طالع‌بینی رمالان از نگاه روان‌شناسان

جنجال پایان دنیا در سال 2012 و ولع مطالعه کتاب‌های روان‌شناسی عامه با موضوع شخصیت‌شناسی و راه‌های شناخت دیگران، گواهی دیگر بر قوت این ذائقه اسرارآمیز در آدمیان است.

انسان‌هایی نیازمند، خسته از شکست‌ها و روزمرگی‌ها یا صرفا از سر کنجکاوی به دنبال راهی برای پاسخ به همه ابهامات می‌گردند، غافل از این که علم و دانش را صبر و تحمل نیاز است، اما علاقه وافر به طالع‌بینی و رمالی مانند هر رفتار بشری دستمایه پژوهش‌های زیادی در علوم رفتاری و اجتماعی بخصوص روان‌شناسی بوده است که ازجمله آن می‌توان به اثر بارنوم اشاره کرد.

معروف است بارنوم برای رسیدن به نتیجه مطلوب در کارهایش، همیشه از مجموعه‌ای مفاهیم و گزاره‌های کلی که میان افراد عمومیت داشته و باورپذیرتر بود، استفاده می‌کرد. پس از آن که محققان به راز این تکنیک پی بردند، نام آن را اثر بارنوم گذاشتند.

در سال‌های پایانی دهه 50 میلادی یک روان‌شناس بالینی به نام برترام فورر آزمایشی را با نمونه‌ای از دانشجویانش در دانشگاه کالیفرنیا انجام داد.

در این آزمایش وی به این دانشجویان یک پرسشنامه شخصیتی داد و از آنها خواست آن را کامل کنند.

وی در پایان به دانشجویانش متعهد شد نتیجه ارزیابی شخصیتی دقیق خود از این دانشجویان را در اولین فرصت به آنها اطلاع دهد. وی سپس برای همه دانشجویان یک نوع گزارش تهیه کرد و به دروغ به آنها گفت این نتیجه ارزیابی شخصیتی آنهاست.

جالب این که بعد از ارائه نتایج دروغین ارزیابی شخصیتی، فورر از دانشجویان خواست میزان تطابق این گزارش با شخصیت خود را در بازه‌ای بین صفر (کاملا ناهمخوان) تا پنج (کاملا همخوان) ارزیابی کنند. میانگین نمره ارزیابی دانشجویان از میزان تطابق 4.26 بود. یعنی بیشتر دانشجویان نتایج دروغین این ارزیابی را همخوان با شخصیت خود می‌دانستند.

بعدها پل میهل، روان‌شناس دیگر آمریکایی در مقاله​­ای که درباره این پدیده روانشناختی نوشت به این گزاره‌ها عنوان اثر بارنوم را نهاد. این آزمایش در شکل‌های مختلف و با نمونه‌های متفاوتی تکرار شد و نتایج تقریبا همان شد.

بنابراین از منظر یک روان‌شناس، یک رمال و فالگیر برای اغفال افراد و متقاعد کردن آنها و پیشگویی آینده، گزاره‌هایی کلی و مبهم را به فرد می‌گوید و وی نیز به دلیل قابلیت تعمیم‌پذیری این گزاره‌ها آنها را باور می‌کند و این امر را دلیلی بر صحت ادعای فالگیر می‌داند.

این همان سر بازار پررونق رمالان و فالگیران در عصر پساصنعتی است که متاسفانه هر روز نیز بر گرمی بازار آن افزوده می‌شود.