خراش برحنجره برای گذران زندگی

ساعت 11 صبح، خیابان انقلاب پر از قیل و قال بی‌پایان دانشجویان و دانش‌آموزانی است که یا دنبال کتاب درسی هستند یا کتاب‌هایی که به تائید تبلیغات مختلف می‌توانند آنها را به مقاطع بالاتر تحصیلی برسانند.

در این بازار فرهنگی همه نوع کتاب را می‌توان در لا به لای قفسه‌های کتابفروشی‌های زیرزمینی و کتاب‌های رسیده تا سقف پیدا کرد، اما در بین تمام اوراق موجود، فقط صدای مهرداد و یوسف‌های دادزن که هر روز و هر ساعت باید تعدادی جمله تکراری را در گوش ملت داد بزنند، به گوش نمی‌رسد.

شاید فقط چیزی که از این همه فریاد نصیب آنها می‌شود نگاه سنگین مردمی باشد که هر روز از کنارشان عبور کرده و فقط زمانی که برای آنها صرف می‌کنند، نگاهی سرسری باشد.

صدایشان در فضای بازار کتاب انقلاب و ورودی‌های پاساژها می‌پیچد، اما گویی از ساز زندگیشان چندان صدای دلنشینی بلند نمی‌شود تا در کنار فریادهای دقیقه به دقیقه «فنی، مهندسی، پزشکی و نایاب» خوشایند به نظر برسد.

مهرداد یکی از این دادزن‌هاست که تمام بساطش به یک مقوای بزرگ قرمز رنگ خلاصه می‌شود تا شاید با استفاده از آن کمتر صدایش را به گوش مردم برساند و شب موقعی که سر روی بالش می‌گذارد کمتر سینه‌اش خس​خس کند.

می‌گوید هر روز از ساعت 10 صبح کارش را باید شروع کند و تا 8 شب داد بزند و تبلیغ کند و مشتری برای کتابفروشی طبقه پایین یکی از پاساژها پیدا کند.

با این‌که 23 سال دارد، اما رگ‌های واریس روی پاهایش نقش بسته. گویی قرار است سمفونی درد در لابه‌لای وجود او محکم‌تر و سوزناک‌تر از قبل بنوازد. آن طرف شهرری در جاده ورامین سکونت دارد، به قول خودش درست زیر پونز نقشه زندگی می‌کند: شاید دست تقدیر باشه ولی ما هم زندگیمون این مدلیه.»

تحصیلاتش به دیپلم تجربی قد می‌دهد، ولی وقتی هم سن و سال‌هایش را می‌بیند که برای خرید کتاب‌های دانشگاهی آمده‌اند و او باید همچنان داد بزند و هر روز تکرار مکرراتی از تعدادی کلمه را به گوش ملت برساند، دلش‌می‌​گیرد.

می​گوید: اهل درس خوندن نبودم. و هر وقتی که می‌تونستم از دیوار مدرسه جیم می‌زدم و می‌رفتیم با بچه‌ها گل کوچیک می‌زدیم، اما اون موقع فکر نمی‌کردم یه روز کارم به جایی برسه بیام داد بزنم و با داد زدن یه لقمه نون در بیارم.

مهرداد با این همه کار فقط 200 هزار تومان درآمد دارد و این پول صدایش به گوش خرج و مخارج زندگی نمی‌رسد. مشکلش این است که تخصص خاصی ندارد و هر چه به این در و آن در زده کاری بهتر از دادزنی پیدا نکرده است. با این‌که نگاهش درگیر ما نیست و لابه‌لای صحبت‌کردن دنبال مشتری برای کتابفروشی است، می‌گوید: نگاه سنگین مردم بعضی مواقع خیلی اذیت می‌کنه ولی چه می‌شه کرد، باید نون درآورد.

یوسف یکی دیگر از دادزن‌های بازار کتاب میدان انقلاب است. ظاهری آراسته دارد بر خلاف آن چیز که از دادزن‌ها در ذهنمان ساخته‌ایم. می‌گوید قبلا در یک کتابفروشی کار می‌کرده ولی به دلیل درگیری با صاحبکارش بیکار شده و کارش به دادزنی در خیابان انقلاب رسیده است.

25 سال دارد و در رشته کتابداری درس خوانده، اما از بد حادثه و نبود بازار کار نتوانسته شغلی پیدا کند. علاقه زیادی به صحبت‌کردن ندارد و از همکلامی با ما طفره می‌رود و می‌گوید: گیر نده باید کارم را انجام بدم وگرنه از اینجا هم اخراج می‌شم.

صدایش گرفته و خش‌دار شده ولی می‌گوید راه درمانش را بلد است و هر شب سیب‌زمینی و آب جوش می‌خورد تا فردا صدایش در بیاید و بتواند به کارش ادامه دهد.

یوسف می‌گوید: اگر کسی خوب داد نزنه و نتونه مشتری برای کتابفروشی پیدا کنه باید کار رو کنار بذاره. خیلی از بچه‌ها اومدن تو این کار ولی نتونستن تحمل کنن و رفتن.

یوسف همین‌ها را به زبان می‌آورد و از ما دور می‌شود و باز داد می‌زند: کمک آموزشی طبقه همکف، لطفا بفرمایید!

هر روز تعداد زیادی از افراد در قالب دادزن در کوچه و پس کوچه‌های شهر، کتاب را فریاد می‌زنند. یکی از فروشندگان می‌گوید برای کارشان باید از دادزن استفاده کنند وگرنه مشتری سخت پیدا می‌شود مخصوصا برای کتابفروشانی که در پاساژ هستند. اگر از این افراد برای جذب مشتری استفاده نکنند یقینا مشتری‌ها کتاب‌های مورد نیازشان را از مغازه‌های خیابان اصلی تهیه می‌کنند و نمی‌توانند درآمدی داشته باشند.

یاسر نودل ادامه می‌دهد: شاید باورتان نشود، اما حضور این افراد بسیار موثر است و نقش زیادی در کار ما دارند.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا درآمد کمی برای این افراد در نظر می‌گیرید، می‌گوید: به نسبت کار و جنس فعالیت به نظرم حقوق در نظر گرفته شده مناسب باشد. ولی می‌دانم با این درآمدها نمی‌توان چرخ زندگی را چرخاند. هم اکنون افرادی هستند که به عنوان دادزن فعالیت می‌کنند و حتی متاهل هستند و بچه دارند. این افراد مشکل زیادی دارند، اما دست ما زیاد باز نیست تا بتوانیم به آنها پول بیشتری بپردازیم.

این فعال در بازار کتاب انقلاب در حالی حقوق پایین برای دادزن‌ها را مناسب می‌داند که این افراد در عین جوانی از خدمات بیمه‌ای بهره‌مند نیستند و فشار زندگی بر آنها بسیار زیاد است. شاید برای همین است هر وقت نگاه هر یک از مردم به نگاه آنان گره می‌خورد نگاهشان را می‌دزدند و باز به فریاد زدنشان ادامه می‌دهند.

یکی از دانشجویانی که برای خرید کتاب به انقلاب آمده می‌گوید: وجود دادزن‌ها راهنمای خوبی برای پیدا کردن بعضی کتاب‌هاست که بسختی پیدا می‌شود، مخصوصا کتاب‌هایی که دیگر چاپ نمی‌شود. من فقط در حد این که بخواهم یک سوال کوچک در مورد کتاب از آنها بپرسم نزدیکشان می‌شوم وگرنه تاکنون نشده با آنها همصحبت شوم و از نوع کارشان جویا شوم.

وی ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد علاوه بر این‌که از نظر روحی کار سخت و طاقت‌فرسایی دارند، کتاب فروش‌ها نیز توجه زیادی به آنها نمی‌کنند، چرا که هر بار برای خرید کتاب می‌آیم آدم‌هایی جدید در کنار پاساژها فریاد می‌زنند و خریداران را راهنمایی می‌کنند.

برداشت من از این کار این است که هر کسی نمی‌تواند در آن دوام بیاورد و کسانی که هم اکنون در آن فعالیت می‌کنند، واقعا دارای مشکل هستند وگرنه چه کسی هم می‌تواند نگاه‌های دیگران را تحمل کند، هم درآمد کم داشته باشد و هم از طرف صاحبکاران حمایت چندانی نشود.

نبود بازار کار، درآمد پایین، نبود امنیت شغلی و هزار حرف دیگر که بر زبان دادزن‌ها نیامد و از چشمانشان براحتی می‌شد آنها را خواند، قصه‌ا‌ی است که هر روز در این شهر تکرار می‌شود.

در خیابان انقلاب هر چند فریاد دادزن‌ها را براحتی می‌توان شنید، اما کمتر فریادی است که بتواند مشکلات را به گوش دیگران برساند. گویی دردها را طلسم کرده‌اند و نباید در این خیابان کسی در مورد آنها حرف بزند وگرنه دردها با بیکاری چند برابر شده و همین 200 هزار تومان ناقابل نیز دیگر به دست آنها نخواهد رسید.