فرهنگسازی سیاسی به روایت مستندهای تلویزیونی

شبکه مستند به عنوان شبکه تخصصی برای نمایش و تولید فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی و مرکز سیما‌فیلم به عنوان یک مرکز تولید آثار ارزشمند و فاخر که عمدتا شبکه‌های تلویزیونی را در تدارک برنامه برای مخاطبان خود پشتیبانی می‌کنند، مستندهای متعددی در دست تولید دارند که از این مستندها در مجموع شش مستند به موضوعات سیاسی اختصاص دارد.

شبکه مستند در کنار مجموعه دیوارهای بی‌اعتمادی که درباره علل خدشه‌دار شدن رابطه کشورمان با آمریکا ست و پنجشنبه‌ها به نمایش درمی‌آید، مستندهای داستان انقلاب، ما نیز روزگاری و ام‌العبا را در دست تولید دارد.

داستان انقلاب که به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محمد شکیبا‌نیا تولید می‌شود، رویدادهای انقلاب را به روایت اسناد و تصاویر آرشیوی بازگو و واکاوی می‌کند.

همچنین سری جدید مجموعه مستند ما نیز روزگاری به کارگردانی حاج‌علی محمدی به‌خاطرات جواد منصوری اولین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اختصاص دارد. این برنامه تاکنون در چند فصل به خاطرات شفاهی شخصیت‌های برجسته انقلاب و دفاع مقدس همچون محسن رفیق‌دوست، عزت‌الله مطهری، احمدرضا پوردستان فرمانده نیروی زمینی ارتش و یدالله جوانی رئیس اتاق فکر سیاسی سپاه پرداخته است.

دیگر مستند سیاسی در حال تولید در شبکه مستند ام‌العبا نام دارد که به کارگردانی مهدیه فردی تولید می‌شود و گروه تولید این مستند هم‌اکنون در لبنان به سر می‌برد.

مذاکره و چهارصدسال رابطه با انگیس

مرکز سیمافیلم نیز مستندهایی برای تلویزیون تولید می‌کند که از میان آنها می‌توان به اردوگاه اشرف، مذاکره و چهارصدسال اشاره کرد. مستند اردوگاه اشرف به کارگردانی حامد شکیبانیا درباره شرایط مجاهدین خلق بعد از عملیات مرصاد و استقرار این گروهک در اردوگاه اشرف است.

مستند مذاکره به کارگردانی سهیل کریمی از سال 1391 آغاز شده و در پنج قسمت به مذاکرات ایران با 1+5 اختصاص دارد. به گفته کریمی در مستند مذاکره هم به متن و هم به حواشی مذاکرات ایران با 1+5 پرداخته شده است و علاوه بر گفت‌وگو با کارشناسانی که در حاشیه مذاکرات در کشورهای مختلف حضور داشته‌اند، برخی صاحب‌نظران در استودیو مقابل دوربین سهیل کریمی، نظراتشان را درباره مذاکرات هسته‌ای مطرح کرده‌اند.

کریمی در این باره گفت: از آنجا که هدفمان برخورد کاملا بیطرفانه با مذاکرات بوده، هم با موافقان و هم با مخالفان گفت‌وگو کرده‌ایم که از میان آنها می‌توان به کارشناسان هاآرتص که قدیمی‌ترین روزنامه اسرائیلی است، احمد شیرزاد، صادق زیباکلام، حسین شریعتمداری و علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی اشاره کرد.

کریمی برای ساخت این مستند هشت‌بار همراه گروه مذاکره‌کننده سفر کرده‌ است. او چندبار به قزاقستان، سوئیس و مسکو سفر کرده و پنج بار در اتریش با تیم مذاکره‌کننده همراه بوده است. گفت‌وگو با محسن رضایی، محمود احمدی‌نژاد و چند نفر از استادان حوزه انرژی هسته‌ای در داخل کشور از جمله‌ برنامه‌های کریمی برای این مستند است.

مستند چهارصد سال به رابطه ایران و انگلستان اختصاص دارد و ارد عطارپور آن را کارگردانی می‌کند. این مستند علاوه بر مرور رابطه ایران و انگلستان، تاثیر این ارتباط را به صورت تاریخی و بنیادین مورد بررسی قرار می‌دهد.

ارد عطارپور درباره این مستند گفت: در چهارصدسال رابطه ایران و انگلستان از منظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و همچنین تاثیر این کشورها در دوره‌های مختلف بررسی می‌شود. رابطه ایران و انگلستان هیچ‌گاه متوازن نبوده است. بسیاری مواقع دارایی‌های ایران بخصوص نفت کشورمان به نفع انگلستان مصادره شده که بحران‌های اقتصادی و سیاسی بسیاری در پی داشته است. بحران‌های نفتی از سال 1328 تا 1332 نتیجه همین نبود توازن بوده است. به گفته عطارپور، پژوهش‌های تولید مستند چهارصد سال از سوی یک گروه در طول بیش از 5/1 سال انجام شده و از آنجا که به تاریخ رابطه دو کشور می‌پردازد، از تصاویر آرشیوی و اسناد موجود در این زمینه نیز استفاده می‌شود. تصویربرداری این مستند در تهران، خلیج‌فارس، هند و انگلستان صورت می‌گیرد و بخش‌هایی از آن به مناسبات دو کشور در زمان کنونی اختصاص دارد.

سیاست از نگاه فرهنگ

برنامه‌های متعددی در شبکه‌های مختلف تلویزیون می‌توان نام‌ برد که براساس رویکرد همان شبکه با ارائه گزارش‌ها و تحلیل‌های سیاسی سعی در اطلاع‌رسانی به مخاطب دارنـــد. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به نگاه یک، گزارش هفتگی، سراج و جهت در شبکه یک اشاره کرد یا برنامه‌هایی چون صداهای مخالف، کرسی‌های آزاداندیشی و شب‌های تاریخ در شبکه مستند. دیگر شبکه‌های تلویزیونی نیز برنامه‌هایی از این دست به مخاطبان خود ارائه می‌کنند که به اعتقاد کارشناسان بخشی از نیاز مخاطبان تلویزیون را برآورده می‌کنند، اما این همه آن چیزی نیست که تلویزیون می‌تواند بـــه مخاطبان علاقه‌مند به سیاست ارائه کند.

محمدحسین مهدویان، کارگردان مستند آخرین روزهای زمستان درباره تولید مستندهای سیاسی در تلویزیون به جام‌جم گفت: من مستندها را براساس مضمون دسته‌بندی نمی‌کنم، اما معتقدم تلویزیون به عنوان یک رسانه، وظیفه فرهنگسازی بر دوش دارد و باید حتی در زمینه سیاسی هم فرهنگسازی کند.

کارگردان مستند آخرین روزهای زمستان معتقد است: در شرایطی که فضای تلویزیون متاثر از فضای جامعه سیاسی شده، ارائه مستندهای سیاسی با نگاه فرهنگی می‌تواند بسیار موثر باشد و بر سیاست‌زدگی جامعه غلبه کند.

مهدویان که در ساخت مستندهایش از ارائه اطلاعات و مستندات درباره موضوع مورد بحث فراتر می‌رود و به قالب آثارش نیز اهمیت می‌دهد، معتقد است: تولید برنامه‌های سیاسی بخشی از کار تلویزیون است و بخش مهم‌تر آن تولید و نمایش مستندهای ماندگار و بدون تاریخ مصرف درباره همه موضوعات است.

امیر مقصودی، تهیه‌کننده برنامه ثریا نیز در این زمینه با مهدویان موافق است. او در این‌باره توضیح داد: با توجه به تاریخ پرفراز و نشیب کشورمان و وقوع بزرگ‌ترین انقلاب سده اخیر در ایران که نسل جوان و نوجوان امروز آن را تجربه و درک نکرده است و نیز با توجه به گستره جغرافیایی قابل توجه کشورمان، موضوعات بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان درباره آنها مستندهای دیدنی و ارزشمند ساخت و مراقب بود که ساخت تعداد زیادی مستند خبری و گزارش مستند که نتیجه کشمکش‌های سیاسی و حزبی است باعث ایجاد دلزدگی می‌شود.

این برنامه‌ساز تاکید کرد: در کشورمان دریایی بکر از سوژه‌هایی داریم که سیاسی اما در عین حال وابسته به خواست و نیاز مخاطب هستند. از توانمندی‌های نظامی و علمی گرفته تا شرایط دورافتاده‌ترین مناطق کشور و مسائل و مشکلات آنها. ساخت مستند درباره این موضـــــوعات برای تاثیرگذاری باید بر دو اساس استوار باشد؛ یکی تحقیق و پژوهش کامل و دوم روایت هنری و بصری جذاب و تاثیرگذار.

براساس اظهارات مقصودی و مهدویان، می‌توان گفت تولید مستندهایی چون داستان انقلاب، مذاکره، چهارصدسال و مستندهایی از این دست که یک مسئله سیاسی را براساس اسناد و مدارک قابل استناد مورد مطالعه قرار می‌دهند، زمینه را برای افزایش آگاهی مخاطب فراهم می‌کنند و علاوه بر دانش سیاسی به او در زمینه یافتن بینش سیاسی نیز کمک می‌کنند.

آذر مهاجر / جام جم