چهارشنبه سوری و قتل متوکل

مطابق برخی شواهد و مستندات تاریخی ، به پندار عامه ، تناسبی بین عدالت مستولی بر جوامع بشری ، با فراوانی نعمت و رحمت خداوندی برقرار است و چون ظلم حاکم باشد، خشم پروردگار به صورت بلایای طبیعی تجلی پیدا می کند.
در دوره 14ساله خلافت متوکل بلایا و آفات فراوانی نازل شده ، از آن جمله است: به نوشته طبری ، در ذیحجه سال 235، آب دجله به مدت 3 روز تغییر کرد و به زردی گرایید که مردم به سبب آن هراسان شدند؛ همو می گوید در همین سال «محمود بن فرج نیشابوری ادعای پیامبری کرده ؛ در سال 241 در بغداد بیماری چارپایان رخ داد، و اسبان و گاوان هلاک شدند؛ در شعبان سال 242 زلزله های هول انگیزی در قومس (استان سمنان) و روستاهای آن رخ داد و 45096 تن جان دادند که بیشتر آن در دامغان بود؛ در همین سال «در فارس و خراسان زلزله ها بود و صداهای ناهنجار؛ در یمن نیز نظیر آن بود، به علاوه زمین فرو بردنی که در آنجا رخ داد (ظاهرا کشتزارها به اعماق رفته)، در سال 245 در دیار مغرب زلزله شد، چنانکه قلعه ها و منزل ها و پلها ویران گردید... در بغداد و نیز در عسگر مهدی زلزله شد، در مداین نیز زلزله شد... به ماه شوال در انطاکیه زلزله بود و تکاتی که بسیار مردم بکشت...
در این سال چنانکه گفته اند، مردم تنبس (از شهرهای مصر) ضجه ای دایم و هول انگیز شنیدند که مردم بسیار از آن بمردند؛ و هم در این سال در تنبس ، رقه ، حران ، راس العین ، دمشق ، رها، طرسوس ، مصیصه ، ادنه و کناره های شام بلرزید؛ لازقیه نیز بلرزید و خانه ای از آن نماند، و از مردم آن بجز اندک جان نبردند؛ جبله نیز با مردمش نابود شد؛ هم در این سال مشاش (زمین نرم) چشمه مکه فرو رفت ؛ در سال 246خبر آمد که در کوچه ای در ناحیه بلخ ، که منسوب به دهقانان بود، خون تازه بارید.


شبانگاه قتل متوکل و تقارن ها

اکثر مورخان قدیم ، موقع قتل متوکل به دستور فرزندش منتصر، به دست غلامان ترک را در شبانگاه روز 3 شوال سال 247 قمری متذکرشده اند. طبری می گوید: متوکل شب چهارشنبه کشته شد، لختی پس از تاریک شدن شب ، چهار روز رفته از شوال.
به قولی شب پنجشنبه کشته شده ، 73یعقوبی و مسعودی نیز موقع قتل متوکل را شبانگاه 3شوال متذکر شده ، اما در سه شنبه و چهارشنبه آن اختلاف دارند. 74برابر جداول تقویم تطبیقی (ص50)، روز 3 شوال 247، چهارشنبه بوده ، که شبانگاه آن ، شب پنجشنبه 4 شوال ، قابل تبیین است.
موقع قتل متوکل ، یعنی چهارشنبه شب ، یا شب پنجشنبه 4شوال ، مقارن با شب اول ماه مهر در سال خراجی او، و مطابق نخستین شبانگاه ایام فروردگان (یعنی 26 آبان)، در سال شمسی عرفی پارسیان ، و برابر 21 آذر ماه سال شمسی واقعی ، و 11 دسامبر 861 میلادی بوده که 271 روز از آغاز بهار گذشته است.


در شبانگاه چهارشنبه

بی گمان خیلی دیر، خبر قتل متوکل به بلاد دور دست سرزمین های خلافت عباسی رسیده ، و موقع آن چهارشنبه ایام فروردگان ابلاغ شده است.
بر این اساس موقع قتل متوکل در شبانگاه چهارشنبه ایام فروردگان در سال عرفی ایرانیان تثبیت شده است. از سوی دیگر، چون موقع قتل متوکل مقارن شبانگاه روز اول مهر در سال خراجی ابداعی او بوده ، پیروزی فریدون برضحاک مصداق پیدا کرده است یا برای مردمان بغداد و نواحی آن که اکثرا با فرهنگ ایرانی بوده اند تداعی شده است ؛ به همین دلیل به پیروی از سنتهای کهن ایرانی آتش افروخته و جشن گرفته اند.

دکتر محمدحسن ابریشمی