معتاد با طرح پزشک خانواده درمان نمی‌شود

پیشنهاد ادغام طرح پزشک خانواده و درمان اعتیاد، نخستین بار در سال 1386 و تقریبا کمی پس از مطرح شدن طرح پزشک خانواده، از سوی مسئولان عنوان شد و در آن زمان، معاونت درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، بشدت با آن مخالفت‌کرد.

ماجرا فراموش نشد و بار دیگر سال گذشته، ‌عباسعلی ناصحی، مدیرکل دفتر سلامت اجتماعی روانی و اعتیاد وزارت بهداشت، خبر اجرای این طرح را نه یک پیشنهاد، بلکه تصمیمی حتمی اعلام کرد.

بحث ادغام، بار دیگر حدود دو هفته پیش باز هم از سوی وزارت بهداشتی‌ها مطرح شد، اما این بار انتقادها به آن جدی‌تر شد و بالاخره کار به جایی رسید که ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در قالب خبری تائید کرد که با این طرح مخالفتی ندارد و به این ترتیب منتقدان طرح، حمایت ستاد را که سال‌ها پیش با آنها همسو بود از دست دادند.

روان‌شناسی، جزئی که نادیده گرفته می‌شود

سعید صفاتیان از کارشناسانی است که با این طرح بشدت مخالف است. صفاتیان پیش‌تر مدیرکل درمان اعتیاد در ستاد مبارزه با مواد مخدر بود و اکنون علاوه بر فعالیت در حوزه درمان اعتیاد، طرح‌های پژوهشی مهمی را نیز در این زمینه انجام داده است که در سیاستگذاری‌های کلان این حوزه تاثیرگذار بوده است. بنابر این نمی‌شود از کنار هشدارهای او بی‌تفاوت گذشت.

مهم‌ترین نکته‌ای که صفاتیان در گفت‌وگو با جام‌جم ابراز نگرانی می‌کند این است که در صورت ادغام طرح پزشک خانواده با درمان اعتیاد، بخشی از پروتکل ترک اعتیاد نادیده گرفته می‌شود. بر اساس این پروتکل، در تیم درمانگر معتاد، باید روانشناس حضور داشته باشد در حالی که با اجرایی کردن طرح پزشک خانواده، تمرکز اصلی درمان بر تجویز داروست در حالی که بخش عمده‌ای از درمان اعتیاد، باید روان‌شناختی و فقط 20 درصدش دارویی باشد.

این موضوع را فرید براتی‌سده، مدیر کل پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی نیز تایید می‌کند و می‌افزاید: علاوه بر روان‌شناس که در این طرح نادیده گرفته شده است، مددکاری اجتماعی در طول درمان و پس از آن نیز حذف شده است در حالی که اعتیاد یک بیماری روانی ـ اجتماعی است و برای درمان معتاد، باید وجوه روان‌شناسی و اجتماعی نیز در نظر گرفته شود.

موافقان طرح ادغام پزشک خانواده با درمان اعتیاد اعتقاد دارند که پزشک خانواده می‌تواند عهده دار مسئولیت پیشگیری از اعتیاد در خانواده‌ها هم باشد، اما این روانشناس تاکید می‌کند که ساده‌انگارانه است اگر مسئولانی بگویند پزشکان خانواده صرفا از طریق گفت‌وگو کردن با خانواده‌های در معرض خطر اعتیاد، می‌تواند مسئولیت پیشگیری را که حتی از درمان هم مهم‌تر است، به شکل کامل اجرا کنند.

دل‌نگرانی مهم دیگر درباره طرح ادغام این است که درمان هر یک از انواع اعتیاد، شیوه برخورد با معتادان و نوع داروهایی که باید برای آنها تجویز شود متفاوت است و پزشکان عمومی تا زمانی که دوره تخصصی برای درمان اعتیاد نگذرانده‌اند، نباید وارد این حوزه شوند.

یک میلیون و 300 هزار معتاد، 800 هزار مصرف‌کننده تفننی

آخرین آمارگیری در حوزه اعتیاد گویای آن است که در کشورمان حدود یک میلیون و 300 هزار معتاد و 800 هزار نفر مصرف‌کننده تفننی شناسایی شده است؛ البته شیوه آمارگیری دقیقا مشخص نشده و معلوم نیست که چگونه ممکن است با وجود رشد آمار؛ میزان مواد مخدر ورودی به کشور و در نتیجه کشفیات مواد مخدر، شمار معتادان ثابت بماند؛ اما اگر در خوشبینانه‌ترین حالت حدس بزنیم که این آمار نقصی نداشته باشد و شمار معتادان شناسایی نشده هم چندان زیاد نباشد، دست‌کم دو میلیون در کشور نیاز به خدمات درمان اعتیاد دارند.

آمارهای عجیب و غریب

آمارهای اعلام شده پیشین از سوی وزارت بهداشت گویای آن است که اکنون تقریبا از 20 هزار نفر پزشک عمومی داوطلب شرکت در طرح پزشک خانواده هستند، حدود 2000 پزشک در استان‌های فارس و مازندران و 6000 نفر نیز در مناطق روستایی با وزارت بهداشت قرارداد بسته‌اند.

اگر همچنن خوشبین باقی بمانیم و تصور کنیم که هر 20 هزار پزشک عمومی برای ادامه طرح پزشک خانواده در سراسر کشور قرار داد ببندند، آنگاه می‌شود نتیجه گرفت که این 20 هزار پزشک، مسئول مستقیم رسیدگی به امور دو میلیون نفر معتاد در کشور خواهند بود که یعنی به طور متوسط هر پزشک خانواده، مسئولیت پیگیری درمان صد معتاد را عهده‌دار می‌شود که نوع اعتیاد و بویژه شرایط روانی و اجتماعی متفاوتی با هم دارند و مسلما شیوه درمانشان به هم شبیه نیست.

صفاتیان با تکیه بر همین استدلال آماری توضیح می‌دهد که رسیدگی به وضع صد معتاد مختلف به وسیله یک پزشک غیرممکن است و اوضاع وقتی بدتر می‌شود که آن پزشک دوره تخصصی درمان اعتیاد را نگذارنده باشد و بخواهد از طریق آزمون و خطا بیماران را درمان کند.

حلقه اضافه نکنید!

عباسعلی ناصحی، مدیرکل دفتر سلامت اجتماعی، اعتیاد و روان وزارت بهداشت همان کسی است که همین تازگی‌ها بار دیگر بر آتش تنور دعوای قدیمی بر سر ادغام کردن یا نکردن طرح پزشک خانواده با درمان اعتیاد، دمیده است.

او چنان محافظه کار است که یک بار پس از ابراز نظر کامل، همه آنچه گفته است را با جام‌جم تکذیب می‌کند و اصرار دارد از قول او بگوییم فقط تضمین بدهیم که مراکز ترک اعتیاد با این ادغام منحل یا تعطیل نمی‌شود و پزشک خانواده فقط نقش ارجاع دادن معتادان را به مراکز درمانی به عهده دارد.

جمعیت معتادان از دیدگاه درمانگران به سه گروه مرددها، مطمئن‌ها و بی‌علاقه‌ها به درمان تقسیم می‌شوند و بر اساس آمارهای جهانی در حوزه اعتیاد معمولا 20 درصد معتادان کاملا برای ترک اعتیاد آماده‌اند.

براتی‌سده در پاسخ به ابراز نظر ناصحی با استناد به همین آمار می‌گوید: معتادانی که قصد ترک دارند، خودشان می‌دانند که باید به مراکز ترک اعتیاد مراجعه کنند و بنابر این افزودن حلقه تازه به نام پزشک خانواده به چرخه درمان جز آن که روند درمان را طولانی‌تر کند و امکان انصراف معتادان را در نیمه راه ترک بالاتر ببرد، فایده دیگری ندارد.

به عبارتی دیگر از دیدگاه منتقدان این طرح، حضور پزشکان خانواده در چرخه درمان ثمری ندارد و آنها همان کاری را ا نجام می‌دهند که اگر حضور نداشتند نیز خودبه‌خود انجام می‌شود.

نکته دیگر این است که به نظر می‌رسد تمرکز اصلی شیوه درمان در صورت ادغام طرح پزشک خانواده با درمان اعتیاد، بر متادون درمانی و دایر کردن مراکز بیشتر متادون‌درمانی است در حالی که استفاده از درمان نگه دارنده با متادون فقط برای برخی انواع اعتیاد کاربرد دارد و برای شمار دیگری از انواع اعتیاد همچون اعتیاد به شیشه، کاملا بی‌ثمر است.

به هر حال گفته‌های کارشناسان نشان می‌دهد با وجود پافشاری وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر برای ادغام طرح پزشک خانواده با درمان اعتیاد، این طرح هنوز اشکالات و ابهاماتی دارد که مهم‌ترین آنها متخصص نبودن پزشکان عمومی در حوزه ترک اعتیاد است و اگرمسائلی از این دست حل نشود، احتمال دارد اجرایی کردن این طرح، درمان اعتیاد در کشور را نابسامان کند.

مریم یوشی‌زاده - گروه جامعه