ریزگردها دوباره می​آیند

این ریزگردها که منشأ آن بیشتر کشورهای عراق، سوریه و اردن است همراه با باد به کشورمان سفر کرده و مهمان ناخوانده غرب و جنوب غرب کشورمان می‌شود، البته مدتی است ریزگردها پا را فراتر از رشته کوه‌های زاگرس و البرز گذاشته و به پایتخت نیز رسیده است، نکته اینجاست که با گذشت این همه سال هنوز راهکار مناسبی برای برخورد با این پدیده اجرایی نشده و مسئولان کماکان از راهکارهای بلندمدتی حرف می‌زنند که با اجرایی‌شدن فاصله زیادی دارد.

درست مانند آلودگی هوای کلانشهرها که در دست باد و باران است، ریزگردها را نیز باد و باران مدیریت می‌کند، چون مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست ادعا کرده شدت بروز ریزگردها امسال نسبت به سال گذشته به علت افزایش 70 تا 73 درصدی بارش در کشور عراق کمتر خواهد شد.

ضیاالدین شعاعی با بیان این که نمی‌توان با پدیده‌های طبیعی جنگید، درباره ریزگردها می‌گوید: پدیده گرد و غبار پدیده‌ای جهانی است و دنیا با آن مانند یکی از حوادث طبیعی مانند زلزله و توفان برخورد می‌کند، به همین دلیل به نظر می‌رسد مناسب‌ترین راه، کاهش اثرات این معضل است.

به گفته وی باید با اطلاع‌رسانی مردم را برای حفظ سلامتی‌شان در برابر ریزگردها آماده کرد.

محمدطالب حیدری، مدیر هواشناسی کردستان نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: بادی که تا مدتی قبل از سمت عراق به کشور می‌وزید با خود باران به همراه می‌آورد، اما اکنون ریزگردها را می‌آورد، برخی‌ها ادعا می‌کنند امسال به دلیل بارش‌هایی که داشته‌ایم بحران ریزگردها کمتر می‌شود، اما من مخالفم چون مشکلی که در عراق ایجاد شده هنوز حل نشده باقی مانده است. به گفته حیدری در عراق بارندگی زیاد نبوده، افزون بر این، نکته اینجاست که رطوبت عراق به دلیل بارش نیست بلکه به دلیل رودهای دجله و فرات است.

وی عنوان می‌کند: شرایط جوی در روزهای اخیر نشان داد چشمه‌های گرد و غبار فعلا فعال هستند. در این مواقع چون وزش باد در عراق و کشور ما زیاد است این گرد‌و‌غبار زیاد مشکل ساز نمی‌شود، اما در فصل‌هایی که در کشورمان باد کمی می‌وزد این غبار روی استان‌های مختلف ته‌نشین شده و مشکلات زیادی را برای شهروندان ایجاد می‌کند.

به نظر می‌رسد برخی از مسئولان هنوز آن طور که باید و شاید از مشکلاتی که ریزگردها ایجاد می‌کنند باخبر نیستند، چون منشأ ریزگردها در عراق هنوز وجود دارد و باید گفت بیشتر از قبل هم شده است. نکته اینجاست که گرد و غبار فقط در برخی مواقع به دلیل شرایط جوی فروکش می‌کند.

حیدری اظهار می‌کند: هنوز تهدید جدی در غرب و جنوب غرب کشور پابرجاست، این مشکل در کوتاه مدت قابل حل‌ نیست، مسئولان کشورمان باید با ترکیه، سوریه و عراق برای برطرف‌شدن مشکلات مذاکره کنند تا حقابه دشت عراق تامین شود و زمین‌های رها شده دوباره زیرکشت قرار گیرند.

ریزگردهای خارجی

در این مدتی که بحث ریزگردها در کشور مطرح بوده مسئولان همیشه انگشت اتهام را به سوی کشورهای همسایه نشانه رفته و تاکید کرده و دارند که ریزگردها منشأ خارجی دارند، اما نباید فراموش کرد بخشی از ریزگرد‌ها نیز منشأ داخلی دارند.

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که بررسی عکس‌های ماهواره‌ای از این حکایت دارد که منشأ اصلی ریزگردها خارجی است و از کشورهای اردن، سوریه و عراق وارد کشور می‌شود، عنوان می‌کند: بین 15 تا 20 درصد گرد و غبار منشأ داخلی دارد، مدیریت غلط منابع آب از جمله کنترل آب در دجله و فرات از سوی ترکیه باعث خشک‌شدن تالاب‌های بین‌النهرین شده و در نتیجه کانون‌هایی برای ایجاد ریزگرد به وجود آمده است.

این در حالی است که باید نبود امنیت در عراق، رها شدن زمین‌های کشاورزی و خشک‌شدن سدهای این کشور را نیز از دلایل ایجاد ریزگرد‌ها به حساب آورد.

قاسم حقانی، رئیس گروه حفاظت خاک دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها درباره منشأ داخلی ریزگردها نیز به جام‌جم می‌گوید: برآورد دقیقی در این باره نشده است، منشأ عمده ریزگردها کشور عراق است، درباره منشأ‌ داخلی نیز باید بگویم هنوز برآورد مساحتی نشده، اما مناطقی مانند هامون در سیستان و بلوچستان جزو منشأ‌های داخلی ریزگردها به حساب می‌آید.

این در حالی است که در کشورمان اراضی بیابانی زیادی وجود دارد تا آنجا که مساحت این اراضی به 32 میلیون هکتار می‌رسد. در این میان بیش از 20 میلیون هکتار ازاین اراضی تحت تاثیر فرسایش بادی است و 7.6 میلیون هکتار را نیز باید جزو کانون‌های بحرانی فرسایش بادی دانست.

راهکاری دیپلماتیک

کارشناسان بر این باورند که فقط از طریق برقراری دیپلماسی قوی می‌توان مشکل ریزگردها را برطرف کرد، زیرا کشورهای درگیر در این مشکل باید هماهنگ قدم بردارند. شعاعی عنوان می‌کند: باید پیگیر تفاهم‌نامه و توافقات بین‌المللی بین کشورمان با عراق، سوریه، عربستان، اردن و قطر باشیم، هر چه بیشتر این کشورها را برای رفع مشکل بایکدیگر همراه کنیم موفقیت بیشتری به دست می‌آوریم. برای نمونه تفاهم‌نامه‌ای با کشور ترکیه در این رابطه امضا شده چون مهار حدود 30 میلیارد مترمکعب آب دجله و فرات از سوی ترکیه سبب خشک‌شدن بین‌النهرین و تشکیل کانون‌های گرد و غبار شده است.

رئیس گروه حفاظت خاک دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها ابراز می‌کند: دو سال پیش برای کارشناسان عراقی برنامه آموزشی برگزار کردیم، اما در بین آنها عملا اراده‌ای وجود ندارد، زیرا دغدغه اصلی آنها برقراری امنیت در کشورشان است. افزون بر این کشور عراق برای تامین زیرساخت‌های خود نیز با مشکل روبه‌روست، به همین دلیل وزارت خارجه کشورمان باید قوی‌تر از گذشته عمل کرده و با هماهنگ‌کردن کشورهای درگیر در این حوزه از بار مشکلاتی که ریزگردها به کشور تحمیل می‌کند، کم کند.

به گفته مدیر هواشناسی کردستان، عراقی‌ها آنقدر مشکل دارند که گرد و غبار را مشکل نمی‌دانند به همین دلیل باید ابتدا کاری کرد که آنها ریزگرد‌ها را به عنوان مشکل بشناسند.

مالچ پاشی و بادشکن

تا مدتی قبل در کشورمان برای مقابله با کانون‌های گرد و غبار، مالچ پاشی صورت می‌گرفت تا آنجا که حدود 50 سال گذشته حدود 240 هزار هکتار از اراضی بیابانی کشور مالچ پاشی شده است. حقانی در این باره می‌گوید: اکنون با توجه به قیمت مالچ این کار مقرون به صرفه نیست. تا مدتی قبل مالچ پاشی رایگان بود، اما اکنون قیمت آن لیتری حدود 1440 تومان است. به همین دلیل اکنون کارشناسان راهکار ایجاد بادشکن‌های زنده و غیرزنده را در پیش گرفته‌اند و با کاشت نهال برای کاهش فرسایش بادی اراضی تلاش می‌کنند. وی یادآور می‌شود: تاثیر آنی مالچ پاشی بیشتر است، اما بادشکن زمانبر بوده و حدود دو سال زمان می‌برد تا نتیجه بدهد.

حیدری درباره مالچ پاشی خاطرنشان می‌کند: نمی‌توان با مالچ پاشی مشکل را حل کرد، زیرا برای چنین وسعتی جوابگو نیست، افزون بر این مالچ نیز به مرور زمان تجزیه شده و در هوا پخش می‌شود.

هر چند شرایط جوی مانند بارندگی و وزش باد روی بحران گرد و غبار تاثیرگذار است، اما نباید به امید باد و باران دست روی دست گذاشت تا ریزگردها زندگی شهروندان را در غرب، جنوب غرب و حتی مرکز کشور فلج کند، نکته اینجاست که با فعال‌تر کردن روابط خارجی کشور یا حداقل با کاشت درخت می‌توان تا حدی از بار مشکلات ریزگردها کاست، زیرا هر هکتار از جنگل به طور متوسط سالانه حدود60 تن ریزگرد را در خود رسوب می‌کند، اما مسئولان از این نکته غافلند، چون اگر غیر از این بود دستور قطع 19 میلیون اصله از درختان بلوط زاگرس به دلیل شیوع آفت زغالی بلوط هرگز صادر نمی‌شد.

مهدی آیینی / گروه جامعه