تصمیم بزرگ

قصد سفری که بس عظیم و خطیر است و حج مصدور است: ولله علی الناس حج البیت! با این حساب حج به فتح «اسم» و به کسر (حِـج) مصدر است.

در اهمیت و ژرفایی آن گفته‌اند:

شخصی به رسول خدا (ص) گفت: از خانه خود به عزم حج بیت‌الله بیرون آمده بودم. چون به آنجا رسیدم وقت حج فوت شد. من مردی غنی و مالدارم. پس امر فرما که مال خود را در وجهی از وجوه صرف سازم که ثواب آن مثل ثواب حج باشد. حضرت به آن شخص رو کردند و فرمودند به کوه ابوقبیس نظر کن که اگر آن کوه تمام زر سرخ شود و آن را در راه خدای تعالی صرف نمایی ثواب آن به حج نرسد.

شیخ بهایی می‌گوید (جامع عباسی): ... و سنت است فراخ‌دستی در این سفر مبارک و سعی در خوبی توشه و بسیاری آن و در حدیث آمده که اسراف مذموم است مگر در راه حج و اضافه می‌کند:

... و سنت است (یعنی مستحب است) خوش‌خلقی با هر حال و با ملازمان و خشم فروخوردن از ایشان، از حضرت صادق(ع) منقول است که هر کس راه خانه خدا برود، اگر سه خصلت در او نباشد حج او هیچ است و آن خوش‌خلقی است و خشم فروخوردن و صلاح و تقوا شعار خود کردن!

24 امر در حال احرام حرام است از آن جمله جدال و فریاد و چانه زدن و معرکه گرفتن. شیخ بهایی می‌گوید:

«بیست و یکم جدال است، یعنی لا والله و بلی والله گفتی مگر به جهت اثبات حق و نفی باطل!»

لا و الله و بلی والله، همان جدال و چانه‌زنی است. فقها می‌گویند چانه‌زنی در معاملات مکروه است و شگفتا که در حج از کارهای حرام شمرده می‌شود.

چرا این همه مهم؟

سفر حج تنها سفری است که در آن خدا میزبان است و حاجی مهمان! مهمان خدا و از همین جاست که زائر بیت می‌گوید: «اللهم لبیک لا شریک لک لبیک، لبیک ذا المعارج لبیک، لبیک داعیا الی دارالسلام لبیک غفار الذنوب و...»؟!

به نظرم ژرفایی این سفر تنها... فردیت و انانیت نیست، هرچند فنای فردیت خود امر عظیمی است. در این سفر اصالت نه از آن فرد و نه از آن جامعه و جمعیت است؛ اصالت از غیب و از خداوند است، هرچند فرد و جمع نیز جلوه‌ای از انوار خدای تعالی باشد که:

«ان الحمد و النعمت لک و الملک» همه اوست و چنین است که اسراف مذموم در این سفر خود نوعی ایثار است؛ سفری که از خود عبور کردن است و همه چیز را وانهادن! و خود را خوب شناختن یعنی: انانیت را کشتن و همه را در خدا دیدن!

سیر و سفری که باید در دریاهای معرفت و عرفان محمدی غرق شد و خود را و فرد را در مذبح غیب و خدا و جمع قربانی کرد و چنین است که گفته‌اند در وقت ذبح و قربانی کردن این آیه را باید خواند:

وجهت وجهی للذی فطر السموات و الارض! یعنی: خدایا، روی به تو آورده‌ام و نفس خویش را قربانی کرده‌ام و بر هر چه و هر که هست چار تکبیر زده‌ام.

و همین است آنچه عارفان طواف کعبه دلش نامیده و گفته‌اند:

دل به دست آور که حج اکبر است

وز هزاران کعبه یک دل بهتر است

طواف کعبه دل منافی طواف بیت‌الله نیست که شاید یکی از مقارنات و مقدمات آن است حلالیت طلبیدن از دوستان و دشمنان و عبور از خود و پای در رکاب حج بیت‌الله نهادن گونه‌ای از طواف کعبه دل است که باید مقدمه‌ای بر طواف بیت باشد وگرنه همان‌سان که امام(ع) فرمود: اگر سه خصلت در او نباشد حج او هیچ است و شاید چنین است که حسین بن علی(ع) حج را ناتمام می‌گذارد و به کربلا برمی‌گردد و با چه شتابی! یعنی اگر در حج تقوا شعار نباشد و زیر سیطره ظلم و ستم و خشم و ترس و رعب ستمگران انجام گیرد هیچ است!

و نمی‌دانم چه کسی گفته است:

«به موقف عرفات ایستاده خلق دعا خوان

من از دعا لب خود بسته، رو به سوی تو کردم!»

و حاجیان:

باید که در این سفر خطیر نه‌تنها واجبات و بایدها که مستحباتی را نیز بنگرند و از آن جمله:

مطالعه بخشی از تاریخ اسلام و تلاش‌ها و کوشش‌ها و نبردها و گذشت‌های پیامبر و مردان نام‌آور و صحابی خاص و خالص او و زندگی مردانی چون ابوذر غفاری، شهید بزرگ ربذه که بدون اطلاع از آن ایثارها و حماسه‌ها و جنگ‌ها و تلاش‌ها، زیارت قبر پیامبر و «السلام علیک ایها النبی و...» گفتن تنها چسبیدن به لفظ است. زنده‌یاد آل‌احمد می‌گوید:

1 ـ ... صبح وقتی می‌گفتم السلام علیک ایها النبی یک​مرتبه تکان خوردم، ضریح پیش رویم بود و مردم طواف می‌کردند و برای بوسیدن از سر و کول هم بالا می‌رفتند و شرطه‌ها مدام جوش می‌زدند که از فعل حرام(!) جلو بگیرند... که یکمرتبه گریه‌ام گرفت و از مسجد گریختم!

(خسی در میقات، ص 33)

2 ـ یادداشت برخی دیده‌ها، شنیده‌ها و خاطره‌ها که حیف است مکتوب نشود و از یادها و خاطره‌ها محو و فراموش شود.

3 ـ پرسیدن. پرسشگری خود بخشی از علم و آگاهی است. ذره ذره خاک و کوی مدینه جا پا و جایگاه سعی‌ها و تلاش‌هاست. باید پرسید و یافت و به خاطر سپرد.

4 ـ از خود گذشتن، اخلاق خوش و قربانی کردن هوس‌های فردی.

5 ـ یادگیری و تلاش برای آموزش زبان و ایجاد ارتباط با مسلمانان اکناف عالم بسیار مهم و ثمربخش است.

6 ـ گذشتن از فردیت و حل شدن در جمع و وحدت و اتحاد با جهان اسلام و آگاهی از آنچه در جهان اسلام می‌گذرد که جهل از هر قبیل و در هر ناحیه‌ها باشد فسادآور و مخرب است.

دکتر سید محمد اصغری - عضو هیات علمی دانشگاه