قربانیان موج نتیجه گرایی

حمیدرضا رسولی/ جام جم
عریان شدن سکوها و قهر تماشاگران با فوتبال، قریب به اتفاق کارشناسان و محافل رسانه ای را برای واکاوی این دو اتفاق نگران کننده که دست بر قضا رابطه مستقیمی با هم دارند، به صرافت انداخته و اهالی فوتبال این روزها نظرات متفاوتی را برای رسیدن به آبشخور اصلی این ماجرا مطرح می کنند.عده ای بر این باورند که محدودیت امکانات سخت افزاری، گران شدن بلیت و سرمای سوزناک زمستان، تماشاگران را به این نتیجه رسانده که بازیهای لیگ برتر را از تلویزیون خانگی تماشا کنند و عده ای دیگر افت کیفی بازیهای را دلیل اصلی سوت و کوری فوتبال ایران در فاصله کمتر از 6 ماه مانده به شروع جام جهانی جلوه می دهند. نظریه دوم اما موافقان بیشتری را با خود همراه کرده و عموم مردم به این باور رسیده اند که قهر تماشاگران با فوتبال اولین محصول افت کیفی مسابقات لیگ برتر است. چه آنکه آمار و ارقام هم از روند نزولی نمودار گلزنی تیم های لیگ برتری و کم گل شدن بازیهای لیگ برتر در مقایسه با دوره های گذشته حکایت دارد.
آمار نگران گننده
روزگاری که تماشاگران ایرانی به شوق تماشای بازیهای پرگل به استادیوم ها هجوم می برند و مهاجمان گریزپای فوتبال ایران هنرشان در بازکردن دروازه رقبا را به رخ می کشیدند سپری شده و به نظر می رسد مهاجمان امروزی جاه طلبی مهاجمان بی قرار سالهای نه چندان دور را ندارند. قحطی بازیهای پرگل دو سالی می شود که تماشاگران را به مرز نارضایتی رسانده اما این روند در لیگ سیزدهم نمود بیشتری پیدا کرده است و عجیب اینکه تیم های مدعی هم از این حیث روند نزولی را طی می کنند. بر اساس آمار، استقلال که معمولا با مختصات یک تیم هجومی شناخته می شد طی دو فصل گذشته تغییر رویه داده و آبی ها مثل خیلی دیگر از تیم های لیگ برتری صرفا به کسب سه امتیاز بسنده می کنند.استقلال تا هفته نوزدهم لیگ سیزدهم 23 گل و به طور میانگین 21/1 گل در هر بازی به ثمر رسانده و سپاهان، دیگر تیم مدعی هم که فوجی از مهاجمان شاخص را در اختیار دارد 19 گل یعنی میانگین یک گل در هر بازی به ثمر رسانده است. خط حمله فولاد هم با میانگین 36/1 گل در هر بازی چنگی به دل نمی زند و جالب تر اینکه تراکتورسازی با میانگین 47/1 گل زده در هر بازی بهترین عملکرد را بین تیم های مدعی این فصل دارد. پرسپولیس هم تا قبل از بازی با مس کرمان 15 گل در 18 بازی به ثمر رسانده بود اما 6 گلی که در کرمان به ثمر رسید سرخ ها را از سیاهه فهرست خط حمله های ضعیف این فصل خارج کرد. چنین آمار و ارقامی نگران کننده ای در حالی است که استقلال فصل قبل با 42 گل زده در34بازی(میانگین24/1 گل در هر بازی) قهرمان شد و با اینکه به لحاظ گلزنی در مقایسه با این فصل وضعیت نسبتا مطلوب تری داشته، امیر قلعه نویی به استفاده از شیوه های تدافعی و تلاش برای بردهای حداقلی محکوم می شد. سپاهان هم که به لحاظ گلزنی بین مدعیان این فصل ضعیف ترین عملکرد را داشته، فصل قبل 60 گل( میانگین 77/1 گل در هر بازی) به ثمر رساند و عنوان بهترین خط حمله لیگ را تصاحب کرد. تراکتورسازی، نایب قهرمان فصل قبل هم با 55 گل( میانگین62/1 گل در هر بازی) دومین خط حمله لیگ را در اختیار داشت. پرسپولیس هم به رغم قرار گرفتن در رده هفتم فصل قبل به طور میانگین 20/1 گل در هر بازی به ثمر رساند اما در این فصل که صدرنشین است تا پایان هفته نوزدهم 15/1 گل در هر بازی به ثمر رسانده است. اگر به تعداد گل های رد و بدل شده در دو فصل گذشته رجوع کنیم، نگرانی درباره روند نزولی نمودار تشدید می شود. در لیگ یازدهم 720 گل در 612 بازی(میانگین هر بازی 18/1 گل در هر بازی) و در لیگ دوزادهم 686 گل یعنی میانگین 12/1 گل در هر بازی به ثمر رسیده اما تا پایان هفته نوزدهم 323 گل در 304 بازی رد و بدل شده و با یک حساب سرانگشتی06/1 گل در هر بازی به ثمر رسیده است. آمار جالب توجه دیگر اینکه سپاهان طی چهار هفته ابتدایی نیم فصل دوم دو گل و استقلال 3 گل به ثمر رسانده اند و فجر سپاسی هنوز موفق به گلزنی نشده است.
مقایسه لیگ برتر با لیگ های اروپایی
آمار و ارقام نشان می دهد که تعداد گل های به ثمر رسیده در لیگ برتر ایران با استاندارد روز دنیا فاصله نسبتا زیادی دارد و یک مقایسه ساده با لیگ های معتبر اروپایی این واقعیت را اشکار می کند. آرسنال که اکنون در صدر جدول لیگ برتر انگلیس قرار دارد تا پایان هفته شانزدهم،33 گل ( میانگین بیش از 06/2 گل در هر بازی) و لیوپول تیم دوم جدول هم 39 گل( میانگین 43/2 گل در هر بازی) به ثمر رسانده اند. در آلمان هم بایرن مونیخ تا پایان هفته شانزدهم بوندس لیگا 42 گل( میانگین 62/2 گل در هر بازی) به ثمر رسانده و بایر لورکوزن با میانگین 2 گل زده در هر بازی پشت سر این تیم ایستاده است. در لالیگا هم بارسلونا تا پایان هفته شانزدهم 44 گل یعنی 75/2 گل در هر بازی به ثمر رسانده و حتی در فوتبال تدافعی ایتالیا، یونتوس صدرنشین تا پایان هفته شانزدهم 35 گل زده که این آمار میانگین 20/2 گل زده در هر بازی را نشان می دهد و رم، تیم دوم سری A به طور تقریبی در هر بازی دو بار دروازه حریفانش را باز کرده است.
استفاده از سیستم های تدافعی
در ادامه روند نزول آمارها در لیگ سیزدهم، مهاجمان لیگ برتری هم به لحاظ آماری عملکرد قابل ملاحظه ای را در این فصل بروز نمی دهند و تعداد گل هایی که مدعیان تصاحب عنوان آقای گلی لیگ سیزدهم به ثمر رسانده اند این ادعا را اثبات می کند. در پایان لیگ یازدهم کریم انصاری فرد با 21 گل زده آقای گل شد و فونیکه سی با 18 و رضا عنایتی با 18 گل پشت سر او قرار گفتند. فصل قبل هم جلال رافخایی با 19 گل آقای گل شد و سید صالحی با پیراهن تراکتورسازی 17 گل به ثمر رساند. این در حالیست که تا پایان هفته نوزدهم لیگ سیزدهم ، کریم انصاری فرد، پریرا و رضا عنایتی با 9 گل زده( به طور تقریبی هر دو بازی یک گل) در صدر فهرست گلزنان برتر قرار دارند و رافخایی 8 گل به ثمر رسانده است. البته ایراد چندانی به مهاجمان لیگ برتری وارد نیست چرا که آنها هم مثل تماشاگران قربانی محافظه کاری مفرط مدیران و مربیان نتیجه گرا شده اند. این روزها اغلب مربیان لیگ برتری به تاسی از مدیرانی که صرفا به پایه های صندلی مدیریت شان فکر می کنند به شیوه های تدافعی پناه برده اند و در چنین بستری نباید از مهاجمان انتظار گلزنی های پیاپی داشت. بر همین اساس قریب به اتفاق تیم های لیگ برتری این روزها با سیستم 1-3-2-4 که مبنای آن گرفتن فضا از حریف و بازی با دو هافبک دفاعی است به میدان می روند. در این سیستم، تیم ها با تک مهاجم بازی می کنند و دو هافبک کناری، اغلب در کارهای دفاعی مشارکت دارند. خداداد عزیزی، متوسل شدن مربیان به شیوه های تدافعی را دلیل اصلی کم گل بودن بازیهای لیگ برتر می داند و می گوید:« فوتبال ما به خاطر تقلای مدیران و مربیان برای حفظ جایگاه شان نتیجه‌گرا شده و مربیان تنها به دنبال این هستند که شکست نخورند. برای مربیان ما تساوی خیلی بهتر از شکست است و به همین احتیاط را شرط اصلی قرار می دهند.اگر می‌بینید در لیگ برتر انگلیس گل‌های زیادی رد وبدل می‌شود دلیلش این است که با سیستم تهاجمی 2-4-4 و 3-3-4 بازی می‌کنند و با نفرات زیادی برای گلزنی وارد میدان می‌شوند اما در لیگ ایران بیشتر تیم‌ها با سیستم تدافعی و با دو هافبک دفاعی بازی می کنند و از 3 هافبک تهاجمی هم می‌خواهند که بیشتر در کار دفاعی شرکت کنند. طبیعی است که در چنین شرایطی مطمئنا تک مهاجم کارایی لازم را ندارد و گل های زیادی رد و بدل نمی شود.» مهاجم سالهای نه چندان دور تیم ملی، خارج شدن مربیان از پوسته محافظه کاری را تنها راه افزایش تعداد گل و رونق گرفتن بازیهای لیگ برتر می داند:«در همین بازی سپاهان و استقلال  که در نیم فصل دوم انجام شد، دو تیم با سیستم تدافعی بازی می‌کردند و صرفا برای نباختن به میدان آمده بودند و نمی‌شد از آن بازی انتظار گل داشت. در تیم ابومسلم که خود من حضور دارم از سرمربی خواهش کردم که با ترکیب 2-4-4 بازی کنیم.گر چه با این سیستم خیلی از بازیها را نبرده ایم اما بازیهای بی‌کیفیتی انجام نداده‌ایم.»
                                                                             ***
سال گذشته استقلال با ارائه بازیهای تدافعی قهرمان شد و امیر قلعه نویی با توجه به اصل نباختن و برد با حداقل گل زده روی قله فوتبال ایران ایستاد و برای دیگران دستی تکان داد. شاید در آن برهه کسی تصور نمی کرد شیوه او به این زودی مورد اقبال سایر مربیان لیگ برتری قرار بگیرد.شیوه منسوخ شده ای که اولین محصول آن نزول آمارها و از سکه افتادن فوتبال باشگاهی ایران است.