آیا نوازشریف برای میانجیگری میان ایران و عربستان می آید؟

بنا به گزارشها، نواز شریف در اولین سفر رسمی خود پس از انتخاب دوباره به عنوان رییس دولت پاکستان، پیش از ظهر فردا - یکشنبه - به منظور انجام سفری 2 روزه وارد تهران می‌شود.

وی در مدت حضورش در تهران با حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، حسن روحانی رییس جمهور ، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور و شماری از مقامهای بلندپایه کشور دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد.

نخست‌وزیر پاکستان دوشنبه صبح نیز به منظور زیارت بارگاه امام علی بن موسی الرضا (ع) راهی مشهد می‌شود و از آنجا به اسلام آباد باز خواهد گشت.

ایران و پاکستان به عنوان دو همسایه مهم و راهبردی، مسائل بسیاری دارند که می توانند در جریان این سفر برای حل آنها و بهبود روابط دوجانبه رایزنی کنند اما می توان گفت حتی موضوعی مانند خط لوله صلح با وجود اهمیت راهبردی آن برای دو طرف مانند سایر مسائل سیاسی و تجاری میان دو کشور، در مقایسه با موضوع بزرگتری به نام امنیت منطقه ای کوچکتر جلوه کند. مسائل امنیتی منطقه به این دلیل در روابط دو کشور اهمیت فوق العاده ای دارد که با منافع برخی بازیگران تاثیرگذار منطقه ای مانند عربستان سعودی و هند و فرامنطقه ای مانند آمریکا گره خورده و با تحولات افغانستان عجین شده است.

در چنین شرایطی، سفر اخیر عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور ایران به اسلام آباد و دیدار با مقام های ارشد آن کشور، اولین گام جدی دولت تدبیر و امید برای بهبود روابط با کشور همسایه پاکستان تلقی می شود؛ گامی که حالا قرار است با سفر نخست وزیر و وزرای دولت پاکستان به ایران تکمیل شود.

خبرگزاری فارس پیش از سفر رحمانی فضلی به اسلام آباد به نقل از «منابع پاکستانی» از سفر مقام های ارشد پاکستانی به ایران در تاریخ 21 و 22 اردیبهشت 93 خبر داده و نوشته بود که قرار است در این سفر گفت و گوهایی در مورد خط لوله انتقال گاز ایران در سطوح بالا صورت گیرد.

پایگاه خبری «پاکستان تودی» نیز به نقل از یک منبع دیپلماتیک این کشور نوشته است: نواز شریف در جریان این سفر با حسن روحانی رییس جمهوری ایران دیدار خواهد کرد و در مورد روابط دوجانبه، موقعیت سیاسی منطقه و پروتکل‌های مختلف بحث و تبادل نظر خواهد داشت.

اسحاق دار وزیر دارایی، شاهد خاقان عباسی وزیر نفت، خرم دستگیر وزیر تجارت و سرتاج عزیز مشاور نخست وزیر پاکستان در امور امنیت ملی و خارجه، نوازشریف را در این سفر همراهی خواهند کرد.

گامی برای زمینه سازی سفر نواز شریف به ایران

با وجود آنکه وزیران حوزه اقتصادی در میان هیات همراه نخست وزیر پاکستان حضوری پر رنگ دارند، اما مسائل امنیتی و برخی ناامنی ها که در مرز مشترک دو کشور وجود دارد و در ماههای اخیر با حوادثی نظیر ربودن پنج مرزبان ایرانی توسط یک گروهک تروریستی همراه بود، موجب شده است موضوع امنیت اهمیت ویژه ای در این سفر داشته باشد.

چهارتن از مرزبانان ایرانی که به درون خاک پاکستان برده شده بودند، با همکاری مسئولان ایرانی و پاکستانی آزاد شدند اما هنوز مساله امنیت برای دو کشور بسیار جدی است و در کنار آن، نباید اوضاع افغانستان همسایه مشترک آنها را نیز نادیده گرفت.

در همین چارچوب، پیش درآمد سفر مقام های پاکستانی، دیداری بود که وزیر کشور ایران در اسلام آباد با نخست وزیر پاکستان و همتای خود در آن کشور داشت؛ دیداری که در آن تقریبا از همه چیز حتی تاسیس بازارچه های مرزی سخن به میان آمد جز موضوع خط لوله صلح.

به گزارش ایسنا، عبدالرضا رحمانی فضلی و چودری نثار علی خان، وزرای کشور ایران و پاکستان، در نشست خبری مشترک در اسلام‌آباد بر ضرورت اجرای توافقات بعمل آمده میان دو کشور در امور امنیتی و مرزی تاکید کردند.

رحمانی فضلی درباره نشست خود و هیأت همراه با وزیر کشور پاکستان گفت: با مقام‌های دولتی و امنیتی این کشور نشستی طولانی و بسیار مهم و مؤثر در جهت منافع تهران و اسلام‌آباد برگزار شد و در آن بسیاری از موضوعات مورد بررسی قرار گرفت.

وزیر کشور افزود: ما در دو حوزه اقتصادی و امنیتی با وزیر کشور پاکستان به توافق رسیدیم. در حوزه امنیتی در تبادل اخبار و اطلاعات، تشکیل کمیته‌های مشترک، بازدید دوره‌ای از مناطق مرزی، عملیات مرزی همزمان و در صورت نیاز عملیات مشترک در مبارزه با تروریسم، پولشویی، قاچاق مواد مخدر و انسان و بویژه مبارزه و مقابله با اشرار انجام خواهد گرفت.

رحمانی فضلی ادامه داد: در حوزه اقتصادی به توافق رسیدیم که تعداد بازارچه‌های مرزی دو طرف را گسترش داده و تقویت کنیم، مبادلات کالا در مناطق مرزی افزایش یابد، سرمایه‌گذاری دوجانبه تسهیل شود و با کمک همدیگر بتوانیم پایه‌های توسعه پایدار را در منطقه برای افزایش امنیت پایدار در منطقه مستحکم کنیم.

وی با بیان اینکه "ایران بدنبال تحکیم روابط و گسترش روابط سیاسی با تمامی کشورها بویژه کشورهای منطقه و مسلمان است که در اصل سیاست دولت دکتر حسن روحانی بر این موضوع تاکید جدی دارد"، گفت: اولویت ایران در گسترش روابط با کشورهای منطقه بویژه کشورهای مسلمان است. عربستان سعودی هم برای ایران یک کشور مسلمان و مهم در منطقه محسوب می‌شود و ما همواره خواهان روابط بسیار صمیمی با ریاض بوده و هستیم و تلاشهایی نیز برای گسترش روابط میان ایران و عربستان در جریان است.

چودری نثار علی خان وزیر کشور پاکستان نیز با اشاره به مذاکرات خود با رحمانی فضلی گفت: توافق کردیم که به سرعت یک کمیته به منظور اجرای خواسته‌های دو دولت و در روزهای آینده تشکیل شود و امیدواریم پیش از سفر نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان به ایران این اقدام عملیاتی شود.

وی افزود: ما توافق کردیم خط ارتباطی مستقیم میان نیروهای سپاه مرزی پاکستان (FC) و مقام‌های مرزی ایران و همچنین ارتباط میان مدیرکل عملیات نظامی پاکستان و همتای ایرانی برای هماهنگی‌های بیشتر و همکاری امنیتی برقرار شود.

نثار علی خان با این حال، نگهداری مرزبانان ربوده شده ایرانی را در خاک پاکستان نگهداری رد کرد اما گفت اسلام‌آباد آماده است در صورت دریافت هرگونه اطلاعات از سوی برادران ایرانی تبادل اطلاعات داشته باشد و در نهایت تلاش خود را برای حل این موضوع انجام دهد.

میانجیگری بین ایران و عربستان

نکته شایان توجه در سخنان رحمانی فضلی، وزیر کشور، گذشته از مسائل متقابل ایران و پاکستان اشاره وی به موضوع روابط با عربستان است. موضوعی که با واکنش ها و گمانه زنی هایی در داخل ایران نیز روبرو شده است.

برخی منابع رسانه ای ایران این گونه گمانه زنی کرده اند که سفر مقامات ارشد پاکستان به ایران، احتمالا دستور کاری منطقه ای خواهد داشت؛ میانجی گری در روابط ایران و عربستان.

این در حالی است که کسانی چون «محمد ابراهیم طاهریان» سفیر پیشین ایران در پاکستان، بر این باورند تهران و ریاض برای بهبود روابطشان نیازی به میانجی گری پاکستان ندارند.

به گزارش ایرنا، طاهریان در نشست ˈ نگاهی به همکاری های سیاسی - امنیتی پاکستان و عربستانˈ که عصر روز چهارشنبه در موسسه دیپلماسی ایرانی برگزار شد، اظهار داشت: پاکستان از بدو تاسیس به عنوان کشور پرجمعیت مسلمان در منطقه، نیازمند و دریافت کننده کمک بوده است.

وی به حضور 10 ساله نوازشریف نخست وزیر کنونی پاکستان در عربستان در دوران تبعیدش اشاره کرد و گفت: طبیعی است که به خاطر این حضور 10 ساله روابط پاکستان و عربستان حسنه باشد، البته به نظرم بخشی از آن به خاطر اجبار شرایط است. ضمن اینکه تحریم ها و فشارهای بین المللی بر روابط آنها با تهران نیز تاثیرداشت.

طاهریان در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا درباره اهمیت سفر نواز شریف نخست وزیر پاکستان به تهران گفت: این سفر در راستای سفرهای معمول و همیشگی بین دو کشور است و اتفاق خاصی نیست .از سوی دیگر به نظر من مقامات این کشور به این سفر نیاز دارند.

حاشیه ای مهم تر از متن

از سوی دیگر، « محمدرضا بهرامی» سفیر ایران درافغانستان در نشست یادشده این برداشت را که نوازشریف در جریان سفرش برای بهبود روابط تهران - ریاض تلاش خواهد کرد، مورد تایید قرار داد و گفت: اهمیت رابطه پاکستان با جمهوری اسلامی ایران بیش از آن چیزی است که بتوان آن را در معادله رابطه تهران و ریاض قرار داد.

وی افزود: این سخن در صورتی می تواند صحیح باشد که هر دو طرف رابطه، در شرایطی مستقل و نسبتا دور از مداخله های خارجی، تصمیم بگیرند تنش ها را کاهش دهند، اما آیا تنش های پاکستان را می توان چالش هایی صرفا داخلی دانست؟

بهرامی به بیان ویژگی هایی از موقعیت پاکستان پرداخت و گفت: این کشور با 180 میلیون نفرجمعیت، کشوری کمک گیرنده است که بدون دریافت کمک های خارجی در اداره کشور با مشکل مواجه می شود.

وی در ادامه به حضور بیش از یک و نیم میلیون کارگر پاکستانی حاضر در عربستان اشاره کرد وگفت: به معنای دیگر از این طریق چندین میلیارد دلار پول وارد پاکستان می شود. عربستان روزی پنجاه هزار بشکه نفت با شرایط ویژه در اختیار پاکستان قرار می دهد که خیلی خوب می تواند در حل بخشی از مشکلات انرژی پاکستان موثر باشد و این رقم برای پاکستان رقم قابل توجهی است.

سفیر ایران در افغانستان افزود: فارغ از نوع تعاملاتی که بین عربستان و پاکستان از سال های گذشته بود، به ویژه از سال 2014 تعاملات شان توسعه نیز پیدا کرده و سفرهایی در سطوح بالا میان دو کشور به ویژه در دولت جدید پاکستان انجام شده است. کمک یک و نیم میلیارد دلاری، سفر سه مقام برجسته عربستان به پاکستان، سفر نخست وزیر و حضور فرماندهان ارشد پاکستان در مانور نظامی عربستان از جمله شواهد این توسعه روابط است.

بازی راهبردی آمریکا

ایران اولین کشوری بود که پاکستان را در سال ۱۹۴۷ به رسمیت شناخت. تا دهه ۱۹۶۰ روابط این دو خوب پیش رفت و هر دو کشور زیر چتر دفاعی آمریکا قرار گرفتند. پس از انقلاب ایران نیز دو کشور روابط خود را حفظ کردند. هر دو کشور در زمینه‌های مختلف از جمله سازمان همکاری اقتصادی، جنبش عدم تعهد و گروه دی-۸ با هم مشارکت کردند.

اما با این وجود، واقعیت این است که روابط دو کشور متاثر از متغیرهایی متعدد است که همواره بر پیچیدگی آن افزوده است.

ماشاالله شاکری سفیر پیشین ایران در پاکستان در مصاحبه ای با مرکز بین المللی مطالعات صلح با اشاره به نقش آمریکا در این روابط گفت: در گذشته که نظام دو قطبی شرق و غرب بود هندی ها گرایش به سمت شرق داشتند و پاکستانی ها هم متحد امریکا بودند، اما اکنون با مطرح شدن چین به عنوان قدرت اقتصادی پاکستان گرایش به سوی چینی ها دارد و هندی ها هم به امریکایی ها گرایش دارند.

وی افزود: با این حال به نظر نمی رسد که پاکستان از روابط استراتژیک خود با امریکایی ها حتی اگر بخواهد بتواند دست کشد. چرا که پاکستان دارای ریشه های بسیار قوی وابستگی به امریکا است. لذا پاکستان هم به نظر تاریخی و هم از نظر الزامات سیاسی و اقتصادی به امریکا وابسته است و در این راستا نوعی بازی با پاکستانی ها انجام می دهد. بنابراین با توجه به نیازی که پاکستانی ها به امریکا دارند ممکن است موجبات دور شدن آنها از ایران بر این کشور تحمیل شود.

به این ترتیب، نمی توان از نقش بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای به ویژه آمریکا درباره مسائل مهم در روابط دو کشور ایران و پاکستان غافل شد.

در واقع مهار ایران یکی از اجزاء عمده سیاست خارجی آمریکا در دهه 1990 بود که مشکلاتی را برای تهران در روابط با سایر کشورها بوجود آورد.

فارین پالسی در گزارشی در این باره نوشته است: با حضور آمریکا و عربستان، روابط ایران و پاکستان پیچیدگی‌های زیادتری پیدا می کند. با این‌که ایران در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی روابط خوبی با عربستان داشت، اما در سال‌های اخیر روابط این دو بسیار سرد شده است. این روابط فقط به خاطر درگیریهای فرقه‌ای در خاورمیانه و رقابت بر سر کنترل درگیری‌ها نیست، بلکه نتیجه اعتماد به نفس ایران در منطقه پس از سقوط دو همسایه دشمن، یعنی صدام حسین در عراق و طالبان در افغانستان است. در این میان، روابط عربستان و پاکستان همیشه نزدیک بوده اما هرگز نتوانسته است بر روابط ایران و پاکستان تاثیری بگذارد.

امنیت دوجانبه، اولویت اول

«ایزاک کفیر» یکی از پژوهشگران ارشد دانشگاه «سیراکیوز» امریکا در امور امنیت ملی و مقابله علیه تروریسم در مصاحبه با نشریه معتبر «ورلد پالتیک ریویو» به روابط ایران و پاکستان اشاره می کند و با اشاره به اینکه منافع دو کشور ایران و پاکستان اقتضا می کند که برای تقویت امنیت مرزی و منطقه ای بکوشند، می افزاید: هر دو کشور برای افزایش جذب سرمایه های خارجی نیازمند تقویت وضعیت امنیتی خود هستند.

این تحلیلگر سیاسی در ادامه به اولویت های ایران و پاکستان در روابط دوجانبه اشاره کرده و می نویسد: فائق آمدن بر ناامنی یکی از اصلی ترین اولویت های ایران و پاکستان است. در هر دو کشور دو دولت تازه روی کارآمده اند. در ایران روحانی در جریان انتخابات سال 2013 میلادی به قدرت رسید و در پاکستان نیز نواز شریف نخست وزیر تازه آن کشور است. هر دو طرف در اهداف کاری شان بر لزوم احترام به کشورهای همسایه، مقابله با تروریسم، فائق آمدن بر ناکارآمدی نخبگان و کاهش بیکاری تاکید کرده اند اما تاثیر افزایش تنش میان ایران و عربستان سعودی را نیز نباید در این روابط نادیده گرفت.

مانع تراشی عربستان در خط لوله صلح

به عقیده ایزاک کفیر، عربستان سعودی بر روابط ایران و پاکستان تاثیرگذار بوده است چرا که نخست وزیر کنونی پاکستان روابط خوبی با عربستان سعودی دارد. از سوی دیگر، ایران و پاکستان در مورد احداث خطوط لوله مشترک گازی تاکنون نتوانسته اند پروژه شان را تکمیل کنند. گرچه ایران به تعهدات خود پایبند است، با این حال اسلام آباد اعلام کرده که به 2 میلیارد دلار پول نیاز دارد که هنوز تامین نشده است.

به گزارش پایگاه تدبیر، نشریه آسیا تایمز هم در این باره نوشته است: سعودی ها با اعطای 1.5 میلیارد دلار به پاکستان تصمیم گرفته اند تا مانع از تکمیل پروژه احداث خط لوله گازی ایران – پاکستان شوند خط لوله ای که برای جبران کمبودهای پاکستان در عرصه انرژی حیاتی است و می تواند به اقتصاد آن کشور کمک کند.

تحلیلگر نشریه آسیا تایمز پیش کشیدن موضوع تحریم های وضع شده غرب علیه ایران به عنوان مانعی در مسیر تکمیل پروژه احداث خط لوله گازی از سوی مقام های پاکستانی را بهانه ای از سوی آنان می داند و در این مورد می نویسد : «شهید خاقان عباسی» وزیر نفت پاکستان پس از دریافت پول از عربستان سعودی در ماه گذشته، اظهار داشته که امکان تکمیل پروژه خط لوله گازی با ایران وجود ندارد، زیرا اتحادیه اروپا و امریکا آن کشور را تحریم کرده اند.

آسیا تایمز افزود که نواز شریف نخست وزیر پاکستان تاکنون نشان داده که دوستی با عربستان سعودی را به نزدیکی به ایران ترجیح می دهد چرا که از گذشته نیز رابطه خوبی با خاندان آل سعود داشته است. هر چند برخی کارشناسان می گویند تلاش های عربستان برای کارشکنی در روابط ایران و پاکستان در واقع واکنشی به توافق هسته ای ایرن و غرب و همچنین تغییر رویکرد واشنگتن در قبال ایران است.

برای رقبای ایران در منطقه و سطح بین المللی، هرگونه تحکیم روابط جدید ایران با سایر کشورها به منزله فرصت تنفس تهران در فضای تحریم ها و اعمال فشارهاست. در سطح منطقه به طور مشخص عربستان از افزایش نفوذ ایران نگران است و در بعد بین المللی، غرب به ویژه آمریکا روابط جدید ایران به خصوص اگر ماهیت اقتصادی داشته باشد – به ویژه همکاری ها در زمینه انرژی مانند احداث خط لوله صلح با پاکستان- به مثابه شکستن دیوار تحریم و ائتلاف سازی های جدید به سود ایران است.

با کنارهم گذاشتن همه این گزارشها، به روشنی می توان دریافت نوازشریف در جریان سفر به تهران خواهد کوشید به رفع مشکلات و سوءتفاهم ها میان ایران و عربستان کمک کند، زیرا این مساله بطور مستقیم منافع پاکستان از جمله خط لوله گازی صلح را هم تحت تاثیر قرار داده است.

اینکه پاکستانی ها در دولت جدید چقدر به منافع واقعی ملت خود می اندیشند و تحکیم روابط سیاسی، امنیتی و اقتصادی با همسایگان را در دستور کار واقعی خود قرار می دهند، مساله ای است که مرور زمان آن را مشخص می کند، اما تجربه ناامن سازی و بی ثباتی در پاکستان ثابت کرده است که این کشور بیش از همه به روند امنیت سازی در متن و حاشیه خود با تکیه بر عزم ملی و به دور از مداخله های خارجی نیاز دارد.

جواد ارشادی- خبرنگار جام جم آنلاین