اما و اگرهای بیماری‌های ناشناخته مفصلی

متاسفانه بسیاری از بیماران مدت‌های طولانی از این بیماری رنج می‌برند به‌طوری که دچار درد در ناحیه سر و گردن می‌شوند و اصلا به ذهنشان خطور نمی‌کند که شاید این علائم منشأ دیگری داشته باشد حتی علائم کلینیکی اختلالات مفصلی گیجگاهی آنقدر پیچیده است که ممکن است پزشک را نیز دچار اشتباه کند.

دکتر مجید نوحی دندانپزشک و جراح بیماری‌های مفصلی گیجگاهی در این باره توضیح می‌دهد.

مفصل گیجگاهی ـ فکی چیست و چه نقشی در فک و صورت ایفا می‌کند؟

این مفصل در دو طرف جمجمه و بین فک بالا و پایین قرارگرفته است. در هر دو مفصل دیسک کوچکی وجود دارد که مانند همه مفاصل بدن آسیب می‌بیند. مثلا در بعضی بیماری‌های سیستمیک بدن مانند نقرس، آرتروزیا لوپوس اریتماتوزیس که مفاصل درگیر می‌شوند، با پیشرفت بیماری، مفصل گیجگاهی ـ فکی هم ممکن است، گرفتار شود. البته این اختلالات کم است و بندرت دیده می‌شود؛ زیرا بیماری‌های نامبرده به‌گونه‌ای هستند که بیمار و پزشک متوجه شده و درمان‌های لازم انجام می‌شود.

درباره بیماری‌های شایع مفصل گیجگاهی ـ فکی برایمان توضیح دهید.

بعضی از این بیماری‌ها آنقدر شایع است که آمارشان حتی از بیماری‌های سیستمیک نیز فراتر می‌رود. مبتلایان به بیماری دیابت در ایران حدود شش میلیون نفر تخمین زده شده است، ولی دیگر بیمــاری‌های مفصلی گیجگاهی ـ فکی 30 تا 40 درصد جمعیت هر کشوری را دربرمی‌گیرد؛ یعنی در کشور خودمان به‌طور تقریبی 20 میلیون نفر به یکی از بیماری‌های موضعی مفصل گیجگاهی ـ فکی مبتلا هستند. 50 درصد از این تعداد، نشانه‌هایی دارند که به درمان نیاز دارند.

اما مردم برای برطرف کردن آن کاری انجام نمی‌دهند.

کاملا درست است، چون آموزش کافی در این زمینه وجود ندارد و دندانپزشکان هم اطلاع کافی از این بیماری ندارند. حتما دیده‌اید وقتی فردی فک را باز می‌کند، صدایی شنیده می‌شود. (البته در این اختلال، صدا همیشه به گوش ما یا خود بیمار نمی‌رسد) صدای فک یکی از شاخص‌ترین علائم بالینی است. از دیگر نشانه‌ها، وجود سردرد‌های مشکوک در بیماران است. متاسفانه این سردرد‌ها کاملا شبیه میگرن است. بسیاری از بیماران، پیش از این‌که به ما مراجعه کنند، به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کرده‌ و بیماریشان میگرن، سردرد‌های عصبی یا ناشناخته تشخیص داده شده است. بیشتر بیماران کاملا سرگردان هستند. در جامعه افراد زیادی را مشاهده می‌کنیم که از سردرد عصبی و میگرن شکایت می‌کنند بدون این‌که حتی یک بار از سوی متخصص مفصل گیجگاهی ـ فکی معاینه شده باشند.

شاخص‌ترین علامت این بیماری چیست؟

علاوه بر سردرد و صدا کردن فک علامت‌های دیگری هم مانند درد گردن، درد عضلانی وجود دارد؛ ولی شایع‌ترین آنها این موارد است.

چرا این اتفاق در مفصل رخ می‌دهد؟

یکی از اصلی‌ترین دلایل بیماری، چفت نشدن صحیح دندان‌های فک بالا و پایینی است. وقتی دهان را می‌بندیم، اگر فقط یک دندان زودتر از دندان‌های دیگر از همان فک با دندان مقابل فک دیگر تماس پیدا کند، مشکلات فراوانی پدید می‌آورد. فرض کنید به دندانپزشکی رفته‌اید و یکی از دندان‌ها را پر کرده‌اید. اگر سطح دندان پر شده اندکی بالاتر باشد زندگی برایتان غیرقابل تحمل خواهد شد یا وقتی دندان آسیای بزرگ خود را از دست می‌دهید (دندان آسیا مهم‌ترین کانون جویدن است) فشار روی مفصل گیجگاهی ـ فکی ده‌ها برابر شده و عضلات، فعالیت زیادی پیدا می‌کنند. دیسک داخل مفصل تحت فشار قرار گرفته و تغییراتی در نسوج مفصل ایجاد و دیسک بتدریج نازک و نازک‌تر شده و به جلو و عقب حرکت می‌کند و این جابه‌جا‌یی، صدا تولید می‌کند. نام این بیماری جابه‌جایی قدامی دیسک مفصل گیجگاهی ـ فکی است. بیماری دیگری هم که خیلی رایج است، همان دررفتگی دیسک است که در آن دهان بیمار زیاد از حد باز می‌شود. ممکن است بدون صدا یا همراه با صدا باشد.

سرانجام این اختلالات چگونه است؟

اگر به این اختلالات پیش آمده بی‌اعتنایی شده و درمان مناسبی برای آن اتخاذ نشود، کپسولی که مفصل را احاطه کرده، دچار التهاب خواهد شد و گرفتگی عضلات پدید می‌آید. با شرایط پیش آمده، دهان بتدریج دیگر نمی‌تواند به اندازه کافی باز شود و باز شدن کم دهان است که موجب می‌شود صداهای مفصلی در ظاهر قطع شود، ولی بهبود حاصل نشده است. این روند به چسبندگی منجر می‌شود. گاهی اوقات درمان‌ها و توصیه‌های غلطی برای جلوگیری از صدا به بیماران می‌شود که شامل کمتر باز کردن دهان، خمیازه نکشیدن و از این قبیل درمان‌های پیشگیرانه است که فقط باعث می‌شود صدا مخفی شود؛ ولی بیماری همچنان پایدار و باقی است. هر عضوی باید تمام حرکت‌های طبیعی خود را داشته باشد بدون این‌که عارضه‌ای بر جا گذارد. دهان باید براحتی و بدون ایجاد هیچ مشکلی باز و بسته شود.

مناسب‌ترین راه درمان چیست؟

اصلی‌ترین دلیل، بی‌نظمی در دندان‌هاست. ابتدا با معاینه بیمار و گوش کردن به صداهای مفصلی فک از سوی گوشی پزشکی و درخواست رادیوگرافی از تغییرات به‌وجود آمده در مفصل مطلع می‌شویم و سپس با ابزارهای خاصی رابطه صحیح بین دندان‌ها را بررسی می‌کنیم و بعد از تشخیص، از نوارهای سخت استفاده می‌شود که روی فک بالا قرار داده شده و به دقت هشت هزارم میلی‌متر تنظیم می‌شود. دندان‌های پوسیده باید ترمیم شوند و اگر بیمار به پروتز ثابت، متحرک و ایمپلنت نیاز دارد حتما این عمل انجام شود. در برخی بیماران باید ارتودنسی انجام شود (ارتودنسی پیش از پروتز‌گذاری انجام می‌شود). دقت می‌کنیم دندان‌های بالا و پایینی بدرستی و در قاعده صحیحی روی هم قرار گیرند. این مراحل طی چهار تا پنج جلسه انجام می‌شود. از عوامل فرعی می‌توان به دندان قروچه اشاره کرد که در این موارد بیمار را به روانپزشک ارجاع می‌دهیم.

با تمهیدات صورت گرفته صداهای فکی برطرف می‌شود؟

خیر، صداها تا مدت طولانی باقی‌می‌ماند، زیرا عضلات هنوز خود را با شرایط جدید وفق نداده‌اند. لازم است عضلات با تمرین‌های خاصی تقویت شوند. این تمرینات حدود هشت ماه طول می‌کشد و برای تسکین درد یا جابه‌جایی دیسک و... است که باید روزی چند بار و به مدت طولانی انجام شود.

پرنیان پناهی - ضمیمه سیب