آوارِ گودبرداری‌ها در تهران

چه کسی مقصر است؟ مالک ساختمان که با‌خیالی آسوده تمام مسئولیت‌ها را به مهندس ناظر سپرده؟ مهندس ناظر که به جای حضور فیزیکی فقط امضاهای صوری‌اش پای ساختمان بوده؟ سازمان نظام مهندسی که سایه نظارت‌شان بر سر مهندسان ناظر کمرنگ شده؟ یا شهرداری منطقه که تذکرهای لازم برای رعایت نکات ایمنی را به مالک و مهندس ناظر نداده است؟

هر کس توپ را به زمین دیگری می‌اندازد؛ در‌نهایت به روال سناریوی تکراری حوادث ناشی از گودبرداری‌های غیراصولی، باز هم هیچ سازمانی مسئولیت نمی‌پذیرد؛ انگار تا زمانی که کم‌کاری‌ها و کوتاهی‌ها ادامه دارد وقوع این حوادث نیز پایانی ندارد.

اخباری که هر از ‌‌گاه از حادثه تخریب منزل مسکونی و کشته و زخمی‌شدن ساکنان آن که در مجاورت ساختمان نیمه‌کاره‌ای زندگی می‌کرده‌اند منتشر می‌شود مصداق بارز این ادعاست که متاسفانه این روزها نمونه‌های آن هم در شهرها کم نیست.

فراوانی حوادث ناشی از گودبرداری‌های غیراصولی در کشور و بخصوص در پایتخت زنگ خطری است برای این‌که این حوادث بتدریج در حال تبدیل شدن به معضلی برای ساخت و سازهای شهری است؛ چرا که تهران سالانه حدود 250 مورد حادثه گودبرداری دارد که طی آن 125 نفر کشته و مجروح می‌شوند.

حادثه ریزش ساختمان سه‌طبقه در خیابان دماوند (که ساعت 18 شامگاه سه‌شنبه رخ داد) هرچند اهالی محل، ساکنان خانه و بسیاری از شهروندان را شوکه کرد، اما این موضوع مسئولان سازمان آتش‌نشانی را متعجب نکرد، چون آنها می‌گویند قبل از وقوع این‌حادثه درباره رعایت نشدن برخی نکات ایمنی در این ساختمان در حال احداث به مالک تذکر داده بودند.

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران در گفت‌وگو با جام‌جم، هرچند عوامل متعددی را در وقوع حادثه ریزش ساختمان سه‌طبقه خیابان دماوند دخیل می‌داند، اما گودبرداری غیر اصولی در ضلع شرقی ساختمان را دلیل اصلی این حادثه عنوان می‌کند.

مسئولان سازمان آتش‌نشانی می‌گویند، ماموران آتش‌نشانی ایستگاه 60 در حالی چند بار برای دادن تذکرهای لازم به محل ساختمان در حال احداث اعزام شده‌اند، اما هر بار بادست خالی بازگشته‌اند، چون موفق به ملاقات با مالک یا مهندس ناظر نشده‌اند.

در واقع این‌طور که به نظر می‌رسد ساختمان مذکور با نظارت صوری مهندس ناظر و مالک، آجرهایش روی هم چیده شده و قد می‌کشیده است. اما پرسش اصلی این است که شهرداری مناطق که همواره مالکان ساختمان‌های در حال احداث دل پری از سرکشی‌های وقت و بی‌وقت، سختگیری‌ها و ایرادگیری‌هایی که به نظر آنها فقط بهانه‌تراشی برای گرفتن پول است، دارند، آنجا که باید بازدید مستمر از این ساختمان‌ها و نظارت بر رعایت نکات ایمنی در تمام مراحل ساخت داشته باشند، کجا هستند؟

برای شنیدن پاسخ این پرسش تلاش کردیم تا با شهردار منطقه 13 گفت‌وگو کنیم، اما مدیر روابط عمومی این منطقه به جای هر توضیحی درباره این حادثه ما را به جوابیه منتشر شده روی سایت شهرداری تهران ارجاع داد.

در توضیحات مختصر شهرداری منطقه 13 آمده است شهرداری منطقه دو بار به مهندس ناظر و مالک ساختمان در حال گودبرداری اخطار داده بود.

محمدرضا تک‌فلاح، مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه 13 درخصوص حادثه ریزش ساختمان سه‌طبقه در خیابان دماوند می‌گوید: در این اخطاریه‌ها که در تاریخ‌های هجدهم آبان و سیزدهم آذر امسال صادر شده بود توصیه‌های لازم به مهندس ناظر و مالک برای رعایت نکات ایمنی و مبحث 12 و اجرای دقیق سازه‌های نگهبان و... به مالک و مهندس ناظر داده شده بود.

این‌طور که این مقام مسئول در شهرداری منطقه 13 می‌گوید در مرحله اخذ مجوز شروع کار تقریبا همه چیز روال عادی و قانونی خود را طی کرده، به طوری که پیش از این حادثه مالک ساختمان، پروانه ساخت را دریافت کرده و برگه شروع عملیات نیز توسط مهندس ناظر به شهرداری ارائه شده بود.

قانون می‌گوید: نظارت بر عملکرد مهندسان ناظر بر عهده نظام مهندسی است، اما به شرطی که شهرداری ناظرانی را به کار گیرد که از مجرای نظام مهندسی انتخاب شده باشند.

این گفته صریح رئیس سازمان نظام مهندسی استان تهران است که می‌گوید: در تمام حوادث گودبرداری آنجا که قصور مهندس ناظر مشهود و قطعی شود، سازمان نظام مهندسی این مسئولیت را می‌پذیرد؛ اما به شرطی که مهندس ناظر از کانال سازمان نظام مهندسی انتخاب شده باشد نه شهرداری.

سعید غفرانی در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند: در مورد حادثه اخیر ریزش ساختمان سه‌طبقه در خیابان دماوند که مهندس ناظر توسط خود شهرداری انتخاب شده، سازمان نظام مهندسی هیچ مسئولیتی بر عهده نمی‌گیرد.

رئیس سازمان نظام مهندسی استان تهران به معضلی که همواره در سال‌های اخیر وجود داشته و به محل چالشی بین شهرداری و نظام مهندسی تبدیل شده اشاره کرده و توضیح می‌دهد: بر اساس قانون باید انتخاب مهندسان ناظر از کانال سازمان نظام مهندسی انجام شود درحالی‌که بعضا دیده می‌شود برخی مالکان برای انتخاب مهندس ناظر به جای نظام مهندسی به سراغ شهرداری می‌روند و مشکل از اینجا آغاز می‌شود که چون مسیر این انتخاب روش صحیحی نیست امکان نظارت مستمر بر عملکرد مهندسان ناظر از سازمان نظام مهندسی سلب می‌شود.

غفرانی می‌گوید: انتخاب مهندس ناظر از کانال سازمان نظام مهندسی این فرصت را به مالک می‌دهد تا مهندسان ناظر تائید شده را آن هم از مسیر قانونی انتخاب کنند که در صورت وقوع حوادث این‌چنینی سازمان نظام مهندسی هم مسئولیت کار را بپذیرد، اما در صورتی‌که مالک برای انتخاب مهندس ناظر به سراغ شهرداری برود ممکن است از تخلفات احتمالی در گذشته یا وضع فعلی وی برای مالک پنهان بماند.

غفرانی در پاسخ به این پرسش جام‌جم که اگر انتخاب مهندسان ناظر فقط باید از کانال سازمان نظام مهندسی انجام شود، آیا انتخاب مهندس ناظر توسط شهرداری به نوعی دخالت در کار نظام مهندسی محسوب نمی‌شود ؟ پاسخ می‌دهد: نمی‌توان به صراحت اعلام کرد که عملکرد همه مهندسان ناظری که از کانال شهرداری انتخاب می‌شوند؛ زیر سوال است و مرتکب تخلف می‌شوند، اما این انتخاب مورد تائید سازمان نظام مهندسی نیست، اما چه می‌شود کرد که به هر حال این سازمان نمی‌خواهد نان مهندسان ناظر را آجر کند!

شاید بسیاری از شهروندان ساکن در خانه‌های مجاور املاکی که عملیات ساخت و ساز و گودبرداری در آن انجام می‌شود از این موضوع بی‌اطلاع باشند که می‌توانند از نظر قانونی از انجام گودبرداری‌های غیراصولی و شبانه جلوگیری کنند.

این گفته معاون عمرانی استاندار هر چند می‌تواند قوت قلبی برای شهروندانی باشد که منزل مسکونی‌شان در مجاورت ساخت و ساز‌ها و گودبرداری‌های ناشی از آن است، اما باید دید این موضوع در اجرا تا چه حد از ضمانت اجرایی برخوردار است؟

محمدرضا محمودی درحالی‌که وظیفه مهندسان ناظر را هنگام عملیات گودبرداری مهم و سرنوشت‌ساز می‌داند، تصریح می‌کند: مهندسان ناظر موظف هستند هنگام گودبرداری و خاکبرداری شخصا در محل حاضر باشند تا عملیات با رعایت اصول ایمنی انجام شود؛ چراکه مهندس ناظر برای همین حقوق می‌گیرد و بنابراین یکی از وظایف اصلی‌اش حضور و نظارت دقیق بر گودبرداری است.

ساختمان‌های بسیاری این روزها در حال قد کشیدن است؛ ساختمان‌هایی که شاید خیلی‌هایشان هر لحظه امکان ریزش آنها وجود داشته باشد، اما کسی خطر آنها را جدی نمی‌گیرد، نه مالکی که کار را به مهندس ناظر می‌سپارد و شاید تا چند ماه آینده هم سر ساختمان حاضر نمی‌شود و نه مهندس ناظری که چشم روی وجدانش می‌بندد و با امضای صوری و کنترل تلفنی از راه دور به کار کارگرها نظارت می‌کند.

در این میان حادثه همچنان در کمین است؛ تا ساخت و سازها ادامه دارد، تا تخلفات ساختمانی زیر گوش متولیان امر به آسانی اتفاق می‌افتد و تا سازمان‌های مسئول از شهرداری گرفته تا نظام مهندسی مسئولیت‌ها را به گردن یکدیگر می‌اندازند، حوادث ناشی از گودبرداری‌های غیراصولی همچنان بدون توقف ادامه خواهد داشت.