نمایش قصه سقوط و هواپیماربایی در «آسمان من»

محمدرضا آهنج، کارگردان سریال آسمان من معتقد است وسوسه ساخت این مجموعه تلویزیونی از سال 1380 با تحقیقات اولیه‌اش آغاز شده و در ادامه با کمک دوستانش بعد از ده سال تحقیق و پژوهش سال 1390 مؤسسه فرهنگی ـ رسانه‌ای اوج تولید و ساخت آن را پذیرفت و از سال 1390 پیش تولید سریال شروع شد.

به گفته آهنج یکی از ویژگی‌های بارز سریال آسمان من تعدد لوکیشن و بازیگران است. به گفته وی 75 بازیگر شناخته شده، از جمله دانیال حکیمی، حسن پورشیرازی، آتیلا پسیانی، امین حیایی، حامد بهداد، چکامه چمن ماه و... در این سریال ایفای نقش می کنند.

کارگردان سریال در ادامه می‌گوید: موضوع اصلی سریال درباره امنیت پرواز است. سال 1363 چند مورد هواپیماربایی در ایران اتفاق افتاد. در آن زمان محسن رضایی ، فرمانده وقت سپاه پاسداران موضوع را با حضرت امام(ره) در میان گذاشت، حکمی از طرف حضرت امام صادر شد که تا الان در کشور اجرا می‌شود و به موجب آن حکم، مسئولیت امنیت پرواز و هواپیماها در آسمان و زمین به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار شده است.

در امنیت پرواز یک اصل ثابت هست و آن حفاظت از هواپیماست. اما اتفاقات بی‌شماری وجود دارد که ممکن است فقط یک بار در آسمان یا روی زمین روی بدهد و فقط یک بار فرصت است تا درست‌ترین تصمیم گرفته شود. خود این موضوع در ظاهر یک مساله امنیتی است، اما در واقع هزاران همکاری و هماهنگی لازم دارد. بخشی از مسأله هم مربوط به جان مسافران هواپیماست.

آهنج معتقد است: سریال تلویزیونی آسمان من فضای نو و بدیعی دارد و برای اولین بار روی صفحه تلویزیون به این موضوع نگاه می‌شود. در بخش‌هایی از سریال اتفاقاتی نمایش داده می‌شود که برای مخاطبان جذاب است از جمله می‌توان به سقوط هواپیما و مسائل بعد از آن اشاره کرد.

این کارگردان ادامه می‌دهد: با توجه به این‌که چنین فضایی در سینما و تلویزیون ایران تجربه نشده با مشکلات مختلفی روبه‌رو بودیم، اما تلاش کردیم با توجه به ایده‌هایی که داریم، جلو برویم و مشکلات را پشت‌سر بگذاریم. وی می‌افزاید: دلیل پذیرش من هم برای کارگردانی این سریال فضای انسانی حاکم بر آن است زیرا داستان خیلی خوب و شیوا روایت شده است. ترکیب قصه انسانی با فضاهای نو به جذابیت‌های سریال افزوده است.

وی درباره تعدد لوکیشن‌های سریال هم می‌گوید: در شهرهای مختلف ایران از جمله بندرعباس، بوشهر، اصفهان، اهواز، ارومیه، مشهد و آبادان بر اساس فضای قصه لوکیشن‌هایی داشتیم. البته بخشی از تصویربرداری هم به مدت 40 روز در کشور اوکراین انجام شد. در کی‌یف و چند شهر دیگر اوکراین برخی صحنه‌‌های کشور فرانسه، هلند و انگلیس را بازسازی کردیم. البته تصویربرداری بخش کوچکی از قصه که مربوط به فرودگاه انگلیس می‌شود هنوز باقی‌مانده است.

اگر شرایط فراهم شود این بخش‌ را هم در فرودگاه انگلیس ضبط می‌کنیم در غیر این صورت به‌ناچار برای این بخش از قصه دکور می‌زنیم. در ضمن از لوکیشن‌ زندان‌های اوکراین هم استفاده کردیم. امین حیایی بازیگر بخش زندان این بخش است که با توجه به مذاکراتی که انجام دادیم توانستیم در زندان‌های اوکراین این بخش‌ها را ضبط کنیم. خوشبختانه تصویربرداری سریال قبل از اتفاقات فعلی اوکراین بود.

دلیل سکوت خبری حاکم در زمان ساخت سریال را از آهنج جویا می‌شوم و او می‌گوید: تشخیص تیم تهیه و تولید سریال این بود که ساخت سریال در سکوت و آرامش باشد البته خود من هم اهل حاشیه و سر و صدا نیستم.

آهنج با اشاره به موضوع این سریال تصریح می‌کند: سریال آسمان من در مسائل ساختاری و امنیتی پیچیدگی‌هایی داشت که باید با طیب خاطر جلو می‌رفتیم و به تولید می‌رسیدیم. در زمینه امنیت پرواز خیلی کم کار شده و فقط یک یا دو اثر دارای چنین فضایی بوده‌اند، اما به شکل جدی والبته سریالی نبوده است به همین دلیل چون این کار به نوبه خود بدیع و نو است نیاز بود با تمرکز و دقت بیشتری در محیطی آرام و بی‌حاشیه ساخته شود. بعضی جاها ظرافت کار آنقدر زیاد است که برای یک پلان باید ساعت‌ها وقت می‌گذاشتیم تا مشکلی ایجاد نشود.

با توجه به این که قبلا هم ساخت آثاری در گونه اکشن را تجربه کرده بودم و برایم تجربه شیرین، جذاب و لذت‌بخشی بود، به همین دلیل تصمیم گرفتم باز هم در این ژانر اثری را مقابل دوربین ببرم. وی می‌افزاید: از سوی دیگر این گونه آثار مخاطبان خاص خود را دارد. سریال آسمان من موضوع امنیت پرواز را دستمایه قرار داده که تاکنون در این باره کاری ساخته نشده و برای اولین بار است که چنین موضوعی محور یک اثر نمایشی قرار گرفته است.

آهنج در مورد مخاطب سریال نیز می‌گوید: داستان توسط هومان فاضل طوری نوشته شده که برای تمام گروه‌های سنی جذاب است. فکر می‌کنم در این مورد خودش صحبت کند بهتر است، اما در مورد طراحی صحنه‌ها فقط به این نکته اشاره کنم که تمام فضاها واقعی است و برای به تصویر کشیدن فضای داخل هواپیما دکوری ساخته نشده و کار رئال است. تولید این سریال مشکلاتی داشت، اما نشدنی نبود.

داستان سریال آسمان من یک واقعه‌نگاری تاریخی است و در بخشی از سریال‌گریزی به زمان دفاع مقدس و زندگی شهید باکری در آن دوران می‌شود. کارگردان سریال آسمان من در ادامه اضافه می‌کند: رحیم کریم‌زاده، مشاور صنعت هوا نوردی و محمد نیازی، مشاور امنیتی پروژه بودند که با کمک این دوستان سعی شد داستان به واقعیت نزدیک‌تر باشد.

بیان واقعیت

آهنج در ادامه به بازدید فرمانده کل سپاه از یکی از لوکیشن‌ها اشاره کرده و می‌گوید: سردار سرلشکر محمدعلی جعفری پس از بازدید مراحل تولید مجموعه تلویزیونی آسمان من گفت پاسداران گمنام سپاه در حفاظت هواپیمایی کشور، قدرتمندترین گارد پرواز جهان هستند. باوجود فقدان تجربه و آمادگی لازم و نبود نیروهای آموزش دیده، سپاه در یک برنامه‌ریزی جهادی به عشق لبیک به فرمان امام(ره) در مدت بسیار کوتاهی با جذب و تربیت نیروی انسانی لازم از درون سازمان، به سرعت نقش مثبت، بازدارنده و حماسی خود را در این عرصه جدید ماموریتی آشکار کردند.

باور کردنی نیست

حمیدرضا صفایی، مدیر تولید سریال آسمان من در مورد پیش تولید و ساخت سریال می‌گوید: پیش تولید سریال آسمان من از سال 1390 شروع شد و تصویربرداری آن 20 مرداد 1391 کلید خورد و تا ششم خرداد سال 1393 ادامه داشت.

در طول این مدت با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو بودیم که به فضل الهی یکی بعد از دیگری بر طرف شد. سختی و مشکلات بخش جدا نشدنی کار است، اما در این سریال کارهایی انجام شده که برای بعضی از همکاران حتی باور کردنی نیست برای مثال یک هواپیمای فوکر با کمک متخصصان به چند قسمت تقسیم شد تا هواپیما به شهرک دفاع مقدس در نزدیکی فرودگاه امام خمینی(ره)‌ انتقال یابد. در آنجا دوباره متخصصان قطعات هواپیما را مونتاژ کردند این اتفاق برای سینمای ایران خیلی مهم است. بعضی از دوستان معتقد هستند با انجام چنین کاری چند دهه رو به جلو گام برداشتیم.

صفایی در ادامه گفت: این جابه‌جایی بزرگ برای این بود تا طی 25 روز اتفاقاتی که در داخل هواپیما بین کادر پرواز و هواپیمارباها می‌افتد به صورت واقعی و بدون دخالت دکور در قالب تصویر به نمایش درآید. در ضمن به جای استفاده از 80 هنرور از بازیگران عرصه تئاتر استفاده شد. در بخش‌هایی از سریال هم دوستان بدل کار با ما همکاری کردند.

آخرین کار

ایمان کرمیان مدیر جلوه‌های ویژه سریال آسمان من که 17 مرداد آخرین سکانس انفجاری این سریال را طراحی کرده می‌گوید:در این نوع کارها اولین اشتباه آخرین اشتباه است به همین دلیل باید تمام موارد، با دقت و ریزبینی ارزیابی شود. حفظ آرامش و توجه به خواسته کارگردان با توجه به شرایط محیطی از دیگر مؤلفه‌های کار است. متأسفانه در ایران به این رشته خیلی اهمیت داده نمی‌شود در حالی که انفجار یکی از جلوه‌های ویژه است. باد، باران، برف، موج، مه و تمام اتفاقات طبیعی و غیرطبیعی شامل جلوه‌های ویژه می‌شود که فقط آتش و انفجار مهم به نظر می‌آید. هر کدام از نمادهای جلوه‌های ویژه در واقع به داستان سریال علاوه بر جذابیت و زیبایی روح می‌دهد. گاه این جذابیت در قالب بارش قطره‌های باران و گاه وزش باد ملایم و گاه شعله‌های آتش و... است.

ایمان کرمیان در ادامه می‌افزاید: در سریال آسمان من بر اساس نوع داستان حوادث اکشن خاصی طراحی شده است. در جایی خواسته شد فقط در اتومیبل منفجر شود در جای دیگری موتورسیکلت در حال حرکت دچار حادثه شد، امروز هم یک خودروی ساکن منفجر شد که طی دو مرحله کار انجام شد ولی با کمک تدوینگر سریال بینندگان در یک مرحله صحنه انفجار را می‌بینند.

کرمیان در مورد کارش می‌گوید: از مواد منفجره نظامی استفاده نمی‌کنم. از مواد پیرو تکنیک که شیمیایی است و خودم با توجه به آموزش‌هایی که دیدم بسته به نوع تخریبی که نیاز است از این مواد شیمیایی استفاده می‌کنم. اگر تا انتهای کار این جا باشید متوجه منظورم می‌شوید.

قبل از شروع کار آهنج با خنده می‌گوید: این جا دیگر جای عجله نیست تا زمانی که ماشین آتش‌نشانی نیاید هیچ کاری انجام نمی‌شود. بعد از آمدن ماشین آتش‌نشانی کارگردان سریال اجازه می‌دهد تیم جلوه‌های ویژه کار خود را شروع کند. در این فاصله تیم تصویر برداری هم روی سقف یک کانتینر مستقر می‌شود. آهنج تاکید زیادی روی بحث امنیتی کار دارد.

خیابان‌های اطراف از چهار جهت بسته می‌شود هر چند که روز جمعه است و منطقه به ظاهر کم ترددی انتخاب شده اما به گفته صفایی مدیر تولید سریال آسمان من هیچ چیزی قابل پیش‌بینی نیست.

در ادامه کرمیان با آهنج، کارگردان و امیر کریمی ، مدیر تصویربرداری صحبت می‌کند. سپس صحنه انفجار کیف پول، پرتاب شیشه اتومیبل و آتش گرفتن آن توسط تیم جلوه‌های ویژه بررسی می‌شود. ابتدا صحنه اول که انفجار صوتی است طراحی می‌شود. پس از گرفتن این پلان، کار اصلی یعنی انفجار اتومبیل، میزان پرتاب شیشه جلو اتومبیل و مقدار شعله‌های آتش توسط ایمان کرمیان و دستیاران او مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در طول این مدت تمام اعضای کادر فنی و اجرایی سریال آسمان من در بخش جنوبی خیابان چهارم غربی در منطقه حکیمیه منتظر می‌مانند تا تله انفجاری در اتومبیل جاگذاری شود.

ایمان کرمیان می‌گوید: ماکت‌های بازیگران را روی صندلی اتومبیل جاسازی کنید. بعد از حدود سه ساعت ایمان کرمیان اعلام آمادگی می‌کند. راننده خودرویی که حدود چهار متر با اتومبیل جلویی فاصله دارد پشت فرمان می‌نشیند.

در این لحظه پرسنل آتش‌نشانی در حالت آماده باش قرار می‌گیرند و جای ایستادن آنها طوری طراحی می‌شود تا در کادر تصویر دیده نشوند. بعد از اعلام آمادگی با گفتن کلمه حرکت کارگردان، انفجار مهیب دوم انجام می‌شود که خوشبختانه هیچ‌گونه خطری به همراه ندارد. بعد از گرفتن این پلان برق شادی در چهره همه موج می‌زند و محمدرضا آهنج خاطر نشان می‌کند: خدا را شاکرم که در زمان تولید این سریال هیچ حادثه دلخراشی اتفاق نیفتاد.

در سریال آسمان من شاهد بازی بازیگران پیشکسوت و جدید هستیم که این امر می‌تواند به ارتقای سبک بازی بازیگران نسل جوان کمک کند. برای مثال در داستان سریال آسمان من دانیال حکیمی بازیگر شناخته شده، نقش نادر یکی از افراد امنیت پرواز را بازی می‌کند که همچون دیگر افراد جامعه درگیر مسائل شخصی و خانوادگی خود نیز هست. او با پسرش سجاد که در آستانه ازدواج است از نظر فکری تضاد دارد.

علی آهنج، بازیگر نقش سجاد درباره نقشش می‌گوید: تاکنون در قالب سه نقش جلوی دوربین رفته و بازی کرده و هر بار چیز جدیدی یاد گرفته‌ام، اما این بار کار برایم خیلی سخت‌تر از گذشته بود چون در مقابل دانیال حکیمی بازیگر مطرح که نقش پدرم را داشت بازی می​کردم. دیگر این که کارگردان سریال هم پدر واقعی خودم بود. حالا که کار به پایان رسیده و خاطرات خود را مرور می‌کنم از این که در سریال آسمان من بازی کردم بسیار خوشحالم زیرا تجربیات زیادی کسب کردم.

روابط انسان‌ها

هومان فاضل نویسنده فیلمنامه سریال آسمان من هم در مورد نگارش داستان‌های این مجموعه می‌گوید: داستان سریال ، جدید و تازه است و به دلیل اهمیت بخش تحقیق حدود ده سال روی این پروژه کار شد و در کل نگارش فیلمنامه حدود 14 ماه طول کشید.

موضوع اصلی داستان اکشن و سیاسی است، اما موضوعات اجتماعی و خانوادگی طوری در دل داستان اصلی طراحی شده که داستان ملودرام به نظر می‌آید زیرا هدف این است که یک مساله خاص سیاسی برای مخاطب جذاب باشد.

داستان سریال به گونه‌ای بود که می‌شد یک کار صرفا اکشن با دستمایه‌های سیاسی ساخت ولی نخواستیم از یک زاویه به موضوع نگاه شود. زیرا خود این دوستان هم مثل همه انسان‌ها خانواده دارند و درگیر مسائل خانوادگی، شخصی و زندگی روزمره خود هستند اما حساسیت کار و نوع مسئولیتی که دارند سبب می‌شود گاهی حتی در شرایط خاص و بحرانی زندگی در کنار اعضای خانواده خود نباشند. هواپیما بخشی از خاک یک کشور است و حراست از آن را بر هر چیز دیگری ارجح می‌دانند.

ژانرهای مختلف و رابطه انسانی در سریال آسمان من حاکم است. ملاک اول برای طراحی داستان سریال قبل از این که حادثه باشد پردازش اصل و کنه وجود روابط انسان‌ها با یکدیگر است. در چنین شغل‌هایی همیشه اعضای خانواده بخصوص خانم‌ها بخش اعظمی از مسئولیت را بر دوش می‌کشند به همین سبب در سریال آسمان من سعی شد همدلی و بردباری اعضای خانواده نشان داده شود. در ضمن اگر اثر کاملا اکشن بود شاید نیمی از بینندگان را از دست می‌دادیم و حق مطلب هم ادا نمی‌شد. وقتی این افراد با آسودگی کار می‌کنند که می‌دانند همسری سخت کوشا پشت سر آنها ایستاده است.

امیر کریمی، مدیر تصویربرداری این سریال که کارش را با سریال «هزار دستان» شروع کرده نیز می‌گوید: بخش اصلی سریال با دو دوربین فیلمبرداری شده است، اما در بخش جنگ با سه و گاهی چهار دوربین تصویر گرفتیم و از سیستم پنتر در ابعاد مختلف نیز استفاده کردیم. ضمن این که بیشتر از روش فیلمبرداری روی دست استفاده کردیم چون می‌خواستیم کار رئال باشد. خوشبختانه جواب خوبی هم گرفتیم.

طراحی صحنه و لباس این سریال با رضا حاجی درویش، تدوین با روح‌الله انصاری، آهنگساز سریال فردین خلعتبری، مدیر صدابرداری محمد شیوندی و صداگذار سریال حسین ابوالصدق و عکاس شیوا شریف‌زاده است. (ضمیمه قاب کوچک)

سیما پویا