«کلید» احیای صنعت نفت در دولت یازدهم

سرمایه‌ای متشکل از 152 میلیارد بشکه ذخیره هیدروکربوری قابل استحصال و 32 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی همراه یکصد سال تجربه صنعت نفت و حجم عظیم نیروی انسانی متخصص و موقعیت ژئوپلیتیک منحصر به فرد کشور همواره در دولت‌های مختلف از صنعت نفت به عناوینی چون محور توسعه و موتور محرکه یاد شده است، اما به‌رغم درک و اذعان این اهمیت از سوی دولت‌ها، این صنعت همچنان در ایفای نقش اساسی خود به عنوان شاهراه دستیابی به اقتصاد غیرنفتی پویا و چندمحصولی ناکام مانده است.

این در حالی است که امروز نقش این صنعت بروشنی صرف پوشش ناکارآمدی‌های مدیریتی و اجرایی در ابعاد دیگر اجتماعی و بین‌المللی شده است.

اما ریشه ناکارآمدی‌ها کجاست؟ چرا صنعت نفت ایران برخلاف کشورهای اروپایی و حتی همسایگان در خاورمیانه و آسیای میانه نتوانسته به تحقق توسعه ملی کمک کند؟ ایراد از مدیریت درونی صنعت نفت است یا ناشی از باور نداشتن به این صنعت و تبیین جایگاه و نقش واقعی آن در توسعه ملی، آسیب‌شناسی سیاست‌ها و برنامه‌های گذشته و بخصوص سال‌های اخیر بروشنی نواقص، ناکارآمدی‌ها و خسارت حاصله را نشان می‌دهد. «کلید» برون‌رفت صنعت نفت از این دور باطل چیست؟

امروز باور عمیق دولت تدبیر و امید به صنعت نفت به عنوان موتور محرکه توسعه، قلب تحولات بعدی محسوب می‌شود.

سیاست‌ها و برنامه‌های اجرا شده در گذشته و تجارب حاصله، سرمایه ارزشمندی است که امروز به یاری دولت تدبیر و امید می‌آید و دولت را از مسیر آزمون و خطا رها می‌سازد. بر این اساس چند پیشنهاد اساسی ارائه می‌شود:

1ـ تبیین برنامه‌های کلان صنعت نفت و بازبینی اجزای آن براساس گفتمان اعتدال و مبتنی بر آسیب‌شناسی اقدامات و سیاست‌های گذشته.

2ـ انتخاب وزیر نفت از چالش‌برانگیزترین انتخاب‌ها بوده است. واکاوی چرایی چالش‌های این انتخاب، راهگشای مناسبی برای انتخاب وزیر مناسب است. متاسفانه اقدامات سال‌های اخیر، حذف نیروهای کارآمد، مهاجرت نیروهای متخصص، خانه‌نشینی مدیران مجرب، پرورش نیافتن نیروهای کارا در درون صنعت نفت از یک سو و ضرورت انتخاب فردی آشنا به ساختار چندبعدی وزارت نفت از سوی دیگر، شاید دامنه انتخاب وزیر را محدود کند. ورود سنگین نیروهای غیرمتخصص از دیگر بخش‌ها و حتی بخش‌های پیمانکاری و سرمایه‌گذاران به صنعت نفت نه‌تنها مستقیما باعث خسارت سنگین شده که از طریق دمیدن روح بی‌انگیزگی در بدنه متخصص و حجیم صنعت نفت، خسارتی سنگین‌تر به بار آورده است.

3ـ باز کردن فضای نقد و گفتمان انتقادی نیاز اصلی امروز صنعت نفت است. متاسفانه توجه نکردن به این نیاز، طی سال‌های اخیر خسارت سنگینی بر صنعت نفت وارد کرده است.

چالش‌ها و تجارب سال‌های گذشته حاکی است که نبود گفتمان جامع و واحدی برای مدیریت صنعت نفت، به هرزرفت منابع مادی و انسانی در این صنعت و اثربخش نبودن آن در اقتصاد ملی منجر شده است.

توفیق در تبیین و نهادینه‌سازی جایگاه و نقش صنعت نفت در اقتصاد ملی از یک سو و مدیریت اجرایی وزارت نفت از سوی دیگر به عنوان نیاز فوری دولت در بخش نفت، جز از طریق راهبری وزارت نفت از سوی وزیری کارآمد، متخصص و مجرب در ابعاد مختلف فنی، مدیریتی، سیاستگذاری و بین‌المللی صنعت نفت و البته دمیدن روح نشاط و همراهی بدنه گسترده و توانمند این صنعت میسر نمی‌شود.

دکتر تورج دهقانی - کارشناس اقتصادی