دکتر کروویلیه در این کتاب و در توصیف علائم بیماری ام.اس این گونه نوشته است: «بیمار دچار ضعف پیشرونده در دست و پاها، اسپاسم عضلانی و وجود اختلال در حس بینایی است.»
دکتر کروویلیه این بیماری را فلج بر اثر تحلیل و از بین رفتن رشتههای خاکستری نخاع توصیف کرده است. بیماریای که این پزشک فرانسوی در مورد آن توضیح داد ظاهرا همان بیماری سیستم عصبی است که امروزه ما آن را با نام ام.اس میشناسیم.
گفتوگو در زمینه بیماری ام.اس بهانهای شد تا به سراغ دکتر افشین لطیفی صوفی، متخصص مغز و اعصاب برویم تا بگوید چرا برخی از مردم گرفتار این بیماری میشوند.
بیماری ام.اس یا «مولتیپل اسکلروزیس» نوعی بیماری پیشرونده و مزمن با یک علت ناشناخته است که با درگیر کردن سیستم ایمنی بدن، سبب تخریب سیستم اعصاب مرکزی(مغز، نخاع و عصب بینایی) میشود.
میلین یک لایه پروتئینی موجود در سیستم عصبی بدن است که روی بسیاری از دندریتهای بلند و آکسونها تشکیل میشود و با تخریب آنها، انتقال پیام به اعصاب مرکزی با اختلال مواجه خواهد شد اما چه زمانی بیماری ام.اس خود را نشان میدهد؟
وقتی گلبولهای سفید بدن اشتباهی به میلینها به عنوان عامل بیگانه حمله میکنند، بیماری ام.اس شروع میشود و هر بار که گلبولهای سفید به رشتههای اعصاب مربوط به یکی از اندامهای بدن حملهور میشوند، آن اندام دچار مشکل میشود.
این حمله در بیماران مبتلا به ام.اس خودش را به شکل تاری دید و مشکل در راه رفتن و سایر علائم نشان میدهد.
با اینکه علت اصلی بروز این بیماری هنوز کشف نشده است، اما دلایل مختلفی برای شروع بیماری ام.اس میتوان برشمرد که هیچ کدامشان صددرصد قطعیت پیدا نکرده و در هالهای از ابهام قرار دارند اما فاکتورهایی مانند ژنتیک، کمبود ویتامین D در کودکی، بروز برخی عفونتهای ویروسی یا میکروبی در دوران خردسالی و برخی عوامل محیطی دیگر میتوانند در بروز این بیماری موثر باشند. از نظر آماری در کمتر از 15 درصد موارد، ام.اس از راه ژنتیک و وراثت به فرد منتقل میشود.
فرضیه دیگری که در مورد ابتلا فرد به بیماری ام.اس وجود دارد و هنوز به اثبات قطعی نرسیده، کمبود ویتامین D است. دیده شده بیشتر افرادی که در بزرگسالی و کودکی به بیماری ام.اس مبتلا میشوند، از لحاظ تامین این ویتامین در مضیقه بودهاند.
وجود هوای سرد و به تبع آن بروز عفونتهای ویروسی یکی دیگر از عواملی است که به نظر میآید در ابتلای افراد به این بیماری نقش داشته باشد.
در بعضی از بیماران ام.اس مجموعهای از آنتیبادی بر ضد بعضی عفونتهای ویروسی مشاهده شده و همین مساله این شک را بهوجود آورد که ممکن است یکی از علل بروز بیماری ام.اس ابتلا به همین عفونتهای ویروسی در دوران کودکی باشد.
شیوع بیماری ام.اس در نقاط مختلف جهان یکسان نیست. به طوری که هرچه رد پای این بیماری در قسمتهای شمالی و معتدل و سرد جهان بیشتر دیده میشود، در نقاط گرمسیر کمتر به چشم میخورد.
علائم بالینی
ابتدای مطلب در توضیح علائم و تظاهرات بالینی بیماری ام.اس در مبتلایان، در وهله اول به تاری دید اشاره شد که در 50 درصد از بیماران و معمولا به صورت یک طرفه به وجود میآید اما در بعضی افراد ممکن است علائم بیماری به شکل احساس ضعف در اندامها، دست و پاها، تاری دید، دوبینی، اختلال در راه رفتن، نبود تعادلی که بیشتر از یک هفته تا ده روز طول بکشد، انحراف صورت و بیاختیاری ادرار خودش را نشان دهد.
در شروع بیماری و در بیشتر افراد ممکن است حملهای(علائم بیماری) رخ دهد و خود به خود هم بهبود پیدا کند.
مشکل اینجاست که بیشتر بیماران در دفعههای اول و دوم بروز حمله به پزشک مراجعه نمیکنند زیرا طی مدت دو هفته علائم بیماری فروکش میکند و فرد بر این باور است که به دلیل ابتلا به یک بیماری ویروسی، علائم حمله را تجربه کرده است.
در ضمن اگر تاری دید هم پیدا کنند، پس از دو هفته تا 20 روز خوب میشوند. بنابراین بیمار تنها پس از درگیری با حملههای متعدد بیماری به پزشک مراجعه میکند و به تدریج و با افزایش حملهها، بهبودی بیمار نسبی شده و مقداری از علائم باقی میمانند که همین مساله باعث بروز ناتوانی در فرد میشود.
در صورتی که بیمار علائم بالینیاش را جدی نگیرد و به موقع برای درمان به متخصص مغز و اعصاب مراجعه نکند، ضایعههایی که از حملههای مکرر باقی میمانند، سبب ناتوانی فرد طی ده تا پانزده سال بعد میشود.
خانمها بیشتر در تیررس ابتلا به ام.اس هستند
شروع بیماری ام.اس در دوران جوانی و میانسالی بیشتر مشاهده میشود و زنان را بیش از مردان درگیر میکند زیرا ابتلا به بیماریهای سیستم ایمنی، لوپوس و رماتیسمی در خانمها بیشتر دیده میشود و البته پای ژنتیک نیز در میان است، به همین دلیل زنان سه برابر بیشتر از مردان درگیر این بیماری میشوند.
بیماری ام.اس معمولا در افراد بین 20 تا 50 ساله خود را نشان میدهد. گرچه حتی در افراد بالای50 سال و حتی کودکان نیز دیده شده که به آن ام.اس زودرس گفته میشود.
تغذیه
توصیه میشود مواد غذایی که بیماران استفاده میکنند، حتما حاوی ویتامین D باشد. لبنیات کمچرب، میوه و سبزیجات تازه، مغزها و دانههای خوراکی و ماهی از جمله خوراکیهایی هستند که ویتامین D در آنها موجود است.
ورزش
ورزش کردن از جمله مواردی است که همه پزشکان انجام آن را به مردم توصیه میکنند. هرچند ورزش کردن فواید بسیاری را برای بیماران به همراه دارد، اما هر فردی بسته به نوع بیماری که دارد، باید در انتخاب نوع ورزش دقت کند.
ورزش مناسب برای بیماران مبتلا به ام.اس ورزشی است که مداوم اما کم باشد تا بیمار دچار خستگی نشود اما مهمترین کاری که این دسته از افراد میتوانند انجام دهند، آبدرمانی با آب خنک است زیرا استفاده از آب گرم باعث تشدید بیماری به صورت موقت میشود.
بارداری
همانطور که گفته شد بخش اعظمی از بیماران مبتلا به ام.اس را خانمها تشکیل میدهند که برخی از آنها دوران بارداری را تجربه میکنند. به توصیه متخصصان مغز و اعصاب اگر خانمهای مبتلا به م.اس فرزند دارند، بهتر است به بارداری مجدد فکر نکنند.
خانم مبتلا به ام.اس طی دوران بارداری و شیردهی قادر به تزریق اینترفرون به دلیل عوارض جانبی که در پی دارد، نیست ولی اگر قصد بارداری داشت، منعی ندارد با این وجود توصیه میشود حتما زیر نظر متخصص باردار شود.
تشخیص بیماری
بیماری ام.اس از جمله بیماریهایی است که تشخیص آن مستلزم دقت فراوانی است زیرا ممکن است در قالب بیماریهای دیگری خود را نشان دهد.
بیشتر بیماران با تکرار حملهها به پزشک عمومی مراجعه میکنند و پزشک نیز با ارزیابی و پرسیدن چند سوال به وجود بیماری ام.اس مشکوک میشود و فرد را به متخصص مغز و اعصاب ارجاع میدهد.
متخصص نیز با در نظر گرفتن نشانههای بیماری در مدت زمان خاص و انجام آزمایش به تشخیص قطعی میرسد.
* اولین راه تشخیص بیماری، معاینه بالینی بیمار است که حداقل باید دو حمله را در طول ششماه تجربه کرده باشد و دستکم یک هفته تا 10 روز علائم بالینی بیماری را مانند تاری دید یا دو بینی داشته باشد.
حالا اگر بیماری ادعا کند که برای مثال ده دقیقه تاری دید داشته است نمیتوان آن را جزو حمله این بیماری محسوب کرد.
* دومین راه تشخیص انجام ام.آر.آی است. پس از حمله در مغز و نخاع تعدادی پلاک سفیدرنگ که ناشی از تخریب غلاف اعصاب مغزی و نخاعی است به وجود میآید. تعداد این پلاکها به اندازه و محل قرار گرفتنشان به پزشک در تشخیص بیماری کمک میکند.
* سومین راه انجام آزمایشهای الکترودیاگنوستیک است. در این روش با استفاده از دستگاهی از اعصاب چشم، گوش و اعصاب محیطی نواری گرفته میشود. اگر بیمار به ام.اس مبتلا باشد، این آزمایش اختلال را نشان خواهد داد.
* چهارمین راه تشخیص بیماری ام.اس، گرفتن مایع نخاع یا انجام آزمایش ال.پی است.
* آخرین روش هم گرفتن تستهای آزمایشگاهی است تا با استفاده از این روش برخی از بیماریها مانند بیماریهای روماتیسمی، عفونتها و امراض بدخیم- که خود را به شکل بیماری ام.اس نشان میدهند ـ غربالگری میشوند.
تولید داروهای جدید ام.اس
هر سال با پیشرفتهایی که در زمینه پزشکی صورت میگیرد، روش درمان بیماریها نیز تغییر میکند و داروهای جدیدی وارد بازار دارویی میشود.
طی چند سال اخیر نیز داروهای جدیدی برای درمان ام.اس وارد بازار شده که در عین داشتن فواید برای بیمار عوارضی نیز به همراه دارد.
اکنون بیماری ام.اس به دو شکل درمان میشود؛ یکی درمان حاد مرحله بیماری ام.اس است که معمولا به صورت تزریق یا پالس کورتون است که با استفاده از این دارو بیمار به طور موقت از حملهای که به او دست داده رها میشود.
روش دوم استفاده از درمان نگهدارنده است. درمان رایجی که اکنون بیش از 95 درصد از بیماران از آن استفاده میکنند، درمان با اینترفرون است که با سه داروی مشخص به نامهای آوانکس، بتافرون و ربیف انجام میشود. البته خوشبختانه بیشتر بیماران در زمان استفاده از این داروها پاسخ مثبت میدهند.
درمانهای جدیدی بهجز اینترفرونها هستند که در رده دوم و در بیمارانی استفاده میشود که به درمان اینترفرون پاسخ مناسبی نداده یا با مشکلاتی مانند بالا رفتن آنزیمهای کبدی، ریزش مو، علائم حساسیتهای شدید پوستی و بروز اختلال در گلبولهای سفید و قرمز مواجه شدهاند.
این درمانها از دسته آنتیبادیهای مونوکولونال و بعضی از داروهای سیستم ایمنی هستند که با توجه به اینکه در برخی از موارد سبب بروز عوارض بسیار شدیدی به صورت پیدایش انواع بدخیمیها، مستعد کردن بیمار به ابتلا به عفونتهای شدید، به وجود آمدن اختلال شدید در عصب بینایی، بروز اختلالات قلبی و عروقی میشوند، بنابراین استفاده از چنین داروهایی در مراحل اولیه درمان به بیمار توصیه نمیشود اما جدیدترین و بهترین دارویی که مجوز سازمان.اف.دی.ای یا سازمان دارو و غذای آمریکا و همچنین تائیدیه وزارت بهداشت و درمان را گرفته، داروی ناتالی زوماب است که تاثیر بسیار خوبی در کنترل بیماری ام.اس دارد اما به دلیل عوارض زیادی که ایجاد میکند، حتما باید تحت شرایط خاص و دقیقی به بیماران تزریق شود تا در صورت ایجاد عارضه بلافاصله درمان را شروع کرد.
دومین دارویی که باز هم تائیدیه این دو سازمان را گرفته و تولید داخل بوده و در دسترس نیز هست، دارویی خوراکی است به نام فینگو لیمود که در کاهش حملات ام.اس موثر است اما باز به دلیل ایجاد عوارض قلبی شدید به صورت افت شدید ضربان قلب و همچنین بروز اختلال شدید در عصب بینایی کمتر تجویز میشود مگر در مواردی که بیمار به درمان با اینترفرونها جواب ندهد، در این صورت از این دارو تحت نظر پزشک و در بیمارستان استفاده میشود.
داروهای جدیدتر دیگری نیز هستند که به شکل خوراکی در بازار تولید شده و کم و بیش در ایران وجود دارند اما باز به دلیل ایجاد عوارض جانبی از این داروها به شکل پراکنده و در مراکز پژوهشی استفاده میشود.
اکنون گروه بسیار زیادی از داروهای جدید وجود دارند که در دست بررسی هستند که بیشتر اینها از دسته داروهای آنتیبادی مونوکولونال هستند. (جام جم - ضمیمه سیب)
نیلوفر قشقایی
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
علی اصغر هادیزاده، رئیس انجمن دوومیدانی فدراسیون جانبازان و توانیابان در گفتوگو با «جامجم» مطرح کرد
سوالی داشتم خدمتتون...
من حدود ۳ماهی هست كه سرگیجه دارم و چشم سمت
چپم تار می بینه.
وقتی كه گرمم می شه حالم بدتر می شه و سرگیجم بیشتر میشه.
و گاهی كه ناراحت می شم دست و پاهام بی حس می شن و یه
حالتی شبیه تیر كشبدن بهم دست می ده و بعد بی حس میشه
و نمی تونم كه تكونشون بدم.البته چند سالی هست كه سرگیجه دارم
اما اوایل چند روز بیشتر طول نمی كشید.اما الان به صورت چند ماه
هستش.
لطفا راهنماییم كنید.ممنون می شم
من به سمت چب نگاه میكنم احساس دوبینی دارم زانوی چپم مورمور میكنه چند ماه پیش نوار عصب و عضله گرفتن مشكلی نبود