ورزش ، کمر سنگ کلیه را می‌شکند

چرا کلیه به کارخانه سنگ‌سازی تبدیل می‌شود؟

نحوه کارکرد کلیه با تصفیه خون و خارج‌کردن سدیم اضافی (نمک) و دیگر مواد زائد محلول در آب صورت می‌گیرد. در این مرحله غلیظ‌شدن ادرار باعث ته‌نشینی و رسوب این ترکیبات به داخل کلیه‌ می‌شود. با این تفاسیر رسوب‌های تشکیل شده در کنار یکدیگر قرار گرفته و سنگ سختی به وجود می‌آید. البته اسیدی یا قلیایی‌بودن ادرار نیز می‌تواند باعث به‌وجود آمدن سنگ در کلیه‌ شود. این سنگ‌ها غالبا در کلیه به وجود می‌آید، اما می‌تواند در هر جای دیگری از مجاری ادراری مانند مثانه یا در لوله‌های جمع‌کننده ادرار نیز تشکیل شود. سنگ‌ها انواع مختلفی دارد و حدود 80 درصد آنها از ترکیب کلسیم و عناصر دیگر به وجود می‌آید. بجز کلسیم، اگزالات نیز در به وجود آمدن سنگ کلیه موثر است. همچنین موادی مانند سیستین، استراویت و اسیداوریک هم می‌توانند سر منشأ ساخت این سنگ‌ها باشد. این موضوع نشان می‌دهد علاوه بر عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی نیز می‌تواند نقش مهمی در تولید سنگ بازی کند.

چه عواملی باعث به‌وجود آمدن سنگ کلیه می‌شود و چه باید و نبایدهایی در این باره وجود دارد؟

از نشانه‌های سنگ کلیه، درد بسیار زیاد است که پزشکان این درد را معادل درد زایمان خانم‌های باردار می‌دانند. چنین دردی در قسمت پایین شکم احساس شده و گاهی تا کشاله ران‌ها نیز کشیده می‌شود. مسلما هیچ‌کس دوست ندارد درد کلیه را حتی برای چند لحظه کوتاه تجربه کند؛ بنابراین پیش از هر چیز اولین و مهم‌ترین موردی که باید به آن اشاره شود، درصد احتمال دچار شدن افراد به این بیماری است. تنها در 5 درصد بیماران سنگ‌ساز، سنگ کلیه زمینه ارثی دارد و در 95 درصد باقیمانده عوامل محیطی مانند رژیم ناسالم غذایی، تحرک نداشتن و مقدار ناکافی مصرف مایعات زمینه ایجاد سنگ کلیه را فراهم می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد سنگ‌سازی در افرادی که خود را سنگ‌ساز ندانسته یا حتی زمینه‌های ارثی در آنها دیده نمی‌شود، براحتی قابل کنترل و پیشگیری است. برای این کار همه افراد باید موارد خاصی را دنبال کنند. در زمینه رژیم غذایی توصیه می‌شود مصرف پروتئین‌ها بویژه پروتئین‌های حیوانی محدود شود. بهتر است روزانه حدود نصف ران مرغ یا یک کف دست گوشت خورده شود. مورد دوم مربوط به مصرف نمک است. باید توجه داشته باشید مصرف نمک را محدود و از غذاهای شور پرهیز کنید. همچنین با غذا پیاز بخورید، چون پتاسیم موجود در پیاز باعث تعدیل جذب نمک (سدیم) در بدن می‌شود. در این رژیم جایی برای چربی نداریم و باید سرخ‌کردن را به حداقل رساند. بهتر است غذاها را آب‌پز یا کبابی کنید. درباره قند و شکر نیز باید به همین ترتیب رفتار شود، چون این مواد مانند سمی سفید بوده و بهتر است عسل یا شیرینی‌های طبیعی را جایگزین کنید. حتی هنگام ورزش وقتی با افت قند خون مواجه می‌شوید نباید از نوشابه‌های انرژی‌زای ورزشی استفاده کنید؛ به دلیل این که قند موجود در این نوشیدنی‌ها ساکارز است. ساکارز هنگام دفع از کلیه به فیلترهای آن آسیب‌زده و ضررش از قند و شکر نیز بدتر است.

در رژیم گفته شده آیا ممنوعیتی برای خوردن میوه و سبزی‌ وجود دارد؟

خوردن میوه و سبزی‌ مبحث دیگری را در رژیم غذایی همه افراد ایجاد می‌کند. این موضوع به مقدار مصرف آنها بستگی دارد. روزانه مصرفی حدود نیم کیلو میوه و سبزی بویژه در افراد سنگ‌ساز مفید است. توصیه می‌شود این مقدار، میوه‌های مختلفی را شامل شود. میوه دارای سیترات است و از سنگ‌سازی کلیه جلوگیری می‌کند. البته نباید فراموش کرد در میان برخی میوه‌ و سبزی‌ها اگزالات وجود دارد و مصرف بالای آن را باید محدود کنید. بادام زمینی، توت فرنگی و ریواس از این دسته بوده و دارای اگزالات بالایی هستند. برای نمونه از خوردن خورش ریواس پرهیز کرده یا حداکثر دو‌تا سه عدد توت فرنگی خورده شود. ما ایرانی‌ها به اصطلاح میوه خور هستیم و در یک وعده به صورت یکجا ظرفی کامل از توت فرنگی را می‌خوریم؛ چنین کاری کاملا اشتباه است! ناگفته نماند به طور کلی سبزی‌هایی که برگ‌های تیره‌تری دارند حاوی اگزالات بالایی بوده، ولی ممنوعیتی برای خوردن آنها وجود ندارد. درباره مرکبات نیز باید مصرف بیش از حد آنها را برای وجود اگزالات بالا محدود کنید. این رژیم غذایی برای همه افراد مناسب است و می‌توانید با رعایت آن از احتمال ابتلا به سنگ کلیه جلوگیری کرده و در کنار آن براحتی به ورزش دلخواه خود بپردازید. انتظار می‌رود با استفاده از این روش بتوانید عادت‌های بد غذایی خود را کنار گذاشته و سلامت خود و خانواده‌تان را برای سالیان دراز تضمین کنید.

اشاره‌ای به عادت‌های بد غذایی افراد شد، آیا خوردن چای زیاد ما ایرانی‌ها نیز می‌تواند برای کلیه تهدیدی باشد؟

چای هم یکی از آن نوشیدنی‌هایی است که باید در مصرف آن دقت شود. در چای‌هایی که رنگ سیاه‌تری دارد، اگزالات بالایی وجود دارد که باعث سنگ‌سازی می‌شود. درست بر عکس چای‌های تیره، چای سبز می‌تواند سنگ‌سازی را کاهش بدهد. بد نیست بدانید چای و قهوه‌های فوری نیز حاوی اگزالات بسیار بالایی هستند. نکته دیگری که هنگام دم‌کردن چای باید به یاد بسپاریم، مربوط به مقدار زمان جوشیدن برگ‌های چای است. حتما بعد از دم کشیدن چای تفاله‌های آن را خارج کنید، چون هرچه برگ‌های آن مدت زمان بیشتری در آب جوش بمانند، اگزالات بیشتری تولید می‌شود. بهتر است هنگام دم‌کردن چای برای بهبود کیفیت و خاصیت آن میوه‌های تازه را به دلخواه به آب قوری اضافه کنید. این میوه‌ها می‌توانند یک تکه هلو، گلابی، آلبالو و میوه‌های مختلف دیگری باشند. با این کار به محتویات چای سیترات و مقداری ویتامینC اضافه می‌شود و از طرفی اثرات سوء اگزالات هم کاهش می‌یابد. این موضوع شامل حال گل‌ها نیز است. می‌توانید با افزودن دارچین، هل، بهارنارنج و... از خواص مشابهی بهره بگیرید. البته برخی افراد از میوه‌های خشک استفاده می‌کنند که این روش زیاد مناسب نیست. این میوه‌ها حاوی مواد نگهدارنده است. حتی اگر میوه‌ها را بدون نگهدارنده در منزل خشک کنید به طور کلی نصف ویتامین C هنگام خشک‌شدن از بین خواهد رفت.

از آنجا که کلسیم می‌تواند در سنگ‌سازی کلیه موثر باشد، آیا بهتر نیست بیماران کلیوی از مصرف آن پرهیز کنند؟

سال‌های بسیاری مردم گمان می‌کردند افرادی که کلیه‌ سنگ‌ساز دارند، نباید لبنیات بخورند، اما برخلاف تصور همه باید بگوییم این موضوع تصوری کاملا اشتباه است. حتی در افراد سنگ‌ساز نیز ممنوعیتی برای استفاده از لبنیات وجود ندارد؛ بلکه با اعمال محدودیت می‌توانند از کلسیم موجود در این مواد نیز بهره ببرند. توصیه می‌شود روزی سه لیوان شیر مصرف کنید. یک لیوان شیر مساوی با نصف لیوان ماست، یک عدد کشک یا یک لیوان دوغ است؛ بنابراین همین مقدار مصرف در زندگی امروزی مقدار مناسب و بالایی را به خود اختصاص می‌دهد. ناگفته نماند ترتیب مصرف مواد غذایی در هر وعده نیز اهمیت دارد. برای انجام صحیح این کار ابتدا یک لیوان آب یا لبنیاتی مانند ماست و دوغ میل کنید. بعد از آن سوپ خورده و سپس سراغ مصرف غذاهای جامد بروید. یک ساعت بعد از پایان غذا یک لیوان آب و در آخر یک وعده میوه بخورید. این ترتیب را همه افراد باید رعایت کنند. این کار از تداخل باز جذب آهن گوشت و رقابت آن با جذب کلسیم جلوگیری می‌کند. اگر این روش را انجام ندهید در این رقابت کلسیم برنده میدان خواهد بود؛ بنابرین چنین شیوه‌ای را نباید هرگز از یاد ببرید.

برخی برای بهبود کیفیت زندگی بیماران کلیوی، بویژه در سنگ کلیه، توصیه می‌کنند ورزش کنیم. نظر شما چیست؟

همه افراد باید بدانند آب آشامیدنی را چه زمان و به چه میزانی بنوشند. مصرف دقیق آب ابتدا به اندازه یک لیوان پیش از هر وعده غذایی است. یک لیوان دیگر باید بعد از پایان هر وعده غذایی نوشیده شود که این تعداد را به شش لیوان می‌رساند. اگر ساعت 10صبح و 5 بعدازظهر نیز به صورت میان وعده، یک لیوان آب دیگر مصرف شود هشت لیوان آب را در زمان مناسب مصرف کرده اید.

سنگ‌های کلیه را با ورزش خرد کنید

به همه افراد توصیه می‌شود برای جلوگیری از سنگ‌سازی کلیه‌های خود در منزل نرمش‌های خاصی انجام دهند. البته این نرمش‌ها برای ورزشکاران نیز ضرورت دارد. ابتدا روی زمین دراز کشیده و دست‌های خود را صاف و کشیده در بالای سرتان قرار بدهید. سپس غلت زده و از یک پهلو به روی شکم خوابیده و این کار را در جهت مخالف نیز تکرار کنید. البته این غلت می‌تواند کامل نباشد تا فرد دچار سرگیجه نشود. چنین نرمشی‌هایی برای همه افراد و بویژه بیماران سنگ‌ساز مفید است و ادامه این کار باعث می‌شود رسوبات بیشتری از کلیه‌ها دفع شود. در ورزش‌های دیگری مانند شنا کردن در آب ژیمناستیک، یوگا، پیلاتس و هر ورزشی که شکم با زمین تماس دارد، همین خاصیت وجود دارد. نکته جالب توجه دیگر درباره فواید نماز خواندن است. افرادی که نماز مستحبی بیشتری می‌خوانند و سجده‌ها و رکوع‌های طولانی تری دارند، کمتر دچار سنگ‌سازی کلیه‌ها می‌شوند. این موضوع برای قرار گرفتن فرد در حالت خاصی است که باعث خروج آسان رسوبات از کلیه‌ها می‌شود. دفع سنگ‌های کلیه روش‌های مختلفی دارد و دفع اندازه‌های بزرگ حتما باید به روش‌های کلینیکی و پزشکی صورت گیرد. سنگ‌های کلیه ممکن است انسدادی یا غیرانسدادی باشند. اگر سنگی انسداد ایجاد کند، معمولا با درد بسیار زیادی همراه خواهد بود. درباره سنگ‌های کوچک‌تر زمانی که اندازه آن حدود شش تا هفت میلی‌متر است، غلت‌زدن روی زمین به دفع سنگ کمک می‌کند. تاکید می‌کنم هنگام دفع این گونه سنگ‌ها از مسکن‌هایی که مخدر دارند یا شل‌کننده عضلات هستند استفاده نکنید. این قرص‌ها باعث به تعویق افتادن دفع سنگ می‌شوند. ناگفته نماند برای درمان سنگ‌هایی که در حالب قرار می‌گیرند طناب زدن نیز راهکار مناسبی است. اگر افراد سالم و بیمار به همه توصیه‌هایی که تاکنون گفته شده توجه ویژه‌ای داشته باشند، دیگر کسی از درد سنگ کلیه رنج نمی‌برد و متحمل هزینه‌های درمانی گزاف نخواهد شد. / ضمیمه سیب

آزاده جلالوند