می‌گردند. این لیست به عنوان براعتِ استهلالِ این بحث، تقدیم خوانندگان گرامی وبگاه خبری نسخ خطی (بساتین)، می‌گردد.

آلبوم عکس ابنیه تاریخی روسیه تزاری (عکس)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۱۱۷۷۱.

آلبوم عکس خانواده سلطنتی تزار روسیه (عکس)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۱۳۸۸۵.

آیینه سکندری (تاریخ روسیه)

از: محمدحسن خان اعتماد السلطنه.

ـ مشهد ـ رضوی، ش: ۴۰۷۶.

اتفاق مثلث روس و آلمان و اطریش (سیاست)

ـ تبریز ـ ملّی، ش: ۳.

اخبار ایران و روس و افغانستان (اسناد)

ـ تهران ـ وزارت امور خارجه، ش: ۱.

اخبار روزنامه سن پطرزبورغ (روزنامه)

از: علیقلی بن محمد باقر، کاشانی.

ـ تهران ـ ملّی، ش: ۲.

ترجمه اخبار روزنامه های ژورنال دو سن پطرزبورغ و تان (روزنامه)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۸۵۵۹ .

ترجمه اخبار روزنامه های مختلف لاتیورکی و ژورنال دوسن پطرزبورغ و روزنامه گرافیک (روزنامه)

از: ماردروس.

ـ تهران ـ ملّی، ش: ۸۴.

اخبار روزنامه های هند: ترجمه اخباری از روزنامه کوه نور لاهور مبنی بر اجاره مشهد به وسیله روسها و ... (روزنامه)

از: حسین بن رضا، حائری صدرالمعالی.

ـ تهران ـ ملّی، ش: ۱۷۹۲.

اخبار روسیه (روزنامه)

از: ماردروس .

ـ قم ـ معصومیه، ش: ۲.

ترجمه اخبار عالم از 1874 سن پطرز بورغ ... (روزنامه)

از: ماردروس.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۸۶۴.

از عقاب تزار به بیرق سرخ (تاریخ انقلاب روسیه)

از: یتراسکنف

ـ قم ـ مسجد اعظم، ش: ۲.

استقراض روس از بانک های فرنگستان (اقتصاد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۳۴.

اسناد / اسناد درباره روسیه، انگلستان و ... (اسناد)

ـ تهران ـ دانشگاه، ش: ۸۴۳۳ .

اعلان بانک اسقراضی روسی (اسناد)

ـ تهران ـ شورا، ش: ۱۰۱.

اقدامات روسیه درآسیای مرکزی (تاریخ روسیه)

ـ تهران ـ حقوق، ش: ۱۸۶/ج.

پولتیک روس در ایران (سیاست)

از: ملکم خان.

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۱۵.

پولتیک روس و انگلیس (سیاست)

از: ملکم خان.

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۱۳۶۰۴.

پولیتیک ایران درباره سیاست دولتین روس و انگلیس (سیاست)

ـ تبریز ـ ملی، ش: ۲۶۴۳ و رشت ـ جمعیت نشر فرهنگ، ش: ۴.

پیمان بازرگانی درباره ورشکستگی اتباع ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ دانشگاه ش: 4-۳۷۸۷.

پیمان بازرگانی میان ایران و روس در ۵ شعبان ۱۲۴۳ (اسناد)

ـ تهران ـ دانشگاه ش: 2-۳۷۸۷.

پیمان بازرگانی میان ایران و روسیه (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۳۹- ۳۷۸۵.

پیمان ترکمانچای (اسناد)

ـ تهران ـ دانشگاه ش: ۱-۳۷۸۷؛ تهران ـ ملک، ش: 2-۳۷۸۵.

پیمان تشریفات سفیران ایران و روس در ترکمانچای در ۵ شوال ۱۲۴۳ (اسناد)

ـ تهران ـ دانشگاه ش: ۳-۳۷۸۷.

پیمان گلستان (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۲۶-۳۶۸۱.

پیمان نامه درباره الحاق طالش به روسیه و مسائل مربوط به آذربایجان (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۹-۳۷۸۵.

پیمان نامه درباره تشریفات و سفیران میان ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۸-۳۷۸۵.

پیمان نامه مهاجرت تبعه ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: 7-۳۷۸۵.

تاریخ اروپا و روسیه (تاریخ)

ـ قم ـ مسجد اعظم، ش: ۱۲۴۱.

تاریخ الکساندر اول امپراطور روس (تاریخ روسیه)

از: ماردروس

ـ تهران ـ ملیّ ش: ۴۷۴.

تاریخ ایران ـ جنگ های ایران و روس (تاریخ ایران و روسیه)

ـ قم ـ مسجد اعظم، ش: ۱۱.

تاریخ بخارا (ترجمه از روسی) (تاریخ)

ـ قم ـ مسجد اعظم، ش: ۱-۴۰۷۹.

تاریخ پطر کبیر(تاریخ روسیه)

از: ولتر

ـ تهران ـ ملیّ ش: ۴۷۶؛ قم ـ گلپایگانی ش: ۱؛ تهران ـ مجلس، ش: ۴۰۷۱.

تاریخ پطر کبیر (تاریخ روسیه)

ـ قم ـ مسجد اعظم، ش: ۱۰-۲۴۸۳.

تاریخ جنگ روس و عثمانی (تاریخ روسیه و عثمانی)

از: محمدکاظم بن احمد، محلاتی.

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۵۶۰۱.

تاریخ جنگ روس و عثمانی (تاریخ روسیه و عثمانی)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۲۲۷۵ و 2276.

تاریخ جنگ مشرق زمین (جنگ روسها و ترکها (تاریخ روسیه و عثمانی)

از: محمدکاظم بن احمد، محلاتی

ـ تهران ـ ملّی، ش: 654 و ۱۵۴۴.

تاریخ جنگهای ایران و روس (تاریخ ایران و روسیه (به ترکی و فارسی)

ـ تهران ـ ملّی، ش: ۱۵۹۲۴.

تاریخ روسیه (تاریخ)

از: اسکندر بن یعقوب، ابکاریوس.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۴۶.

تاریخ روسیه (تاریخ)

از: ولادیمیر سرگئیویچ سالاویوف.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۷۱۶.

تاریخ روسیه (تاریخ به ترکی)

ـ تهران ـ اصغر مهدوی ش: ۵۱۶.

تاریخ روسیه (تاریخ)

از: ناشناخته

ـ تهران ـ ملک، ش: ۴۳۴۰.

تاریخ مختصری از روسیه (تاریخ)

ـ قم ـ مرعشی، ش: ۲-۷۳۴۰.

تاریخ روسیه (تاریخ)

ـ قم ـ مسجد اعظم، ش: ۱۵۹۷.

تاریخ روسیه برای اطفال دبستان (تاریخ)

از: ولادیمیر سرگئیویچ، سالاویوف.

ترجمه: محمود میرزا بن بهمن میرزا.

ـ اصفهان ـ صارم الدوله، ش: ۹۴۶؛ ش: ۹۴۷؛ ش: ۹۴۸؛ ش: ۸۹۲؛ ش: ۸۹۵ ؛ ش: ۸۹۸؛ کتابخانه عمومی اصفهان، ش: ۱۱۴۲۰؛ ش: ۱۱۴۲۲؛ ش: ۱۱۴۲۳؛ ش: ۱۱۴۲۵.

تاریخ روسیه (ترجمه از فرانسه) (تاریخ)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۱۱۲۱۹.

تاریخ روسیه (کاترین دوم) (تاریخ به ترکی)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۳۵ ـ فیروز

تاریخ روسیه و احوال کاترین دوم (تاریخ)

از: سلیمان بن حسینقلی خان، دنبلی.

ـ تهران ـ ملک ش: 3961.

تاریخ سلاطین روسیه (تاریخ)

از: محمود ...

ـ تهران ـ ملی، ش: ۲۹۵.

تاریخ محاربه دولت ایران و روسیه (تاریخ)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۲۵۰.

عهدنامه های منعقده میان روس و ایران (اسناد)

ـ تهران ـ ملک ش: ۱-۴۳۱۸.

تاریخ محاربه روس و روم (تاریخ روسیه و عثمانی)

از: محمدکاظم بن احمد، محلاتی.

ـ یزد ـ کاظمینی، ش: ۴۸۵.

تاریخ مختصر پطر کبیر و روسیه (تاریخ روسیه)

از: میرزا اکبر

ـ تهران ـ ملّی، ش: ۶۱۴

تبیین عهدنامه دولتین ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۲۹.

تعلیم تاریخ روسی (تاریخ روسیه)

از: ولادیمیر سرگئیویچ، سالاویوف.

ترجمه: محمود میرزا بن بهمن میرزا.

ـ اصفهان ـ صارم الدوله، ش: 906 و کتابخانه عمومی اصفهان، ش: ۱۱۳۸۱.

تلگراف ها مربوط به پیمان دو دولت روس تزاری و ایران (اسناد)

ـ تهران ـ سپهسالار، ش: ۲۸۴۷.

توپخانه و گلوله آن (ترجمه از زبان روسی) (فنون نظامی)

از :نجفقلی خان نایب آجودان حضور و پطرس خان سرهنگ

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۸۲۳.

نامه معذرت از جانب عباس میرزا به امپراتور روس (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، (رک ف مختصر مجلس، ص ۲۴۳).

پیمان نامه‌ها و عهدنامه‌های سیاسی بین ایران و روسیه (اسناد)

ـ تهران ـ حقوق، ش: ۵۹ب؛ تهران ـ دانشگاه، ش: ۲۲۱۴ف.

مکتوبی در جواب ایلچی دولت روسیه توسط کنیارد دولغریکی که به ولیعهد ایران عباس میرزا نوشته است (اسناد)

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۴.

جنگ روس و ژاپن (تاریخ)

از: کاراپت

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۷۹۴۸.

جنگ روس و ژاپون (تاریخ)

از: علیمحمد، مجیر شیبانی.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۷۲۹

جنگ روس و عثمانی (تاریخ)

از: فرج الله تفرشی

ـ تهران ـ ملی، ش: ۸۴۶ .

جنگ روس و عثمانی (تاریخ)

محمدکاظم بن احمد، محلاتی.

ـ قم ـ مرکز احیای میراث اسلامی، ش: ۳۰۸ .

جنگ روس و عثمانی (تاریخ).

از: علی تفرشی.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۲۴۷۱.

جنگ روس و عثمانی (تاریخ).

ـ تهران ـ ملک، ش: ۳۷۲۱ و ۴۳۷۲

جنگ روسیه و فتح ترکمان (تاریخ روسیه)

از: امان الله میرزا بن شکرالله میرزا جهانبانی.

ـ اصفهان ـ صارم الدوله ش: ۸۹۷.

جنگ فرانسه و پروس (تاریخ)

از: عیسی گروسی.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۵۳۶

جنگ فرانسه و روسیه (تاریخ)

از: ماردروس.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۴۶۸.

جنگ های ایران و روس ـ نامه ها (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۱۳۶۵۷.

حبسخانه های روسیه (تاریخ روسیه)

از: علی بن محمد اسماعیل.

ـ تهران ـ کتابخانه حسین مفتاح، ش: ۱۱۴۴؛ قم ـ مرعشی، ش: ۱۱۱۷.

خط راه آهن ماوراء بحر خزر (تاریخ ایران و روسیه).

از: ماردروس.

ـ قم ـ مرکز احیای میراث اسلامی، ش: ۶-۱۰۰۴.

خیالات و احتیاجات و رقابت روس و انگلیس در افغانستان (تاریخ).

ـ تهران ـ مجلس ش: ۱۲-۱۸۸۵م.

دفتر اخبار سیاسی و ریاضی و جغرافیایی ترجمه از روزنامه‌های روسی (تاریخ روسیه)

ـ تهران ـ دانشگاه، ش: ۱۰۰۳۳.

دیباجه عهدنامه ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۵۵-۹۴۵۲.

دیپلوماسی روس و انگلیس (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۷۶۲ .

سفر ناصرالدین شاه به روسیه (سفرنامه)

ـ تهران ـ انجمن آثارملی، ش: ۲۲.

سفرنامه ایران = شرح سیاحت مسیو چیریکف روسی (سفرنامه)

از: آبکار مسیحی

ـ تهران ـ دانشگاه، ش: 1633 و ۴۰۸۵ (فیلم)؛ تهران ـ وزارت امور خارجه، ش: ۶۲۹۱؛

سفرنامه حشمت الدوله به تفلیس برای مقالات امپراتور روس (سفرنامه)

ـ تهران ـ انجمن آثارملی، ش: ۷۷.

سفرنامه روسیه = سفر نامه سن پطرزبورغ (سفرنامه)

از: مصطفی بن نصرالله، افشار.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۲۳۵؛ تهران ـ مجلس، ش: ۱۵۲۱۰؛ 9910 و 1-۹۹۲۵؛ تهران ـ دانشگاه، ش: ۱۶۹۱ (فیلم).

سفرنامه روسیه (سفرنامه)

از: دوملی.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۱۷۲۳.

سفرنامه روسیه (سفرنامه)

از: محمدتقی بن محمدهاشم، کاشانی.

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۹۹۰۳.

سفرنامه روسیه (سفرنامه)

از: مصطفی قلی، میرپنجه.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۸۶۴؛ تهران ـ دانشگاه، ش: ۱۷۰۴ (فیلم).

سفرنامه روسیه (سفرنامه)

ـ تهران ـ ملی، ش: ۷۳۳ .

سفرنامه شاهزاده سالتیکوف (سفرنامه).

از: آلکسی دمیتریویچ سالتیکف.

از: سیّد عبدالله بن علی اکبر مقنی باشی.

ـ تهران ـ سلطنتی (گلستان)، ش: ۹۳۲؛ تهران ـ ملی، ش: ۱۷۳۲ .

سفرنامه سن پطرزبورغ = تشخیص منازل (سفرنامه)

از: حبیب الله خان افشار قزوینی.

ـ تهران ـ ملی، ش: ۲۸۸؛ تهران ـ دانشگاه، ش: ۱۶۸۷ (فیلم).

سفرنامه میرزا مسعود مستوفی به پطرزبورغ (سفرنامه)

از: مسعود بن عبدالرحیم، انصاری.

تهران ـ مجلس، ش: ۳۶۷۴.

سفرنامه میر فتاح تبریزی = شبنامه = چهارفصل = سیاحتنامه = سفرنامه آجودان باشی به پطرزبوغ (سفرنامه)

از: عبدالفتاح بن نجفعلی، گرمرودی.

ـ مشهد ـ رضوی، ش: ۴۲۴۴؛ تهران ـ سپهسالار ش: ۱-1558؛ تهران ـ ملک، ش: ۱۱۳۱؛ تهران ـ دائرة المعارف، ش: 1-307 و ۵۱۳؛ تهران ـ مجلس ش: 2314؛ ۳۲۲۱؛ 9907 و 9912؛ تهران ـ دانشگاه ش: ۵۶۶۳؛ تهران ـ دانشگاه ش: ۳۵۶۹ (فیلم)؛ اراک ـ عبدالحسین بیات، ش: ۲۵؛ تهران ـ انجمن آثارملی ش: ۱۲ و ۷۰؛ تبریز – تربیت، ش: ۱۵۶؛ تهران ـ ملک، ش: ۳۸۲۱؛ قم ـ مرکز احیای میراث اسلامی، ش: 1042؛ تهران ـ مجلس سنا، ش: ۵۵ و تهران ـ دانشگاه، ش: ۱۷۷۹ (فیلم).

سیاست روس و انگلستان (سیاست)

ـ قم ـ مسجد اعظم ش: ۱-۱۲۶۲؛ تهران ـ حسین مفتاح، ش: ۱۰۲۶.

سیاست روسیه در ایران و عثمانی (سیاست به ترکی)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۸۵۷۳ .

شهرهای روسیه از مزدوک مسکو تا پطربورق (جغرافیای روسیه)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۲-۱۶۷۲.

صلح نامه میان روس و عثمانی (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۲۰-۶۲۹۲.

صورت تشخیص سرحد میان ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۱۴-۶۲۹۲.

صورت تشخیص ولایات سرحد ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۱۵-۶۲۹۲.

صورت تشریفات بین دولت ایران و روسیه (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۱۴-۴۳۲۶.

طرح جنرال خوولیف فرمانده روسی در بخارا (سیاست)

ـ تهران ـ ملی، ش: ۲۲۰۵.

عریضه ها و گزارش ها از مأموریت میرزا اسدخان جنرال گنسول دولت ایران در روسیه (1287-1299ق) (اسناد)

ـ تهران ـ سلطنتی، ش: ۹۵۸ .

عمارات سلطنتی دولت فخیمه روس (تاریخ روسیه)

از: محمدعارف منشی.

ـ اصفهان ـ کتابخانه فرهنگ اصفهان، ش: 950 و 951.

عهدنامه ایران و روس درباره تخلیه سرحدات و .. (اسناد)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۳۸۲۹.

فرمان فتحعلی شاه در جنگ ایران و روس نسبت وفاداران پادشاه ... (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۱۲۵.

فرمان فتحنامه که در یکی از غزوات روسیه صادر شده (تاریخ ایران و روسیه)

ـ تهران ـ ملک، ش: ۵۰-۴۳۱۸.

قانون نظام روس (فنون نظامی)

از: زین العابدین بن کلبعلی، منشی.

ـ تهران ـ سلطنتی، ش: ۱۹۷۹.

قرارداد ایران و روس در باب رفع اغتشاش سرحدات (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۶۱-۹۴۵۲.

قرارداد بین ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۶۵-۹۴۵۲.

قرارنامه افلاس بین وکلای ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۶۰-۹۴۵۲.

قرارنامه تجارتی ایران و روس (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۴-۱۴۱۸۰؛ تهران ـ ملک، ش: ۷-۴۳۲۶؛ تهران ـ مجلس، ش: ۵۸-۹۴۵۲.

کتابچه ثبت مراسلات و نوشتجات پلیتیکی با وزارت خارجه روس (اسناد)

ـ تهران ـ دانشگاه ش: ۵۷۵۷.

کرم نامه = داستان منظوم در شرح جنگها و شجاعتهای کرم خان بن اسکندر بن زال با نیروهای روس در مرند (داستان به ترکی و فارسی)

ـ قم ـ کتابخانه حرم فاطمه معصومه (س)، ش: ۷۴۷.

گزارش ایلچی روس به فرانسه (تاریخ روسیه و فرانسه به ترکی)

ـ تهران ـ دانشکده ادبیات، ش: ۱۹۳ج.

گزارش نامه سفیر ایران در کشور روس و ملاقات با امپراطور روس (اسناد)

ـ تهران ـ دانشگاه، ش: ۳۵۸۷ (فیلم).

گزارش وقایع سرحدات ایران و روسیه (اسناد)

ـ قم ـ مرعشی، ش: ۱۳۱۸۵

مأموریت در روسیه = اوضاع قفقاز و روسیه (اسناد)

از: محمدمهدی همدانی.

ـ تهران ـ مجلس، ش: ۹۹۰۹.

معاهده بین دولت روس و ایران در باب ماوراء خزر (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس ش: ۴۲-۹۴۵۲.

معاهده روس و عثمانی (اسناد)

ـ تهران ـ مجلس ش: ۲-۸۷۵۴.

مهاجرت نامه میان دولت روس و ایران (اسناد)

ـ تهران ـ ملک ش: ۶-۴۳۲۶

یادداشت های کینیاز دالگورگی (تاریخ بابیت و بهائیت)

از: کنیاز دالگوروکی.

ـ قم ـ مرکز احیای میراث اسلامی، ش: ۶۷۸ (خطی) و ۲۷۰۱ (عکسی)؛ مشهد ـ رضوی، ش: ۶۴۵۲ ؛ قم ـ مرعشی، ش: ۱۰۴۴۸.

منبع: گزارش حسین متقی منتشر شده در پایگاه خبری نسخ خطی